 |
12-сурет. Қан тамырларының гиалинозы
|
|
|
|
ГИАЛИНОЗ
Гиалиноз (грекше hyalos — молдір, шыны тә різдес) тіндерде біртекті, кү ң гірт, гиалин шеміршегіне ү қ сас, қ атты заттардың пайда болуымен сипатталады. Гиалиноз дө некер тінде, ағ залар строма-сында жө не қ ан тамырлары қ абырғ аларында кө рінеді. Гиалиноз қ ан тамырларының ө ткізгіппігі ө те артып кеткенде, олардың қ абы-рғ асындағ ы талшық тық қ ү рылымдар, ө згергенде, фибриноидтық ісінуден соң склероз жә не некроз нә тижесінде пайда болады. Қ ан
тамыры қ абырғ асындағ ы эластикалық, аргирофилді талшық тар-дың ыдырау ө німдері сол жердегі шө гіп қ алғ ан плазма белоктары-мен біріііп, жаң а фибриллярлық белок — гиалин — тү зеді. Гиалиннің химияльщ қ ү рамына байланысты 1) жай гиалин, 2) липогиалин, 3) кү рделі гиалин тү рлерін ажыратады.
Жай гиалин негізінен қ ан плазмасынан қ ү ралган, оның пайда болуы, қ ан тамырлары кемерінің ө ткізгіштігінің молаюымен байланысты (12-сурет).
Липогиалин қ антгы диабет ауруында кездеседі, оның қ ү рамы негізінен липопротеидтерден тү рады. Организм қ антты диабетке байланысты бү зылғ ан зат алмасу ү рдісін осылайша реттеуге, ягни қ андағ ы артық липопротеидтерді қ ан тамырлары арқ ылы шығ а-руғ ы ө рекет жасайды.
Кү рделі гиалиннің туындауы қ ан тамырларына иммундық кешендердің шө гіп қ алуына байланысты. Гиалинозғ а қ ан тамыр-ларындағ ы фибриноидтьщ ө згерістер жә не иммундық қ абынулар себеп болады. Бү л гиалиннің қ ү рамында фибрин жө не деструк-цияғ а ү шырағ ан қ ан тамырларының элементтері кө рінеді.
|
|
|
|
|
|
12-сурет. Қ ан тамырларының гиалинозы |
Дө некер тін гиалинозы фибриноидтық ісіну, плазморрагия, фибринодтық некроз, склероз нә тижесі. Фибриноидіық ө згерістерге байланысты ө згерген дә некер тін талпплқ тары бір-біріне қ осылып біртекті қ атты зат — гиалинге айналады. Фибриноидтық некроз
62
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
13-сурет. Лейомиома стромасының гиалинозы
; %f^%
14-сурет. Ә йнекейлі кө кбауыр
2 болім. Жасушалармен тіндердің зақ ымдануы______________________________ 63
иммундық кешендер ә серің де дамиды. Сол ү шін дә некер тін гиалинозы ревматизмдік ауруларда, иммундық -кешенді сырқ аттарда жиі кездеседі.
Гиалиноздың жергілікті жә не жалпы тү рлері бар,
Жергілікті гиалиноз келлоидты тыртық тарда, сірлі қ уыстардың фиброзында, тромбтарда, ісіктердің стромасында (13-сурет) кездеседі.
Жалпы гиалиноз гипертония ауруында, ревматизмдік ауруларда кө птеген ағ залардьщ қ ан тамырларьшда жә не стромасында кө рінеді. Гиалиноз талақ қ абына жергілікті жиналып қ алганда, ол қ алың -дап, қ атайып, жылтыр сү р тү сті " ә йнекейлі кө кбауыр" деген ерек-ше корініске ие болады (14-сурет).
Гипертония ауруы кезіндегі бү йрек ыіумақ тарының гиалинозы бү йректің біріншілік бү рісіп қ алуының жә не оның жетіспеушілігінің бірден-бір себебі.
Гиалиноз кө бінесе қ айтымсыз ө згерістерге жатады. Тек тыр-тық танган жерлерде, келлоид ошақ тарында гана, ол ішінара жой-ылуы мү мкін.
АМИЛОИДОЗДАР
Амилоидоз деп зат алмасуының ө те ауыр тү рде бү зылуы нә тижесінде ағ залардың аралық тінінде қ ү рамы ө те кү рделі, қ алып-ты жағ дайда кездеспейтін, аномалды белоктық заттың тү зілуін айтады. Микроскоппен қ араганда аралық тінде біртекті, гиалинге ү қ сас зат кө рінеді. Бірақ амилоид гиалиннен ө зінің кө птеген мор-фологиялық, гистохимиялық жә не иммунологиялық қ асиеттерімен ерекшеленеді. Амилоид пен гиалинді бір-бірінен ажырату ү шін арнайыщстохимиялық реакциялар пайдаланады:
|
|
|
1) Йодтың Люголь ерітіндісімен амилоид қ оң ыр-қ ызыл тү ске, басқ а тіндер жә не гиалин сары тү ске боялады;
2) Генциан- немесе метилвиолетпен бояғ анда амилоид солгын қ ызыл тү сте, басқ а тіндер кө кшіл тү сте кө рінеді;
3) Йодгрюн бояуымен амилоид қ ызыл тү ске, ал қ алғ ан тіндер жасыл тү ске боялады;
4) Конгорот бояуы басқ а тіндерді қ ызғ ылт тү ске, ал амилоид-ты қ оң ыр-қ ызыл тү ске бояйды.
Химиялық қ ү рамы бойынша амилоид кү рделі зат — гликоп-ротеид қ атарына жатып талшық ты белоктардан (Ғ -компонент), плазмалық компоненттен (Р-компонент) жә не полисахаридтерден тү рады.
 |
Ж. Ахметов. Патолопшлық анатомия 15-сурет. Амилоид КҮ рамындағ ы талшық ты қ ү рылымдар |
1б-сурет. Амилоид қ ү рамындағ ы таяқ ша тө різді қ ү рылымдар
(Пст. 300 000)(Гленнер жә не т. б. бойынша)
2 белім. Жасушалар мен тіндердің зақ ымдануы
Талшық ты белоктар (фибрилдер) амилоидтың негізін қ ү раушы затгар болып есептеледі (15-сурет). Электрондық микроскоппен қ ара-ғ анда амилоид белогы — " таза" талшық тардан жә не таяқ шағ а ү қ сас қ ү рылымдардан (Р-компонент) тү зілген. Амилоид фибрилдерінің диаметрі 7, 5 нм, ү зындығ ы 800 нм-ғ а дейін. Ә р 4 нм-нан кейін кө лденең жолақ тары болады. Осығ ан байланысты олар " қ айтала-ма таяқ шалар" деп аталады. Таяқ шалардың диаметрі 10 нм, ү зын-дығ ы 250 нм-ге дейін (16-сурет). Поляризациялаушы микроскопта осы белоктар анизотропия жә не дихроизм қ асиеттеріне ие.
Қ азіргі таң да амилоид талшық тарыньщ қ ү рамы ә р тү рлі екендігі анық талып отыр. Осығ ан қ арап талшық ты белоктардың: АА, AL, AF, ASCI тү рлері ажыратылады. Амилоидоздың бү л тү рлерін жеке даралауда, олардың ә рқ айсысына сай келетін амилоидоз алды ү рдістердің барлығ ы есепке алынады. Амилоид белоктары пайда болмастан бү рын қ анда, не жергілікті тінде олардың негізін қ ү ра-ушы заттар тү зіледі. Мысалы, АА — белокгың ізашары қ ызметін б-глобулин атқ арады, оны сарысулық амилоид аналогы (SAA) деп атайды. AL — белок сарысуда жиналғ ан иммуноглобулиндердің жең іл тізбектерінен тү рады. AF — белоктың ізашары преальбумин.
|
|
|
Амилоидтың плазмалы (сарысулы) компонешіне қ ан белоктары жә не гликопротеидтер кіреді. Гликопротеидтер болса негізінен гепарин жә не гепаринсульфаттардан тү рады. Осы плазмалық гликопротеидтер жә не тіндік гликозаминогликандар амилоид бело-ктарымен ө те тыгыз байланысты болып, оның гистохимиялық ө згешеліктерін анық тайды. Кейде амилоид еыіқ андай боііумен бо-ялмайды, мү ны тү ссіз амилоид (ахроамилоид) дейді.
Амилоидоздың морфогенезі ө те кү рделі болып ол бірнеше саты-ны қ амтиды:
1) амилоидқ а алып келуші белоктардың тү зілуі;
2) олардан амилоид белоктарының пайда болуы;
3) макрофаг-амилоидобласт жасушаларында осы амилоид бе-локтарынан амилоид талшық тарының тү зілуі;
4) амилоид талшық тарьшың бір-біріне жабысып амилоидтың негізгі қ аң қ асын қ ү руы;
5) амилоид фибрилдерінің қ ан плазмасыньщ белоктары мен гликопротеидтері жә не тіндегі глюкозамингликандармен қ осылып амилоид қ ү рауы.
Амилоид жасушадан тыс, ретикуляр немесе коллаген талшық -тарын бойлап, шө гіп қ алады.
Амилоидоз морфогенезінің қ аншалық ты кү рделі екендігінің мысалы ретінде АА-амилоидоздың пайда болу схемасын қ арасты-руғ а болады (В. В. Серов бойынша).
|
|
|
