 |
57-сурет. Қатерлі ісіктегі екі ядролы алып жасуша
|
|
|
|
57-сурет. Қ атерлі ісіктегі екі ядролы алып жасуша
(С. И. Иржанов бойынша)
ісік жасушаларының ультрақ ү рылымдар дең гейің це жетіле алатынь дығ ы (дифференцировкасы) да анық талғ ан (Н. Т. Райхлин).
Дегенмен де, қ атерлі ісік жасушалары ә р тү рлі пісіп жетілу дең гейінде кө рінеді, себебі жетілмеген (бағ аналық ) жасушалармен бір қ атарда, жартылай жетілген жә не ізашар (предшественник) жасушалардың болуы да тә н.
Қ атерлі ісік айналасындағ ы тіндерге сің е ө сіп (инфилътративтік ө су), ә уел бастан метастаз береді. Метастаз деп ісік жасуіііалары-ның алғ ашқ ы ісік ошағ ынан бө лініп шығ ып басқ а бір ағ заларда жаң а ісік тү йінін тү зуін айтады. Метастаз дамуы ө те кү рделі қ ү былыс, ол бірнеше кезең дерден тү рады: 1) ісік тү йініне жаң а қ ан тамырлары-ның ө сіп кіруі; 2) ісік прогрессиясына байланысты ісік жасушала-рыньщ ішінен метастаз беруге қ абілетгі жасушалар тобының сү рып-талуы; 3) ісік жасушаларыньщ лимфа немесе қ ан тамырларының экстрацеллюлярлық матриксіне, кейін тіректік мембранасына ө здерінің интегриндік рецепторы арқ ылы жабысуы; 4) оларцың протеолиздік ферменттер (IV типтегі коллагеназа, плазминогенді белсендіреіін заттар, фибронектин) бө ліп шығ ара отырьш, тірекгік мембрананы бү зуы, сө йгіп, қ ан немесе лимфа тамыры ішінде ісіктік эмболдың пайда болуы; 5) ісік жасушаларының майда тамырлар қ абырғ асына қ айта жабысуы (адгезиясы); 6) ісік жасушаларының тіректік мембрана айналасындағ ы тіндерге шығ ып, ө сіп-ө нуі нә тижесінде метастаздық тү йіннің пайда болуы. Осылайша ө тетін сатылы ө згерістерді метастаздық каскад деп атайды.
|
|
|
Ісік жасушаларының негізгі ісік тү йінінен бө лініп шығ уы олар-дың бір-бірімен тығ ыз байланыспағ андығ ының нә тижесі. Оның себептеріне ісік жасушаларыньщ мембраналарында ө ткізгіштіктің артып кетуі (лизосомалық мембраналар ө ткізгіштігінің артып кетуі, мембрана сыртъщда протеолиздік ферменттердің кө п жиналуы, Са2+ иондары мө лшерінің азаюы), ісік жасушаларьшьщ арасындағ ы теріс зарядтың кү шеюі, жасушааралық жанасудың ә лсіреуі жә не т. б. жатады. Кө бінесе лимфогендік немесе гематогендік метастаздар дамиды. Кейде ісік жасушалары лимфа ағ ымына қ арсы бағ ытта тарайды (ретроградтық метастаз). Мысалы, асқ азан рагының ана-лық безге метастаз беруі (Круккенберг метастазы). Ісік жасушалары нерв талшық тарын бойлай (периневральдық метастаз), не ай-наладағ ы тіндерге жабыса (имплантациялық метастаз), не ө зек бойын қ уалай да таралуьі мү мкін. Мысалы, ә йел аналық безі ра-гында ісік жасушалары негізгі тү йіннен ү зіліп тү сіп іш пердесіне жабысып, жаң а тү йіндер тү зеді. Ал қ ылтамақ (ө ң еш рагы) асқ аза-нғ а, ішекке, ас жолын қ уалай ө туі мү мкін. Метастаздардың пайда болуы науқ ас ө лімін тездететін фактор.
13-437
194 Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
9-кесте Метастаздық каскад (тізбек) (V. Kumar et al. 1997 бойынша)
| Ісік жасушаларының клоны-ның тү зілуі і Метастаз беруі мү мкін ісік жасушаларының субклоны- ның пайда болуы і Ісік жасушаларының базал- дық мембранағ а бекуі жө не одан ө туі
і - Интравазия (қ ан тамырының ішіне енуі) I Лимфоциттермен ө рекеттесуі і Эмболдың тү зілуі I Эмболдың базалдық мембра-нағ а бекітілуі і Экстравазация (қ ан тамыры-нан сыртқ а шығ уы) I < -------- Метастаз |
|
Біріншілік pil> §^f^ ІҒ І ісіктү йіні Щ^^ж5'ШЩ5|^^/^| |
ш
8 бө лім. Ісіктер ____________________ \________________________________ 195
Эпителидің қ атерлі ісіктерің е негізінен лимфогендік метастаз-дар тө н. Саркомалар дамитын ағ заларда лимфа жү йесі ө лсіз болғ -андық тан олар бірден гематогендік метастаздар береді. Қ атерлі ісік организмде бірден зілді ө згерістер тудырып адамның азып кетуіне (кахексия), улануына алып келеді. Қ атерлі ісікке байланысты да-мығ ан кахексияның белгілеріне денедегі май тіндерінің ө те азай-ып немесе бү тіндей жойылып кетуі; қ аң қ а бү лшық еттерінің семіп қ алуы; бауырда, жү ректе қ оң ыр атрофияның дамуы, терінің қ ү рғ ақ жә не сү р тү сті болуы жатады. Кахексияның негізгі себептеріне ісік жасушалары синтездейтін токсогормон ісік жасушалары жә не мак-рофагтар ө ндіретін ісік некрозы факторы (ІНФ) жө не интерлейкин болып есептеледі. Ісік некрозы факторы ө серінде белоктардың ьщырау ө німдері (аммиак, мочевина жө не т. б. ) кө бейеді. Олар ба-уырдың антиоксиданттық қ ызметтерін бү зып, қ анда қ анық пағ ан май қ ышқ ылдарының асқ ын тотық тары жиналады. Глюкокорти-коидтар ө серінен глюконеогенез қ ү былысы кү шейеді, бү лар да бе-локгар ыдырауының бір себебі бола алады. Токсогормондар ісіктің ьщырауы ө німдерінен пайда болады. Сонымен қ атар ісік жасушалары ө зінің ө сіп ө нуі ү шін организмге керекті қ оректік заттарды (мысалы, глюкоза, азот, майларда жө не т. б. ) ө зіне кө п сің діреді (" субстраттъіқ тү зақ " феномені). Қ атерлі ісікке байланысты интоксикация нө тижесінде аурудың асқ а тө беті шаппайды, сө йтіп, кахексия дамиды. Қ атерлі ісік ө серінде кейде паранеоплазмалық синдромдар байқ алады. Оның айқ ын кө ріністерінің біріне эндокриндік синдром кіреді. Ол екі тү рлі себептен дамуы мү мкін: 1) эндокриндік бездер ө ндіретін гормондардың тікелей ә серінен бо-латын бү зылыстар, мысалы, андростерома ісігінде андрогендік гор-мондар кө п бө лініп шығ уына байланысты жыныстық жетілу ө те ерте басталады; 2) кейбір эндокриндік бездерге қ атынасы жоқ ағ за-лар ісіктері, мысалы ө кпенің нейроэндокриндік ісіктері, гормонғ а ү қ сас полипептидтер бө ліп шығ аруына байланысты дамитын эндокриндік синдром (АКТГ гормонына ү қ сас гормондар пайда болғ анда дамитын Кушинг синдромыжө не т. б). Қ азіргікезде па-ранеоплазмалық синдромғ а ісікпен ауырғ ан адамдарда кездесетін гиперкальцемия, гиперкоагулопатия, тромбопатия жә не т. б. қ ү бы-лыстарды да кіргізеді.
|
|
|
Қ атерлі ісік сылып тастағ аннан кейін де қ айта ө суі мү мкін (рецидив). Жалпы қ атерлі ісік жасушаларының ө сіп-ө нуіне жағ дай тудырылғ анда, мысалы, экспериментте, олар шексіз ө су (иммор-тилизация) мү мкіндігіне ие болды.
Қ атерлі ісіктердің даму кезендерін анық тау ү шін Халық ара-лық TNM жү йесін пайдаланады. Бү л жерде " Т" (tumor) біріншілік
|
|
|
