15.3. БАУЫР ЦИРРОЗЫ. 15 бөлім. Бауыр аурулары

15. 3. БАУЫР ЦИРРОЗЫ

Цирроз деп бауыр жасушаларының дистрофиясымен, олардың ү здіксіз қ алпына келуімен, дә некер тіннің диффузды ө сіп кетуімен, осыган байланысты агза пішінінің бү зылуымен (деформациясы-мен) сипатталатын созылмалы патологияны тү сінеді. Клиникада бү л ауру бірте-бірте бауыр жетіспеушілігіне алып келеді. Цирроз тек бауырга гана тә н патология ёмес, себебі кез-келген организмнің дә некер тін ө сіп кетуі нө тижесінде пішінсізденуін цирроз деп атай­ды. Мысалы: нефроцирроз, пневмоцирроз жэне т. б.

Этиологиясы. Бауыр циррозы негізінен вирустық гепатиттер-ден, эсересе В, С гепатиттен кейін, аутоиммудық гепатитте дами-ды. Циррозга соқ тырушы себептердің бірі маскү немдік, алкоголь ә серінде дамитын цирроздар. Маскү немдердің 10%-де бауыр цир­розы табылган. Ө т жолдарының обструкциясы, холангиргтер мен холестаз ө т циррозының дамуына себеп болады. Белоктардың, липотропты факторлардың тапшылыгы афлотоксиндер ә сері али-ментарлық циррозбен асқ ынады.

Организмде темірдің (гемохроматоз) жө не мыстың (гепатоце-ребралды дистрофиясы) шамадан тыс жиналып қ алуы да бауыр циррозына соқ тырады. Ол негізінен тү қ ым қ уалаушы ауруларга тә н. Ө кпе, жү рек созылмалы сырқ аттарына байланысты бауыр-дың венозды гиперемиясында да циррозга тә н ө згерістер дамиды (мускатты цирроз). Кө п жағ дайларда (40-50%) цирроздың этиоло­гиясы белгісіз болып қ алады — оны криптогендік цирроз дейді.

Патогенезі. Гепатоциттердің дистрофиялық жә не некроздық ө згерістері бауыр циррозы дамуының негізгі ішкі қ озгаушы кү ші болып саналады. Гепатоциттердің ө луі осы жердегі регенерация қ ү былысын жандаң дырады. Осы ө згерістер нә тижесінде пайда болғ ан регенераторлық тү йіндер, бауырдың қ ан айналымын бү за-ды. Осыган байланысты гепатоциттердің дистрофиясы мен некроз-дық ө згерістері ә рі қ арай дамиды.

Демек дә некер тіннің ө суі, гепатоциттердің ө луінен кейін ту-ындайтын ү рдіс, цирроз дамуының негізінде бауыр жасушалары-ның патологиясы жатады. Қ ү рылымдық ө згерістер бауырдың тек паренхимасы мен стромасында гана дамымай, оның қ ан тамырла-рын да қ амтиды, бауыр ішінде жә не бауыр сыртында протокавал-ды анастомоздар пайда болады.

Осылайша " шық пас шең бер" жабылып, цирроз ө з-ө зінен эти-олопшлық факторлардың ә серінсіз-ақ, дами алатын қ ү былысқ а ай-налады. Бауырдагы созылмалы қ абынудың циррозга ө туінде иммун-дық жү йенің де маң ызы зор. Себебі гепатоцитгердің кейбір белогы

15 бө лім. Бауыр аурулары

ө згеріл, антигендік қ асиетке ие болып қ алады, оларғ а қ арсы орга-низмде аутоантиденелер тү зіледі. Антиген жө не антидене кешендері гепатоциттерге шө гіп қ алып, оның ө рі қ арай бү зылуына, кейін ре­генерация нә тижесінде цирроздың дамуына соқ тырады.

Цирроздың жіктелуі. Цирроз жіктелуі морфологиялық прин-ципке негізделген. Бү л жерде регенераторлық тү йіндерінің ү лкендігі есепке алынады. Осығ ан қ арап цирроздар: майда тү йінді, ү лкен тү йінді, аралас жә не толық болмағ ан септалды деп бө лінеді.

Майда туйінді циррозда регенераторлық тү йіндердің кө лденең і 0, 3-1 см, ал ірі туйінді циррозда бірнеше сантиметрге жетеді (128, 129-суреттер).

Толық болмаган септалды цирроз сирек кездесетін сырқ ат бо­лып, ол тек микроскоппен қ арағ анда ғ ана анық талады. Цирроз-дьщ бү л тү рінде регенерация қ ү былысы диффузды болғ андық тан, дө некер тін бауырда жү қ а перделер тө різді жайғ асады.

Бү лардан басқ а, морфогенездік принцип бойынша, цирроздың 4 тү рін ажыратады: 1) некроздан кейінгі, 2) портальды, 3) билиарлы жә не 4) аралас.

Некроздан кейінгі цирроз ө зінің атынан кө рініп тү рғ андай, гепатоциттердің ауқ ымды некрозына байланысты (бауырды за-қ ымдаушы улармен уланғ анда, вирустық гепатиттің ауыр тү рлерің де) дамиды. Бү л кезде бауыр едә уір кішірейген, қ атты, беті кедір-бү дыр, кесіп қ арағ анда кө дденең і бірнеше сантиметр болатын тү йіндерден тү рады.

Порталды циррозда бауырдың беті тү йіршікті немесе майда тү йің ді болып, олардың кө дденең і Ісм-ден аспайды, ү стап кө ргенде қ атты.

Билиарлы цирроз бауыр тінінің жасыл тү ске боялуымен ерекшеленіп, бауырдың сырты тегіс немесе майда тү йінді болады. Оның біріншілік жө не екіншілік тү рлері бар,

Билиарлы цирроздың біріншілік турі бауыр ішіндегі ө т жодцары- ның ірің сіз деструктивті қ абынуымен (холангит, холангиолит) си-патталады. Оның дамуың да ЖБТ реакциясы негізгі рө л атқ арады. Организмде ө т жоддары эпителиіне қ арсы бағ ытталғ ан цитотоксинді эсер етуші лимфоциттер тү зіледі. Осы лимфоциттер билиарлы эпителидің жасуша ішіндегі мембраналарымен, бірінші кезекте ми­тохондрий мембраналарымен ө серлеседі. Қ анда митохондриге қ арсы бағ ьгггалғ ан антиденелер де тү зіледі. Иммундық реакция нө тижесінде ө т жоддары эпителиі некрозданып олардың айналасында лимфо-циттерден, плазмалы жасушалардан макрофагтардан, эозинфилді лейкоциттерден тү ратьш сің белер, кейде қ ү рамында алып жасуша-лар бар гранулемалар кө рінеді. Демек бү л қ абыну иммуң дық қ абы-ну тобына жатып, кейде аутоиммунды тү р алады.