 |
Глава 10. Пытальнік. § 42. Правілы пастаноўкі пытальніка. Клічнік. § 43. Правілы пастаноўкі клічніка
|
|
|
|
ГЛАВА 10
ПЫТАЛЬНІК
§ 42. Правілы пастаноўкі пытальніка
1. Пытальнік ставіцца ў канцы простага сказа (у тым ліку слова-сказа), якім выражаецца прамое пытанне.
Напрыклад:
Дзе вы, песні жніўныя? Хто вас адвячоркамі панясе над ніваю? (П. Броўка).
Адкуль тут музыка нясецца? Чыя тут песня ў душу льецца? (Я. Колас).
– Няўжо дачакаліся? Няўжо праўда? – бы дзіця, радавалася дзяўчына (В. Быкаў).
– Га? – не зразумеў пытанне дзед (Я. Колас).
2. Пытальнік ставіцца ў канцы складаназалежнага сказа, калі пытанне выражана ў галоўнай і даданай частках або толькі ў галоўнай.
Напрыклад:
Ці ты, бабка, не ведаеш, хто гэта прынёс сюды красак? (Я. Колас).
Хто згадае, чаго сэрца плача? (П. Трус).
Край мой родны! Дзе ж у свеце край другі такі знайсці, дзе б магла так, поруч з смеццем, гожасць пышная ўзрасці? (Я. Колас).
Што можа быць даражэйшае сэрцу чалавека, як у сталых гадах пачуць цябе, роднае слова, у чужой старане? (К. Крапіва).
Пытальнік можа ставіцца ў канцы складаназалежнага сказа і тады, калі пытанне заключаецца ў даданай частцы.
Напрыклад:
І скажы, дзядок, адкуль хмары гэтыя выходзяць? (Я. Колас).
3. Пытальнік ставіцца ў канцы складаназлучанага і бяззлучнікавага складанага сказа, калі кожная іх частка выражае пытанне або калі пытанне выражае толькі апошняя частка.
Напрыклад:
Будуць яшчэ пытанні ці пачнём спрэчкі? (М. Паслядовіч).
Ці гэта казку лес складае, ці даль ачнулася нямая і немасць песняй парушала? (Я. Колас).
Яго пакрыўдзілі, зняважылі, а ён будзе кланяцца ім? (Я. Колас).
Стаміўся ў дарозе, ды дзе спачываць? (П. Броўка).
Паслухай добра: чуеш песні? (Я. Колас).
|
|
|
4. Пытальнік (або пытальнік з клічнікам) ставіцца ў дужках (звычайна ў цытаце з тэксту іншага аўтара), калі змест выказанай кім-небудзь думкі выклікае сумненне ці непаразуменне.
Напрыклад:
Наўрад ці ўпрыгожваюць паэтычны твор радкі накшталт: «Букет струменняў пералівісты шугнуў падобна рысаку» (? ) (Н. Гілевіч).
5. У пытальных сказах з аднароднымі членамі сказа пытальнік можа ставіцца пасля кожнага аднароднага члена з мэтай раздзялення пытання.
Напрыклад:
Вольна ішлі яны [калгаснікі] пушчай, прыцішыўшы крокі... Стрэл адзінокі рэхам трывожна глухім дакаціўся да іх. Што гэта? Стрэл паляўнічы? Ці знак таямнічы? (А. Куляшоў).
ГЛАВА 11
КЛІЧНІК
§ 43. Правілы пастаноўкі клічніка
1. Клічнік ставіцца ў канцы простага і складанага сказа, які вымаўляецца з клічнай інтанацыяй.
Напрыклад:
Эх, і прывабныя стаяць летнія дзянькі! (І. Навуменка).
Слаўся, наша сталіца Мінск!
Я хачу зберагчы цябе, матчына песня, каб запоўніць табою спусцелыя душы! (Н. Гілевіч).
Як усім было весела! (А. Васілевіч).
– Які дождж! – усклікнуў я (Г. Далідовіч).
Што за дзяўчына! Што за натура! (Я. Колас).
Як хацеў бы я па палях прайсці і ўпіцца іх пахам, росамі, паглядзець, зірнуць, як жыты растуць, як калосікі наліваюцца! (Я. Колас).
Цыц! Не смець казаць мянушку, а то зніму на вас папружку! (Я. Колас).
«Рукі ўгору! » – грымнуў тут дзядзька Мірон... (М. Лынькоў).
Ён не служка тут больш – квіта! (Я. Колас).
Калі часткі складанага сказа з'яўляюцца клічнымі, то яны раздзяляюцца коскай, а ў канцы сказа ставіцца клічнік.
Напрыклад:
Якія знаёмыя назвы і словы, якая цудоўная родная мова! (П. Панчанка).
Ты паслухай, Апанас, што за голас, што за бас! (Я. Колас).
Параўн.: Колькі хараства і чароўнага прывабу ў сініх далях! Колькі новых малюнкаў, свежых матываў і таемных здарэнняў абяцаюць яны вачам і сэрцу падарожнага! (Я. Колас).
|
|
|
Як хітра, мудра збудавана! Як чыста, хораша прыбрана! (Я. Колас).
2. Клічнік ставіцца пасля звароткаў, якія стаяць у пачатку або ў канцы сказа, пасля выклічнікаў і гукаперайманняў, што стаяць у пачатку, у сярэдзіне ці ў канцы сказа, калі гэтыя словы вымаўляюцца з клічнай інтанацыяй.
Напрыклад:
Піліпчык! Нясі з істопкі, што там ёсць у нас. Людзям час даўно снедаць. (М. Лынькоў).
Я помню летнія часіны і вас, грыбныя баравіны! (Я. Колас).
– Ого! – пачуў ён збоку ад сябе пявучы голас. – Малайчына, хлопчык! (М. Лупсякоў).
– Гу-гу! – штось гукне, садрыгнецца, бах-бах! – на гук той адзавецца і аж па лесе пойдзе рэхам... (Я. Колас).
Там рыба – ого-го! (Я. Маўр).
3. Клічнік ставіцца ў канцы слоў і сказаў, якімі эмацыянальна перадаюцца прывітанні, развітанні, віншаванні, пажаданні, заклікі і пад.
Напрыклад:
– Дзень добры!
– Дзень добры! Сядай, чалавеча! (А. Куляшоў).
– Добры дзень вам! – сказала, усміхаючыся ад нечаканасці і здзіўлення, Вера Сымонаўна. (Б. Сачанка).
– Да пабачэння! – Бывайце, – кінуў яму безуважна адно слова Карніцкі. (М. Паслядовіч).
Добрай ночы!
Слава працаўнікам-хлебаробам!
Усім народам – мір і шчасце! (А. Астрэйка).
З Новым годам! З новым шчасцем!
Здароўя вам і поспехаў!
4. Клічнік можа ставіцца пасля «назоўнага тэмы» («назоўнага ўяўлення»).
Напрыклад:
Мір! Што ёсць лепшае і прыгажэйшае на свеце? Мір – гэта і праца, і шчасце, і радасць. Усё найдаражэйшае, людское заключана ў гэтым на дзіва простым і на дзіва мілым слове (М. Гамолка).
Дарогі! Колькі іх, агульных для ўсіх людзей і асабістых у жыцці кожнага чалавека! І акружных, і простых (А. Пальчэўскі).
5. Клічнік можа ставіцца ў дужках для выражэння эмацыянальных адносін да зместу выказвання.
Напрыклад:
Прыйшоў адтуль [з рэдакцыі] ліст. А ў ім, як звычайна, пісалася: «... відаць, вы (! ) упершыню ўзяліся за пяро... » (В. Зуёнак).
Сцэна (дадатковая), якая падвешана (! ) над звычайнай сцэнай, важыць зноў жа ні многа ні мала – сорак пяць тон... (А. Васілевіч).
|
|
|
