 |
Ер жынысыныҢ репродуктивті эндокринологиясы
|
|
|
|
Болжамы
АБПС кезінде дамитын гирсутизм емделмеген жағ дайда менопаузальды кезең ге дейін ү демелі дамып, кейін спонтанды жоғ ала бастайды. АБПС-мен сырқ аттанғ ан науқ астардың 15%-да кейін қ ант диабетінің тү рі жә не жоғ арғ ы жиілікпен артериялық гипертензия мен дислипидемия орын алады.
6 БӨ ЛІМ
ЕР ЖЫНЫСЫНЫҢ РЕПРОДУКТИВТІ ЭНДОКРИНОЛОГИЯСЫ
6. 1. ЕР ЖЫНЫСЫНЫҢ РЕПРОДУКТИВТІ ЖҮ ЙЕСІНІҢ АНАТОМИЯСЫ МЕН ФИЗИОЛОГИЯСЫ
Аталық бездер —ұ зындығ ы 3, 6–5, 5 см, ені 2, 1–3, 2 см; ә рқ айсысының массасы 20 г болатын жұ п мү ше. Аталық бездер ұ мада орналасқ андық тан, олардың температурасы қ ұ рсақ қ уысымен салыстырғ анда 2–2, 5 °С –қ а тө мен болады, бұ л қ алыпты сперматогенездің дамуына қ олайлы жағ дай болып табылады. Аталық без фиброзды переделермен бө лінген 250 пирамидалық бө ліктерден тұ рады. Аталық бездің ә рбір бө лігінде шә уеттік ирек жә не тік тү тікшелері болады, олар ө зара қ осылып ірі шығ арушы тү тікке айналады. Шә уеттік тү тікшелер Сертоли жасушаларымен бірге эпителиальды сперматогенді қ абатпен тысталғ ан. Тү тікшелер арасында Лейдиг жасушаларымен интерстициальды тін болады (6. 1сурет). Шә уеттік тү тікшелердің ұ зындығ ы 70 см-ге дейін жетеді.
6. 1 сурет. Аталық без қ ұ рылысы
| 6. 1 сурет Хвост придатка- Атабез қ осалқ ысының қ ұ йрығ ы Семявыносящий проток- шә ует шығ атын тү тік Тело придатка- Атабез қ осалқ ысының денесі Сеть яичка- Атабез ө рімі Семенные канальцы- Шә уеттік тү тікшелер Проток придатка- Атабез қ осалқ ысының ө зегі Головка придатка- Атабез қ осалқ ысының басы Тубулярный просвет- Тубулярлы саң ылау Клетка Лейдига- Лейдиг жасушасы Клетка Сертоли- Сертоли жасушасы Сперматиды- Сперматидтер Сперматогонии-Сперматогонилар |
|
|
|
Аталық бездер қ атар екі қ ызмет атқ арады: репродуктивті жә не эндокринді. Лейдиг жасушаларында тестостерон синтезделеді. Аталық бездің репродуктивті қ ызметі-сперматозоидтарды тү зуде. Сперматогенез ү рдісі аталық без паренхимасында 85% кө лемді алатын иірмелі тү тікшелерде жү реді. Эндокринді қ ызметі еркек жыныс гормондарын (андрогендерді), соның ішінде барлық тіндерге дерлік биологиялық ә сер кө рсететін тестостеронды бө луге негізделеді. Тестостеронның басты ә серлері:
• еркектік тип бойынша гипоталамус-гипофизарлы жү йе мен сыртқ ы, ішкі жыныс органдарының дифференцировкасы жә не стимуляциясы.
• бетте, қ асағ ада, қ олтық астында тү ктенуді ынталандырады.
• бойдың ұ зына бойы ө суін, азоттың ағ зада ұ сталуын, дене бұ лшық еттерінің ө суін, кө мей ұ лғ аюының индукциясын жә не дауыс байламдарының қ алың дауын ынталандырады.
• эритропоэз стимуляциясы жә не тері асты шел май қ абатының андроидты типті таралуы.
• ФСГ-мен бірге сперматогенез активациясы.
• еркек психикасы мен сексуальдылығ ын қ алыптастыруды қ амтамасыз ету.
Тестостерон секрециясы ү немі болмайды, эпизодты тү рде бө лінеді, сондық тан оның қ андағ ы дең гейі ауытқ ып отырады. Тестостеронның максимальды секрециясы 02. 00–06. 00 сағ ат аралығ ында болады, ал минимальды секрециясы— шамамен 13. 00-де. Тек тестостеронның 2%-ы ғ ана қ ан арнасында бос кү йінде айналымда болады, 30%-ы жыныс гормондарымен байланысатын глобулинмен (ЖГБГ), ал қ алғ ан 68%-ы альбумин жә не басқ а да ақ уыздармен байланысады.
|
|
|
Тестостерон стероидты гормон бола отырып, нысана-жасушаларғ а пассивті диффузия жолы арқ ылы енеді. Ол бас миында, гипофизде жә не бү йректе басты доминирлеуші ядроішілік андроген болып табылады. Басқ а тіндерде тестостерон 5α -редуктаза ферменті арқ ылы белсендірек дигидротестостеронғ а айналады. Жасушаларда тестостерон мен дигидротестостерон андрогенді рецепторлармен байланысып, рецепторлы-стероидты кешен тү зеді де, арнайы хроматин бө ліктерімен байланысатын жасуша ядросына тасымалданады.
Тестостерон бауырда белсенді емес сульфаттар мен глюкуронидтерге метаболизденіп, зә р жә не ө тпен экскрецияланады.
Аталық бездердің қ ызметі гипоталамус-гипофизарлы жү йе арқ ылы реттеледі. Гипоталамуспен синтезделетін гонадотропин-рилизинг-гормон (ГРГ) гипофизде ө ндірілетін гонадотропиндердің ө ндірілуін ынталандырады. Ә йелдермен салыстырғ анда ер адамдарда ГРГ секрециясының тоникалық орталығ ы ү немі қ ызмет атқ арып отырады. Ә йелдерде ол циклді секрецияланады. Гипоталамустың мұ ндай жыныстық дифференцировкасы қ ұ рсақ ішінде эмбриональды аталық без бө летін тестостерон ә серінен ө теді.
ФСГ сперматогенезге белсенді ә сер етіп, аталық без тү тікшелерінің эпителийін ынталандырады. ЛГ ер адамдарда интерстициальды жасушалардың дамуы мен жетілуін, Лейдиг жасушалары мен тестостерон синтезіне ә сер етеді. ЛГ-ның Лейдиг жасушаларын ынталандыруы сперматогенездің ерте сатыларында аталық безде жоғ ары мө лшерде тестостерон қ ажет болғ анда ү лкен маң ыздылық қ а ие болады. Сперматозоидтардың жетілуіне ФСГ қ ажетті. Сертоли жасушалары да эндокринді қ ызметке ие жә не тестостерон секілді гипофиз ФСГ-нің ө ндірілуін тежейтін ингибинді бө леді (6. 2сурет).
Толығ ымен сперматогенез ү рдісі 74 кү нге созылады, ал 12–21 кү ні сперма аталық без қ осалқ ысына тасымалданады.
6. 2 сурет. Сперматогенез реттелуі
| 6. 2 сурет Клетки Лейдига- Лейдиг жасушалары Тестостерон- Тестостерон Клетки Сертоли- Сертоли жасушалары Сперматозоиды- Сперматозоидтар ЛГ- ЛГ ФСГ- ФСГ Ингибин- Ингибин Гипоталамус, ГРГ, Гипофиз- Гипоталамус, ГРГ, Гипофиз |
|
|
|
