 |
3.Басшының стреске төзімділік психологиясы
|
|
|
|
Жалпы психологиялық кү йзеліс рухы ә лсіз адамдарда жиі кездеседі. Егер адам жастайынан шың далмаса сол бала рух ә лсіреуіне бейім болады. Адам жастайынан дене ең бегімен кө п айналысса (қ ара жұ мыс, спорт тү рлерімен), бұ л адамда тө зімділік, табиғ и кү шінің ө суі процесі байқ алады. Бұ л процесс психологиялық жағ ынан шың далуғ а апаратын баспалдақ. Яғ ни тө зімділік – психологиялық табандылық қ а, табиғ и кү шінің ө суі – ө зіне деген сенімділікке апарады. Бұ ндай мектептен ө ткен адам, табиғ аттың дү лей кү штерін (қ ар, аяз, жаң быр, ыстық, суық, дауыл) елеумен қ атар, кез-келген ә леуметтік ортада ө зінің толық қ анды жеке тұ лғ а екенін мойындата алады. Сондық тан бұ л адам психологиялық кү йзеліске ө те аз ұ шырайды. Біреуі батыл болса, біреуі жасық тау, біреуі мық ты болса, біреуі ә лсіздеу, біреуі шапшаң болса, біреуі шабандау дегендей. Сол себепті батылдау балаларғ а ө мірде одан да жоғ ары нә тиже кө рсету ү шін қ аталдау, бірақ ә ділетті ескерту жасап жігерін қ айрап отыру керек. Ал рухы ә лсіздеу балаларды кө бінесе мақ тау, жігерлендіру арқ ылы ө мірге қ ызығ ушылығ ын оята отырып, қ атарынан қ алмауғ а психологиялық демеу кө рсетілуі керек. Нақ тырақ айтқ анда, кү ресудің мінез-қ ұ лқ ы келесідей анық талады: «қ иындық тар адамдық ресурстың шамадан тыс немесе асып кетуіне байланысты бағ аланатын белгілі бір сыртқ ы жә не / немесе ішкі талаптарды жең у ү шін когнитивті жә не мінез-қ ұ лық ә рекеттерін ү здіксіз ө згертеді». Авторлар адамның жә не қ оршағ ан ортаның ажырамас, динамикалық қ арым-қ атынасты қ алыптастырып, бір-біріне ө зара ә сер ететіндіктен, кү ресу ә рқ ашан ө згеретін процесс болып табылады.
|
|
|
Маң ыздылық тағ ы «стрестің » тұ жырымдамасы, Ганс Силидің стресс жағ дайында тү сінгенінен біршама айырмашылығ ы бар екенін жә не осы терминді ұ сынғ анын атап ө ту маң ызды. Селин ү шін стресс – кез-келген кү шті немесе ұ зақ қ а созылғ ан қ оршағ ан ортағ а ә сер ету ү шін дененің жү йелеріндегі ішкі ө згерістер процесі. Біз стресте теріс нә рсені тү сінуге ү йренеміз, бірақ олай емес. Дененің ә ртү рлі дә рілік заттарғ а реакциясы бастапқ ыда бірдей жә не Селе бұ л реакцияны жалпы бейімдеу синдромы деп атады, кейінірек – стресс реакциясы. Стресс дене ағ засындағ ы гомеостазды сақ тай отырып, ішкі орта жағ дайын ө згертпей, тұ рақ ты ұ стап тұ руғ а кө мектеседі. Стресстік реакция теріс ә серге ғ ана емес, сонымен қ атар организм ү шін жағ дайды едә уір ө згертетін болса, оң жағ ынан да дамиды.
Қ орытыды:
Басқ ару бұ л элемент, функция, белгілі бір қ ұ рылымдарды сақ тауды қ амтамасыз ететін, ұ йымдасқ ан жү йелердің режимін қ олдау, олардың қ ызметін жү зеге асыруғ а, олардың бағ дарламалары мен мақ саттарын тү сіндіреді.
Ұ йымғ а біріккен адамдарды басқ ару туралы сө з болғ анда, онда кө птеген басқ а да аспектілері сияқ ты басқ арушылық қ ызметіне психологиялық аспектте кіреді, сондық тан да психологиялық ғ ылымда табысты дамып келе жатқ ан, жаң а пә н ретінде-басқ ару психологиясы пайда болды.
|
|
|
Ә леуметтік басқ арудың басқ а тү рлерден айырмашылығ ы оның басты компонентті болып ә ртү рлі ұ йымдардың мү шесі ретінде адамдар, немесе ұ йымдастыру бө лімшелері тұ тастай қ атысады. Жеке тұ лғ алар (жеке ө зі, немесе ә леуметтік топтардың қ ұ рамында) ұ сынылып отырғ ан кү рделі жү йеде басқ арушылық қ арым қ атынаста болуы керек, оғ ан басқ ару субъектісі мен объектісі қ атыса алады. Автордың жазуы бойынша ә леуметтік басқ арудың негізгі категориялары «ұ йым», «басқ ару субъекттісі мен объектісі» болып табылады
Ұ сынылатын ә дебиеттер:
1. Самыгин С. И., Столяренко Л. Д. Психология управления. – Ростов – на – Дону, 2008
2. Морозов, А. В. Управленческая психология: учеб. для ссузов и вузов / А. В. Морозов. - 4-е изд., испр. и доп. - М.: Академ. проект: Фонд " Мир", 2008
3. Волкогонова, О. Д. Управленческая психология: учебник для студ. учреждений сред. спец. образования / О. Д. Волкогонова; А. Т. Зуб. - М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2007
МАЗМҰ НЫ
Кіріспе
1. Мотивация жә не мотивациялық процесс
2. Мотивацияның мазмұ ндылық теориялары
2. 1. А. Маслоудың қ ажеттілік теориясы (иерархиясы)
2. 2. МакКлелландтың қ ажеттілік теориясы.
2. 3. Герцбергтің қ ос факторы теориясы
3. Мотивацияның процессуалдық (іс – жү ргізушілік) теориялары
3. 1. Кү ту теориясы
3. 2. Ә ділеттілік теориясы
3. 3. Портер – Лоулер ү лгісі (моделі)
Қ орытынды
Пайдаланылғ ан ә дебиеттер тізімі
Кіріспе:
Ұ йымның жетекшілігі ө те жақ сы жоспарлар мен стратегиялар жасап, ү йлесімді қ ұ рылымдар тауып, ақ паратты берудің жә не ө ң деудің тиімді жү йелерін қ ұ рып, ұ йымда ең жаң а қ ұ рал – жабдық тар орнатып жә не ең соң ғ ы технологияны қ олдануы мү мкін. Алайда, егер ұ йымның мү шелері қ ажетті тү рде жұ мыс істемесе, ө здерінің міндеттерін орындай алмаса, ұ йымда ө зін сә йкесінше ұ стамаса, ө зінің ең бегі арқ ылы ұ йымның басты мақ саттарын жетуіне бар кү шін салмаса, бұ л ұ йымның кү ш салуы нә тижесіз болып шығ ады.
|
|
|
Адамның жұ мыс жасауғ а деген дайындығ ы жә не ық ыласы ұ йымның қ ызметіндегі ең негізгі фактор болып табылады. Адам машина емес, оның жұ мысы қ ажет болғ ан жағ дайда «қ осу», ал қ ажеттілігі жоқ жағ дайда «ө шіру» мү мкін емес.
Адам жақ сы кө ң іл – кү йлі жә не ық ыласты бола отырып, қ ұ ндылық тардың нақ ты бір жү йесіне сү йене отырып, орнатылғ ан нормаларғ а жә не жү ріс – тұ рыс ережелеріне бағ ына отырып жұ мысты «адамдандырады». Бұ дан адамдарды тиімді басқ ара білу мү мкін емес деп айтуғ а болмайды. Керісінше, адамды іс – ә рекетке, белгілі бір істі атқ аруғ а не итермелейтінін тү сініп, білсе, еріксіз кө ндіруге қ арағ анда адамды басқ аруғ а мү мкіндік туады. Нә тижесінде ол қ ызметкер ұ йымның ө з мақ саттарына жетуі тұ рғ ысында ө з жұ мысын ең жақ сы тү рде орындап, ең жақ сы нә тижеге қ ол жеткізуге тырысады.
Адамды тек оны мотивациялау арқ ылы тиімді басқ аруғ а болады. Адамның қ ызметінің негізінде қ андай мотивтер бар екенін білген жағ дайда ғ ана адамдарды тиімді басқ арудың тә сілдері мен формаларын жасап шығ аруғ а болады. Басталғ ан жұ мысты жалғ астыру жә не дамыту қ айсарлығ ы – қ ызметтің маң ызды мінездемесі. Ө йткені, басталғ ан жұ мысқ а тез арада қ ызығ ушылығ ын жоғ алтатын адамдар да жиі кездеседі. Олар қ ызметтің басында ө те жақ сы нә тижелер кө рсеткенімен, қ ызығ ушылық тың азаюы жә не қ айсарлық тың жоқ тығ ы олардың ө з кү шін ө з мү мкіншіліктеріне қ арағ анда -азырақ жұ мсауына ә келіп соғ ады. Қ айсарлық тың аздығ ы да жұ мыстың аяғ ына дейін жасалуына кері ә серін тигізуі мү мкін. Жұ мысшы жақ сы идеялар ұ сынып, алайда оларды іс жү зінде жү зеге асырмауы ұ йымның мү мкіндіктерді жіберіп алуына ә келіп соғ ады.
|
|
|
Адалдық – жұ мысты жауапкершілікпен атқ ару. Яғ ни ол кө птеген жұ мыстар ү шін қ ажетті талаптар мен реттеуші нормаларды ескере отырып, жұ мысты орындаудың ең басты шарты болып табылады. Адам жоғ ары квалификациялы жә не білімді, қ абілетті болуы мү мкін. Бірақ ол ө зінің міндеттеріне селқ ос, жауапкершілксіз қ араса, оның қ ызметінің барлық оң нә тижелерін жоқ қ а шығ аруы мү мкін. Ұ йымның басшылығ ы осыны жақ сы тү сініп, олардың жү ріс – тұ рысының адалдық сияқ ты басты мінездемесін дамыту ү шін мотивациялау жү йесін дұ рыс жасауы керек.
1. Мотивация жә не мотивациялық процесс
Мотивация дегеніміз – адамдардың белгілі бір дә режеде кү шін, тырысушылығ ын, адалдығ ын, қ айсарлығ ын қ ажет ететін белгілі бір мақ саттарғ а бағ ытталғ ан адамдарды белгілі бір жұ мысты атқ аруғ а тү рткі болатын сыртқ ы жә не ішкі итермелеуші кү штердің жиынтығ ы.
Бағ ытталу, адам қ ызметінің мінездемесі ретінде адамның белгілі бір ә рекет жасай отырып, не нә рсеге ұ мтылатынын кө рсетеді. Адам белгілі бір қ анағ ат (моральдық немесе материалдық ) ү шін ө з жұ мысын істеуі мү мкін. Сонымен қ атар ол ө з ұ йымының белгілі бір мақ саттарғ а жетуі ү шін тырысуы мү мкін. Басқ ару ү шін адамның қ ызметінің бағ ытталуын білу маң ызды болып табылады.
Егер мотивацияны процесс ретінде қ арастырсақ, оны бірінен соң бірі жү ріп отыратын 6 кезең арқ ылы кө рсетуге болады. Бұ л қ арастыру шартты сипатта болғ анымен, мотивация процесі қ алай жү ретіні, оны логикасы жә не қ ұ рама бө лшектері қ алай жү ретіндігі туралы тү сінуге кө мектеседі.
Алғ ашқ ы кезең – қ ажеттіліктердің пайда болуы. Қ ажеттілік адамғ а бір нә рсе жетіспеушілігін сезуі барысында пайда болады. Ол белгілі бір нақ ты уақ ытта пайда болып, адамнан оны жоюғ а белгілі бір қ адамдар жасауын «талап ете» бастайды. Қ ажеттіліктер ә р тү рлі болуы мү мкін. Оларды шартты тү рде 3 топқ а бө луге болады:
§ физиологиялық;
§ психологиялық;
§ қ оғ амдық
Екінші кезең – қ ажеттіліктерді жоюды іздестіру жолдары. Адамда белгілі бір қ ажеттіліктер пайда болып, олар адамғ а проблемалар туғ ызғ ан жағ дайда оны қ анағ аттандыру, басу, байқ амау сияқ ты жою жолдарын іздестіреді. Бірнә рсе істеу, бір шара қ олдану қ ажеттігі пайда болады. Қ ажеттілік ә рекетке мотив туғ ызады.
|
|
|
Ү шінші кезең – қ ызметтің мақ сатын (бағ ытын) анық тау. Мотивтердің бағ ытталуы жә не пайда болу кү шіне сә йкес қ ажеттіліктерді жою ү шін адам қ андай қ ұ ралдарды қ олдана отырып қ андай мақ сатқ а қ ол жеткізуі керек, не алу керектігін шешеді. Осы кезең де адам ө зі ү шін 4 сұ рақ ты шешеді:
қ ажеттілікті жою ү шін не істеу керекпін;
қ алағ ан нә рсеме қ ол жеткізу ү шін не істеуім керек;
қ алағ ан нә рсеме қ аншалық ты дә режеде қ ол жеткізуім мү мкін;
менің алатыным қ аншалық ты қ ажеттілікті жоюы мү мкін?
Тө ртінші кезең – қ ызметті іске асыру. Бұ л кезең де адам ө зінің қ ажеттілігін қ анағ аттандыруына мү мкіндік беретін ә рекеттерді жасауғ а бар кү шін салады. Қ ызметті іске асыру процесінде мақ саттар мен қ ажеттіліктер ө згерістерге ұ шырауы мү мкін.
Бесінші кезең – қ ызметті іске асырғ аны ү шін сыйлық алу. Белгілі бір істі атқ арғ ан соң адам не қ ажеттілігін жоюшыны алады, не қ алайтын объектісіне айырбастай алатын затты алады. Бұ л кезең де қ алағ ан кө рсеткішпен салыстырғ анда жасалғ ан ә рекет қ аншалық ты нә тиже бергендігін анық тауғ а болады. Осының нә тижесінде қ ызметке бағ ытталғ ан мотивацияның не кү шеюі, не ә лсіреуі, не сақ талуы болады.
Алтыншы кезең – қ ажеттіліктерді жою
|
|
|
