2.5. ГАНГРЕНА. 24-сурет. Үрттың номасы. Ж.Ахметов. Патологаялық анатомия. 3 болім. Қан және лимфа айналымының бүзылуы

(газды гангрена) жатады. Оны Bact. perfringes шақ ырып, кө бінесе аяқ қ а оқ тигенде, оның бү лшық еттері, сү йектері сынып езіліп кеткенде дамиды.

Гангренағ а организмнің ө те ә лсіздігіне байланысты болатын жү мсақ тіндердің дымқ ыл гангренасы, нома (сулы рак) жә не ауыр-лық тү скен жерлерде ү шырайтын (decubitus) жатын жара кіреді (24-сурет).

Секвестр негізінен сү йек тіні ү шін тө н болып, некрозданғ ан сү йек сорылып кетпейді, айналасында ірінді қ абыну ө рістейді, дә -некер тіннен тү зілген қ орап пайда болады. Секвестр соның ішінде бос жатады немесе осы аймақ та жыланкө з арқ ылы ірің бө лініп шьпып тү рады. Кө бінесе секвестрді операция жасап алып тастай-ды.

Некроздың маң ызы ә р тү рлі, ол некроздың қ ай ағ зада болғ аны-на, қ аншалық ты тез дамыганына, оның кө леміне байланысты. Майда некроз ошақ тары із қ алдырмай бітіп кетсе, ал кө лемді не­кроз ошақ тары организм ү шін ө те қ ауіпті. Жү рек инфаркты, ми инфаркты, ішек, аяқ гангренасы кө птеген жағ дайда ауру ө лімінің бірден-бір себебі болады. Ауру осы сырқ аттардың бастапқ ы кү ң церінде ө лмей қ алганның ө зінде оның қ аддыратын зардапта-рынан ө мір бойы мү гедек болып қ алады.

9 4

Ж. Ахметов. Патологаялық анатомия

3 болім. Қ ан жә не лимфа айналымының бү зылуы

Некроз нә тыжесінде кө птеген ө згерістер дамиды. Майда не­кроз ошақ тары бү тіндей сорылып кетіп, орнына ө зі тектес тін пайда болады. Мысалы, терідегі, шырышты қ абық тардағ ы ө лген жасу-шалар толығ ымен қ айта қ алпына келеді. Егер некроз ошақ тары ү лкен болса, оның айналасында демаркациялық аймақ пайда бола­ды. Бү л жерде қ ан тамырлары кең ейіп, олардың айналасына ә р тү рлі жасушалар: макрофагтар, гистиоциттер, ә сіресе лейкоциттер жиналып қ алады. Лейкоциттердің гидролиздеуші ферменттері ә серінде некрозғ а ү шырағ ан тін ыдырай бастайды. Кейінірек не­кроз аймағ ы бү тіндей жойылып, дә некер тінмен алмасады (орга­низация) немесе некроз айналасында қ алта (капсула) пайда бола­ды, Бү л ү рдісті инкапсуляция дейді. Лейкоцит мө лшері шектен тыс болса, некроз ошагы ірің деп кетеді. Сү йек некрозы нә тижесінде секвестр пайда болады. Дә некер тін ошақ тары кейде гиалинге ай-налады. Некроз ошақ тарына кальций тү здарының шө ііп қ алуын петрификация, сол жерде сү йек пайда болуын оссификация дейді.

Ө лген жердің бө лініп (ү зіліл) тү суі (мысалы, гангренағ а ү шы-рағ ан аяқ бармақ тары) мутиляция деген ат алғ ан.

Май тіні некрозданғ ан аймақ та ферменттің ыдырау нә тижесінде май қ ышқ ылдары тү зіледі. Олар жергілікті тінді тітіркендіріп сол жерде липогранулема тү зіледі.

3 бө лім. Қ АН ЖӘ НЕ ЛИМФА АЙНАЛЫМДАРЬШЬЩ БҮ ЗЫЛУЫ

Организмнің жә не оның жеке ағ заларының қ алыпты жү мысы жү рек-қ ан тамыр жү йесінің дү рыс қ ызмет жасауына байланысты. Себебі организмде тоқ таусыз ө тіп жататын зат алмасу, қ оректену, қ айта қ алпына келу, жасуша тіршілігі нә тижесінде пайда болғ ан ыдырау ө німдерін шығ ару жә не тағ ы басқ а ү рдістерді қ амтамасыз ету ү шін қ ан тамырларында қ ан ү здіксіз айналып тү руы қ ажет. Бү л жағ дай тек жү рек-қ ан тамыр жү йесінің ғ ана емес, ондағ ы қ анның физикалық қ асиеттеріне жә не химиялық қ ү рамына да байланысты. Егер қ ан тамырларындағ ы қ ан қ оюланып кетсе, оның жабысқ ақ тық қ асиеттері кү шейіп, қ анайналымы ө те нашарлайды.

Демек, организмдегі қ ан айналымын зерттегенде осы ү ш компоненттің де қ ызметіне бірдей назар аудару керек. Жү рек орга­низмде қ ан айдау қ ызметін атқ арып минутына 4-5 литр қ анды қ олқ ага айдайды. Бір тә улік ішінде жү ректен тамырларғ а 10 тон-нага жуық қ ан тарайды. Қ алыпты жагдайда агза қ ызметі негү рлым кү шейсе, ол жерде қ ан айналымы солгү рлым артады.

Жү ректің осындай кү рделі жү мысын орталық нерв жү йесі жө не эндокрин жү йелері, қ ан тамырларының қ абыргасында орналасқ -ан баро- жө не хеморецепторлар, жү ректің ө ткізгіш жү йесі реттеп отырады.

Барлық қ ан тамырларын морфофункционалдық тү ргыдан бірнеше тү рге белуге болады. Ірі артерия, вена қ ан тамырлары тек қ ана ө ткізгіш қ ызметін атқ арса, майда қ ан тамырдары қ анмен тін арасындагы зат алмасу ү рдісін қ амтамасыз етеді. Микроциркуляция арнасына артериолалар, капилляр алдындагы майда тамырлар, ка­пилляр, капиллярдан кейінгі майда тамырлар жә не венулалар кіреді. Сонымен қ атар қ анайналымын реттеуде артериолалар мен вену­лалар арасындагы тө те қ атынастардың (артериоловенулалық шунт) маң ызы ерекше.

Айналымда жү рген қ ан барлық сү йық заттар тә різді гидроди­намика заң ына бағ ынады: егер қ анайналым тоқ тап қ алса ол ө з салмагының ә серінен дененің томенгі жақ тарына ыгысады.

Жү рек-қ антамыр жү йесі қ оршағ ан орта жагдайларына ө те тез бейімделе ө згеретін жү йе. Сол себепті кейбф аурулардың алгашқ ы клиникалық белгілері организмде дамитын бейімделу реакцияла-рына байланысты кө пке дейін анық байқ алмайды. Бү л жагдайды ә рдайым есте сақ тау қ ажет.

Кө птеген созылмалы аурулар ерте ме, кеш пе, қ ан жө не лимфа айналымының бү зылуына ә келіп согады. Мысалы: миокард ин­фаркты, атеросклероздық кардиосклероз, ревматизм, жү ректің тума ақ аулары, перикард аурулары салдарынан қ анның тіндерге, агза-ларғ а агып келуі де, олардан қ айта агып кетуі де қ иындайды.

Ө кпе ауруларының ішінде кейінгі уақ ытта экологиялық жагдай-ларга байланысты кө п кездесіп жү рген ө кпенің созылмалы бронхитінің маң ызы зор. Бү л сырқ атта жү ректің оң қ арыншасына ү лкен ауырлық тү седі, ол ә уелі ү лкейіп, кең иді (компенсациялық кезең і), кейінірек ө лсіреп толыгымен істен шыгады (декомпенса-циялық кезең і), нә тижеде қ ан ү лкен қ ан айналым шең берінде іркіліп қ алады. Қ ан тамырларының тонусының ө згеруі де қ анайналым мен лимфаайналымьшьщ ә р тү рлі бү зылуларына себеп болуы мү мкін. Артериялық гипертония ауруьщда, кейбір бү йрек ауруларында, ар­терия қ ан тамырларьшьщ тонусы ө те артьш, жү ректің сол қ арын-шасы мө лшерден тыс ү лгаяды. Соньщ салдарьшан бірте-бірте сол қ арыншада декомпенсация дамиды. Қ ан тамырларының тонусы-ның тө мендеп кетуі де қ ан айлалысьшьщ бү зылуына, қ анньщ агза-ларда қ айта бө лінуіне соқ тырады. Кө бінесе қ ан қ ү рсақ қ уысын-дагы қ ан тамырларына ө тіп кетіп, мидың қ анмен қ амтамасыздануы кү рт тө мендейді, осыган байланысты адам есінен таньш қ алады (кол-