 |
Мевзу метинде не айтылгъаныны ифаделей.
|
|
|
|
Метиннинъ мевзусы кенъ ве тар ола, меселя:
«Мевсимлер» – кенъ мевзу сайыла, чюнки метинде эписи мевсимлер акъкъында айтыла.
«Къыш» –тар мевзу сайыла, чюнки метинде тек къыш акъкъында айтыла.
109-мешгъулиет. Окъунъыз. Кенъ ве тар мевзуларны
бельгиленъиз. Исбатланъыз.
Йыл мевсимлери. — Кузь.
Айванат багъчасында. — Кезинти.
Мектеп. — Бизим сыныф.
Ана тили дерси. — Тувгъан тиль.
Къоранта. — Меним къартанам.
Суаллерге догъру джевап берип, козенеклерге
мевсимлернинъ адларыны язынъыз.
1. Учь ай татиль не вакъыт ола?
2. Къар не вакъыт ягъа?
3. Не вакъыт япракълар сарара?
4. Не вакъыт тереклер чечек ача? (со стр.45-кроссворд)
110-мешгъулиет. Ресимлерге бакъып, бир къач джумле
уйдурып язынъыз. (рис.со стр.46)
Эр бир ресимге серлева къоюнъыз.
Бу ресимлер арасында насыл умумий багъ бар?
Ресимлернинъ мевзусыны бельгиленъиз.
Эв иши.
111-мешгъулиет. Шиирни окъунъыз.
Мавы денъиз ялысында
Муджизели Коктебель,
Къарадагънынъ этрафында
Татарлар къургъан темель.
Коктебель — дженнет кошеси,
Къокъулы мелевшеси,
Гурь далгъалар шувултысы,
Гонъюллер эгленджеси.
Э. Къафадар
(у.з.)
Шиирде не акъкъында айтыла? Коктебель къайда ерлешкен?
Шаир Коктебельнининъ гузеллигини насыл сёзлернен ифаделей?
Шиирнинъ мевзусы кенъ я да тармы?
Шиирге насыл серлева къомакъ мумкюн?
Экинджи дёртлюкни дефтери нъизге язып алынъыз.
Бу не демектир? ёж Гурь(стр.48)
сачлар
далгъалар
сес
Нджи дерс
15-§. МЕТИННИНЪ ЭСАС ФИКРИ
(У.з. Аудирование)
112-мешгъулиет. Метинни динъленъиз.
Ишкир къырмыскъалар
Къырмыскъаларнынъ балабан ве кичкене сойлары бар.
Олар озь юваларыны тереклернинъ тюбюнде, отлар ичинде ясайлар. Юванынъ делигинден эр бир тарафкъа ёлчыкълар корюне. Бу ёлчыкълар къырмыскъаларнен толу. Бириси ювасындан чыкъа, бириси ювагъа бир шейлер ташый.
|
|
|
Къырмыскъалар юваларына урлукъларны, богъдай данечиклерини ташый. Олар къышлыкъ ашайджакъларыны топлайлар. Бир богъдай данеси бир къырмыскъа ичюн бир чувал ашлыкъ демектир.
Эр бир къырмыскъанынъ озь иши бар. (рис. к тексту нарисовать)
(А.Герайбайдан)
1.Къырмыскъаларнынъ насыл сойлары бар?
а) балабан ве кичкене;
б) къырмызы ве ешиль.
2. Олар озь юваларыны къайда ясайлар?
а) тереклернинъ тёпесинде;
б) тереклернинъ тюбюнде, отлар ичинде.
3.Къырмыскъалар юваларына не ташый?
а) урлукъларны, богъдай данечиклерини;
б) алма,армут.
4.Бир богъдай данеси бир къырмыскъа ичюн не демектир?
а) бир чувал ашлыкъ;
б) бир къопкъа ашлыкъ.
(у.з) Сизинъ фикринъиздже, къайсы
джумледе метиннинъ эсас фикри ифаделенген?
Муэллиф айтмагъа истеген муим шейлер —
Метиннинъ эсас фикридир.
113-мешгъулиет. Серлеваларны чифтлеп окъунъыз.
Къырым. — Гузель Къырым.
Телеяйынлар.— «Мерабанъыз, балалар!»
телеяйыны.
Байрамлар. — Ораза байрамы.
(у.з)
Дефтеринъизге язып алынъыз.
Къайсы серлеваларда мевзудан гъайры, метиннинъ эсас фикри ифаделенген? Эсас фикирни ифаделеген сёзлернинъ тюбюни сызынъыз.
«Гузель Къырым» мевзусында метин тизинъиз.
114-мешгъулиет. Шиирни окъунъыз.
Янъы эвлер
Шеэрнинъ четинде,
Эвельден бош ерде
Абадан ве рушен эвлер бар. (зарис. новых домов, дети вес.)
Азбарлар ичинден
Юзьлернен сес келе –
Чапыша-ойнайлар шенъ балалар.
М.Ибраим
(Л)
рушен – айдын
шенъ – шад
(у.з)
Шиирни дефтеринъизге язып алынъыз.
Эсас фикирни ифаделеген сёзлернинъ астыны сызынъыз.
115-мешгъулиет. Окъунъыз.
Инсан аванен нефес ала. О ашсыз бир къач афта, сувсыз бир къач кунь, авасыз исе – бир къач дакъикъа яшап ола.
|
|
|
Инсаннынъ сагълыгъы ичюн аванынъ эмиети пек буюк. Инсангъа нефес алмакъ ичюн темиз ава керек. Темиз ава сагълыкъ берир. Энъ темиз ава
багъчаларда, орманларда, дагъларда ве денъиз ялысында ола.
Эв одаларыны, мектепте сыныфларны сыкъ-сыкъ аваландырынъыз.
Темиз авада кезинмеге унутманъыз.
(у.з.)
Бу метинде не акъкъында айтыла? Метиннинъ эсас фикри
къайсы джумледе ифаделене?
Метиннинъ экинджи абзацыны дефтеринъизге кочюрип язынъыз.
Метинге серлева къоюнъыз.
Эв иши.
116-мешгъулиет. Окъунъыз.
Алдым чёкюч, мых, тахта,
Балта, агъач, кельпеден.
Азырладым къафес, ем
Сизге, къушлар, бугуньден.
Б. Ваап
(у.з)
Бу шиир парчасында не акъкъында айтыла? Къафесни
ясамакъ ичюн не керек? Джевабыны дефтеринъизге
язынъыз. Эки сёзнинъ схемасыны япынъыз.
Нджи дерс.
117-мешгъулиет. Ресимлерге бакъынъыз.
Плангъа эсасланып, икяе уйдурынъыз.
(рис. со стр.49)
План:
1. Балалар ёлда яралангъан кучелекни тапалар.
2. Балалар кучелекни эвге алалар.
3. Балалар кучелекни тедавийлейлер.
4. Кучелек тюзельди.
Икяени дефтеринъизге язынъыз. Серлева къоюнъыз.
118-мешгъулиет. Джумлелерни окъунъыз. Оларны ойле бир тертипте язынъыз ки, метин олсун.
Алименинъ Амет къардашы хасталанды. Сонъ Аметке балнен сют, лимонлы чай ичтирди. Алиме онынъ сыджагъыны градусникнен ольчеди. Онынъ сыджагъы котерильди. Къардашы сувукъланды. Алиме – дикъкъатлы ве мераметли къыз. Алиме сыджакъны тюшюрген иляджны алып, къардашына берди.
119- мешгъулиет. Метинни окъунъыз.Серлева къоюнъыз.
Къара денъиз энъ терен денъизлерден биридир. Денъизде кефаль, элек балыгъы, ала балыкъ, айбалыкъ, къая балыгъы, судакъ балыгъы ве башкъа
балыкълар яшайлар.
Къара денъизде йыртыджы балыкълар да бар. Олардан бири — къылыч балыгъы. Къылыч балыгъы тек балыкъчыларнынъ къайыгъына дегиль де, атта балабан гемилерге де уджюм эте. (зар. Море,рыбы?)
(у.з. говорение)
1.Къара денъиз насыл денъизлерден биридир?
2.Денъизде насыл балыкълар яшайлар?
3. Къара денъизде даа насыл балыкълар бар?
4.Къылыч балыгъы нелерге уджюм эте?
(у.з.)
Метинден балыкъларнынъ адларыны язып алынъыз. Даа насыл балыкъларнынъ адларыны билесинъиз. Оларны да дефтеринъизге язынъыз.
|
|
|
120-мешгъулиет. Шиирни бир къач кере окъунъыз. Акълынъызда тутып, дефтеринъизге язынъыз.
Ватандашым! Чокъ тиль огрен,
Гъайретинъни сувутма,
Лякин ана тиль бир дане,
Сакъын оны унутма!
(у.з) Шиирнинъ эсас фикрини бельгиленъиз. Ватандашым сёзюнинъ схемасыны япынъыз.
Эв иши.
121-мешгъулиет. Метинни окъунъыз.
Бизим балабан ве дюльбер эвимиз бар. Эвимизде беш одалы: ашхане, мусафирхане, эки ятакъ одасы ве меним одам.
Меним одам кенъ ве ярыкъ. Одамда диван, маса, компьютер, курьсюлер, китап долапы бар. Пенджередеки мелевше чечеклери одамны яраштыра.
Мен одамны темиз тутам.
(у.з.иджадий вазифе) Оданъызны тасвирлеген беш-алты джумле уйдурынъыз. Оларны ойле бир тертипте язынъыз ки, метин олсун. Метинге серлева къоюнъыз. Оданъызнынъ ресимини япынъыз.
Нджи дерс.
16-§. МЕТИННИНЪ КЪУРУЛЫШЫ
122-мешгъулиет. Метинни окъунъыз.
Сыгъырчыкъ.
Сейран аятнынъ къапусыны ачты.
Одагъа мышыкъ чапып кирди. Онынъ
тишлери арасында сыгъырчыкъ чапалана
эди.
Сейран мышыкънынъ агъызындан
къушчыкъны чекип алды. Сыгъырчыкъ
агъыр-агъыр нефес ала эди. Сейран оны
къафеске къойды. Вакътында ем, сув берди.
Бир къач куньден сонъ сыгъырчыкъ
тюзельди. Сейран сыгъырчыкъны учурып
йиберди.
Э. Акъмоллаев
(у.з)
Бу метинде не акъкъында айтыла? Метин къач
къысымгъа болюнген? Биринджи къысмындан нени
бильдинъиз? Къайсы къысмы энъ муим? Метинден тапып,
дефтеринъизге язынъыз. Бу къысымдан нени бильдинъиз?
Метиннинъ сонъуны окъунъыз.
Козенеклерге къ арфинен башлангъан къушларнынъ адыны язынъыз.
Къ
къ
къ
Бу сёзлернен джумлелер тизинъиз. Къ, гъ арифлерден сонъ
насыл созукълар (къалын я да индже) келе?
123-мешгъулиет. Ресимге бакъып, метиннинъ эсас
къысмыны тизинъиз. Метиннинъ башы
Бугунь Айдер, Фатиме ве Зульфие сыныфта
невбетчилер.
Эсас къысмы (рис.со стр.52)
Сонъу
Оджа балаларнынъ япкъан ишлеринен мемнюн
олды.
(у.з.)
Метинни дефтеринъизге язынъыз. Биринджи
джумледе индже созукъларнынъ астыны сызынъыз.
|
|
|
Метинге насыл серлева къоймакъ мумкюн?
Я сизинъ сынфынъызда невбетчилер насыл иш япалар?
«Бизим сыныф» мевзусында метин уйдурып язынъыз.
|
|
|
