 |
И. Юзеев. «Бакчачы турында баллада» 6 глава
|
|
|
|
Рәхмәт Сезгә, сөекле укытучыбыз! Тормыш дулкыннары кайларга гына алып китсә дә, Сез минем йөрәгем түрендә булырсыз. Киләчәктә до бик күп сабыйларга белем бирергә, бик күпләрнең күңел түрләрендә иң кадерле, иң гүзәл кеше булып сакланып калырга язсын Сезгә, Асия апа!
Яхшылык җирдә ятмый
(Инша)
Дөнья серләренә ныграк төшеним, тормышыңны кешеләргә файдалы, мәгънәле итим дисәң, белем алырга, укый-яза белергә кирәк. Шуңа күрә һәр заманда да белемле кешенең кадере зур булган. Укырга-язарга өйрәтүче кешене дә зурлап укытучы, остаз, мөгаллим дип атыйбыз, еллар узса да, аларга карата хөрмәт хисе күңелләрдә сүрелми.
Күренекле кыргыз язучысы Ч. Айтматовның «Беренче мөгаллим» әсәрендә укытучы Дүшән турында сүз бара. Үзе дә яңа гына укырга-язарга өйрәнгән Дүшән, авылга кайтып, балалар укыта башлый. Үз гомерләрендә укытучы, китап, мәктәп күрмәгән кешеләр өчен бу зур вакыйга була. Ләкин авыл кешеләре уку-язуның нәрсәгә кирәклеген аңларлык дәрәҗәдә түгел. Алар бернәрсә белән кызыксынмыйча, томана хәлдә яшәүгә күнеккәннәр.
Дүшән тормышта белемсез яшәп булмаганлыгын аңлый, чөнки тормыш алга бара. Авыл балаларын укытырга ниятли, әмма зур каршылыкка очрый. Аннан берүзе ташландык сарайны «мәктәп» хәленә китерә, авылдашларының түбәнсетүләренә карамастан, балаларны укыта. Авылдашлары, аның тырышлыгын күреп, Дүшәнгә карашларын үзгәртә башлыйлар. Укытучының хезмәте юкка чыкмый, аның укучылары, югары уку йортларында укып, зур дәрәҗәләргә ирешәләр. Остазның хезмәтенә иң югары бәя − шәкертләренең үзеннән белемлерәк булуында һәм өметләренең аклануында. Балаларның яңа тормышка чыгуларын кайгырткан, үзенә берни таләп итмичә, эчкерсез күңел белән яшәгән Дүшәннең гомере шәфкатьлелектән, изгелектән тора. «Яхшылык җирдә ятмый», − ди халык. Укучылары да Дүшәннең олы хезмәтен аклыйлар, аны һәрвакыт хөрмәт белән искә алалар. Шуларның берсе Алтынай − зур галим, академик дәрәҗәсенә ирешә, авылдашларының горурлыгына әйләнә.
|
|
|
Әсәр һәр укучының күңелендә йөргән изге хисләрне чагылдыра. Чөнки безнең һәрберебезнең дә беренче укытучысы һәм яраткан остазлары бар. Минем дә беренче укытучым Әнисә апа Гыйльметдин кызына күңелемдә олы рәхмәт хисләре йөри. 6 нчы сыйныфта булсам да, мәктәптә Әнисә апа белән очрашканда, әниемне күргәндәй рәхәт булып китә. Укытучы һөнәре җиңел түгелдер. Бигрәк тә беренче кат мәктәпкә аяк баскан, авырлыкларның, кайгы-хәсрәтләрнең ни икәнен дә белмәгән нарасыйларны хәреф танырга һәм шуның аша дөньяны, тормышны аңлый белергә, сынмаска, сыгылмаска өйрәтү. Рәхмәт сезгә, олы җанлы, киң күңелле, мәрхәмәтле укытучыларыбыз!
Б. Урманченың «Салтык болыны» картинасы буенча эш
Б. Урманче − төрле темаларга картиналар иҗат итүче рәссам. Миңа аның аеруча ошаган картинасы − «Салтык болыны».
|
|
|
Картинада рәссам авыл халкы өчен иң кызу вакытны − печән өстен сурәтләгән. Авыл халкы − яше дә, карты да болынга печәнгә төшкән. Печән инде чабылган, кипкән − җыеп кына аласы бар. Әллә инде яңгыр килә: кешеләр ашыга-ашыга эшлиләр. Ир-егетләр печәнне кибәнгә өяләр. Кибән башында тәҗрибәле бабай тора. Ул инде печәнне ничек өясен белә. Кулларында сәнәк уйнап торган егетләр бабайга печәнне биреп торалар. Ә икенче бер егет, уңган кызлар җыйган печәнне ат белән тарттырып китереп торалар. Кешеләр генә түгел, атлар да тиз йөриләр. Ат тоткан егет аны көчкә тыеп тора. Чөнки ат дүртаякланып чабып китәргә әзер.
Кызлар бәйрәмчә киенгәннәр. Өсләрендә − чәчәкле, бала итәкле күлмәкләр, матур алъяпкычлар. Чәчләрендәге чулпылары чыңлап-чыңлап ала. Башларында − ак эшләпә, бусы − кояштан саклану өчен. Һәркемнең йөзе шат, беркем дә тик тормый. Алдарак инде өелеп куелган печән чүмәләләре күренә. Бернинди яңгыр да куркыныч түгел. Кышка азык әзер.
Р. Миңнуллин. «Энекәш кирәк миңа!»
Бирем. Сез шигырьне сөйләүче лирик геройның хәлен аңлыйсызмы? Ә үзегезгә рәхәтме, әллә түгелме?
Мин лирик геройның хәлен аңлыйм. Аның энесе дә, сеңлесе дә, абыйсы да, апасы да юк. Ул − берүзе. Берүзеңә генә бик күңелсездер ул. Уйнарга да, киңәш сорарга да беркем юк. Шуңа күрә дә ул үзенең энекәше булуын тели. Ул барысына да риза: елакмы, ямьсезме − булсын гына.
Миңа рәхәт. Минем туганнарым күп. Без бөтен эшләрне дә күмәкләшеп эшлибез, бергәләп утырып, тәмләп ашыйбыз. Нинди генә уеннар уйнамыйбыз без. Миңа бу малай бик кызганыч. Әти-әниләрне ишетсеннәр иде.
Р. Миңнуллин. «Әни, мин көчек күрдем!»
Бирем. Әнисе балага нинди җавап бирер икән, шул турыда фикер алышыгыз.
Малай әнисенә урамда туңган, калтыраган, ач көчек күрүе турында әйтә. Ул шыңшый, елый. Малай әнисеннән көчекне өйләренә алып кайтырга рөхсәт сорый. Минемчә, ул әнисен көчекнең бик кызганыч булуына ышандыра алгандыр. Улы әнисенә охшагандыр кебек тоела миңа. Димәк, әнисе дә − кешелекле кеше. Ул, һичшиксез, көчекне өйгә алып кайтырга рөхсәт итәр.
|
|
|
Ф. Яруллин иҗаты
Олы җанлылык кече яшьтән башлана
(Инша)
| Яхшылык эшлә дә, суга сал − |
| Минем күңелем иркен. |
| Судагы яхшылыкларым |
| Юар кемнеңдер битен. |
| Ф. Хаҗиева. |
Фәнис Яруллин! Бу әдипне белмәгән, аның әсәрләрен укып, пьесаларын карап ләззәтләнмәгән кеше юктыр. Нинди генә жанрда иҗат итмәсен, сокландыргыч әсәрләр тудыра ул. Балалар өчен язган әсәрләре дә − үзе бер дөнья.
«Гайни» шигыреңдә Ф. Яруллин кешелекле булу юлларын җиңел юмор белән күрсәтә. Гайни − киң күңелле, олы җанлы, җае туры килгәндә, һәркемгә ярдәм кулы сузарга әзер:
Арыганнар, талганнар,
Егылганнар, ауганнар −
Бар да аңа тотына,
Зур бәладән котыла.
Өстәвенә, Гайнигә беркайчан да күңелсез түгел, чөнки ул үзенә эш-шөгыль таба белә. Әнә «Ялкау ялы» шигырендәге герой, эшсезлектән гаҗиз булып, «картаеп» та өлгергән. Ялкаулыгын аклап та маташа:
Йөгермимен, чапмыймын,
Сазга батып кайтмыймын.
Чапсын, әйдә, юләрләр,
Мин аякны саклыймын.
Ай-һай, мондыйларга киләчәктә яшәве җиңел булмас. Тукаебыз әйткәнчә:
Зур бәхетләр, сызганып, эшкә бирелгәннән килә,
Аһ, оят, хурлык, түбәнлекләр иренгәннән килә.
(«Эшкә өндәү»)
Үзебезнең ялкаулык та җитәрлек. Кайвакытта үзебезгә тиешле эшне дә өлкәннәргә аударабыз. Әбиләр безгә әйтеп тә, кушып та карыйлар, аннан үзләре тотыналар. Ә менә «Әйбәт тә минем әби!» шигырендәге әби оныгын бигрәк ярата инде, оныгына эш кушып та тормый, киресенчә, оныгына кадәр өлгереп, бөтен эшне ялт иттереп куя:
|
|
|
Күңелләре күтәрелә,
Бер ертыкны ямаса.
Минем өчен мәктәпкә дә
Барыр иде... яраса.
Ярый ла, оныгы артык иркәләнеп китмәсә. Нечкә юморы белән шагыйрь безгә дә, олыларга салынып ятмагыз, булдыра алганны үзегез үтәгез, дип сиздереп куя.
Бу тормышта кеше булу кыен түгел, кешелекле булу кыен. «Ак төнбоек» хикәясендә Ф. Яруллин җитди мәсьәлә күтәрә. Шөһрәтнең артык масаеп китүе аркасында килеп чыккан каршылыкны сурәтли. Кешегә яхшылык эшләү − әйбәт гадәт. Әмма шуның белән гел мактанып, кешенең исенә төшереп, яхшылыгың өчен «хак» сорап тору − гайрәтне чигерә торган ямьсез сыйфат. Ул тумыштан килми, кешене артык мактап җибәрсәләр, кайберәүләрдә масаю, кәпрәю барлыкка килә. Ул, йогышлы чир кебек, кешенең холкын үзгәртә дә куя. Шөһрәттән иптәшләре дә читләшә, хәтта бергә уйнап үскән дустын югалта. Монысы инде − Шөһрәт өчен зур җәза. Ә бит Гадиләне ничек кайгырта белә иде, дуслыклары саф, төнбоеклы күлдәй матур иде.
Шөһрәтне дан сөю, масаю харап итте. Малай чактагы гүзәл сыйфатлары үзгәрде: күңеле тарайды, җаны вакланды. Шулай да Шөһрәт булган хәлләрдән сабак алыр, аңа элеккеге олы җанлылыгы, киң күңеллелеге кире кайтыр, дип ышанасы килә. Димәк, тормышта масаеп йөрергә ярамый, киресенчә, үзеңнең яхшы күңелең, холкың, булдыклылыгың белән кешеләрнең күңелен яуларга кирәк. Чөнки игелек игелек булып, яманлык яманлык булып, иртәме-соңмы, барыбер синең үзеңә әйләнеп кайтачак.
Ф. Яруллин. «Ак төнбоек»
Бирем. Ялкаулыкка, масаюга бирелмәс өчен, кешегә нинди сыйфатларга ия булырга кирәк дип уйлыйсыз?
Минем әбием миңа еш кына бер мәкальне әйтә: «Үзеңне үзең мактама, кеше сине мактасын». Хикәянең төп герое Шөһрәт − мактауга лаек малай. Ул Гадиләне суга батудан коткара. Аны бу батырлыгы өчен бөтен кеше мактый. Ләкин кешеләр бу вакыйгада бөтенесен дә белеп бетермиләр. Шөһрәт, Гадиләне судан чыгаргач, аңа бернинди дә ярдәм күрсәтми, Гадиләнең үлүе турында хәбәр итү өчен, колхозчылар янына чаба. Ярый әле алар килеп, Гадиләгә ясалма сулыш алдыралар. Кыз исән кала. Колхозчылар ярдәме онытыла. Мактау Шөһрәткә генә эләгә. Гадиләнең әтисе малайга өр-яңа костюм бүләк итә. Газетада аны «Суга батучыны коткарган өчен» медале белән бүләкләү турында указ һәм малай турында зур мәкалә басылып чыга. Шөһрәт боларны тыныч кына кабул итә алмый. Ул үзен чыннан да иң батыр кеше дип хис итә башлый, дан аның башын әйләндерә, масаюга китерә. Малай хәзер башкаларга өстен карый башлый. Бигрәк тә Гадиләгә мөнәсәбәтеңдә күренә бу өстенлек. Ләкин эчкерсез, сөйкемле Гадилә Шөһрәтнең үзен кимсетүләрен күтәрә алмый, аңа чабып җибәрә. Минемчә, Гадилә дөрес эшләде, Шөһрәт ише мактанчыкларны шулай гына өйрәтергә мөмкин.
|
|
|
VII СЫЙНЫФ
Татар халык мәкальләре
Бирем. Мәкальләрдән нинди акыл, гыйбрәт алырга була?
Мәкальләрдән тормыш итү өчен күп киңәшләр, акыл алырга мөмкин. Чөнки алар − халык авыз иҗатының иң борынгы төре, шул ук вакытта иң кыска, иң җыйнак төре дә. Алар безнең халкыбызның никадәр зирәк, никадәр акыллы, уңган, булдыклы булуы турында сөйлиләр. Безнең халык бер җөмлә белән кешегә бәя бирә алган, хөкем, нәтиҗә чыгарган. Әгәр кеше үз сөйләмендә мәкальләргә күбрәк урын бирсә, аны тыңлыйсы килеп тора. Акыллы кеше күп сөйләми, ә хикмәтле сүзләре белән һәркемне үзенә карата. Бу очракта ул «Аз сөйлә, күп эшлә» мәкаленә нигезләнеп эш итә. Мәкальләрне игътибар белән тыңласаң, күп кенә хаталардан да сакланып калып булыр иде. Мәсәлән, «Сабыр төбе − сары алтын», «Җиде кат уйла, бер кат кис» мәкальләре эшне кат-кат уйлап эшләргә куша.
Мәкальләрдә кешенең холкы, чын йөзе ачыла. Икейөзле кешеләрне безнең халкыбыз беркайчан да хөрмәт итмәгән. Андыйларны бер җөмлә белән бәяләгән: «Тышы ялтырый − эче калтырый» яки «Күрергә матур, акылга такыр». Акыллы, уңган кешеләр, гадәттә, ялкауларга, наданнарга каршы куела. «Акыллы әйтер − юл куйдым, ахмак әйтер − җиңдем». «Кешенең акылы сүзеннән билгеле».
Кыскасы, мәкальләр − кеше тормышының бөтен якларын ачып бирә торган халык «энҗеләре». Алар − кешене бизи, тәрбияли торган, сыналган, шигъри форма алган, кайбер очракта күчерелмә мәгънәгә ия булган әйтелмәләр.
«Сөембикә бәете»
Бирем. Сөембикә кем булган? Бу әсәрнең әһәмияте нәрсәдә?
Язмышларың фаҗигале, Сөембикә-ханбика
| Сөембикә атым, нугай затым, кайда минем хан дәүләтем? |
| «Сөембикә бәете». |
Сөембикә − татар халкының сөекле ханбикәсе, каһарман яклаучысы һәм шул ук вакытта аның фаҗигасе дә. Аның кыска гына гомере кайгы-хәсрәт, бәхетсезлек һәм фаҗига белән тулы. «Сөембикә бәете» − Сөембикәнең кыскача тормыш юлын һәм, шул чордагы тарихи вакыйгаларга бәйләп, ханбикәнең кичерешләрен сөйли. Сөембикә − нугай морзасы Йосыф кызы. Аннан − Казан ханы Җангали хатыны. Әмма бу чорда Казанда тынычлык югала: Мәскәү кенәзләре дә, Кырым ханнары да аңа хуҗа булырга тели. Капма-каршы төркемнәр барлыкка килә. Мәскәү яклы булган Җангали Кырым яклылар тарафыннан үтерелә. Сөембикә тол кала. Аннан ул − Сафагәрәйнең дүртенче хатыны. Сафагәрәй дә һәлак булгач, ике яшьлек улы Үтәмешгәрәй хан урынына дәүләт белән идарә итүче булып кала. Бераздан Мәскәү хакимияте аны әсир итеп ала:
Мәскәү соңгы солыхны башкаларга яд кыйлган,
Мине Мәскәүгә озатуны солыхка бер шарт кыйлган.
Бәеттә Сөембикәнең кичерешләре аша татар халкының да фаҗигасе ачык чагыла. Казанлыларның дус булмавы, бер-берсеннән көнләшүе, ханбикәнең генә түгел, бер-берсенең дә сүзләренә, киңәшләренә колак салмау, гайбәтче, әләкче булулары, татар ханлыкларының бердәм булмавы коточкыч нәтиҗәгә китерә. Барысы да кол булып, урыска бил бөгәргә мәҗбүр ителә, ханлык хәрабәгә әйләнә:
Шәехгалиләр баеганнар, Казанны һәм алганнар,
Мине саткан морзаларның башын җиргә салганнар.
Бәет бик камил, җиренә җиткереп иҗат ителгән. Бәет чыгаручы халыкның бердәм булып яши белмәвенә, Сөембикәнең эшчәнлеген, тырышлыгын санга сукмауга өзгәләнә, борчыла.
Бу бәет халкыбызның үткәнен ныклап өйрәнергә һәм ялгышлардан сабак, гыйбрәт алырга, үз дәүләтеңне сакларга чакыра. Бәетнең әһәмияте дә шунда.
К. Насыйри. «Әбүгалисина»
Бирем. Повесть буенча инша языгыз.
Гыйлем алу − бәхетеңә бару
(Инша)
| Чын бәхетне бирә тик гыйлем генә, |
| Баш ияләр һәрвакыт белемлегә. |
| Г. Утыз-Имәни. |
Борынгылар: «Кытайга барып булса да, белем алыгыз»,− дигәннәр. Белем генә кешегә тормыштагы киртәләрне җимерергә, максатыңа ирешеп, бәхетле яшәргә мөмкинлек бирә.
Мәгърифәтче К. Насыйри «Әбүгалисина» повестенда белемнең могҗизалар тудыруга сәләтле булуын күрсәтә.
Әбүгалисина − реаль шәхес. Көнчыгышның танылган галиме, медицина өлкәсендә зур белгеч булган. К. Насыйри аны хыялый җирлеккә күчерә һәм акылның, белемнең көчен раслый.
Әбүгалисина белән Әбелхарис бер ел буена мәгарәдә бикләнеп белем алалар. Автор, дөньяның бөтен мәшәкатьләреннән аерылып, онытылып, күңел биреп өйрәнгәндә генә гыйлемнең тирән серләренә төшенергә мөмкин, дип әйтергә тели.
Гыйлем халыкка, тормышны яхшыртуга хезмәт итәргә тиеш. Әбүгалисина гади халык вәкиле хәлвәфрүшкә булыша. Аның хезмәтен җиңеләйтә, керемен арттыра, сөйгәне − патша кызы белән очраштырып, аларны бәхетле итә. Ул һәр адымыңда яхшылык кыла, шуңа Әбелхарисны да җиңә.
Әбелхарис, киресенчә, үз мәнфәгатьләрен генә кайгырта, патшага хезмәт итә, белемен ул бары тик начар ниятләрен тормышка ашыру өчен генә файдалана, яхшылыкка каршы чыга. Белеме дә Әбүгалисинаныкыннан түбәнрәк була, ул җиңелә һәм һәлак була.
Әбүгалисина образы бездә теләктәшлек хисләре тудыра. Без аның белем куәтенә сокланабыз, шул ук вакытта борчылып та куябыз. Әгәр Әбүгалисина белемен халыкка хезмәт иттерсә (белемле кешегә патша белән уртак тел табу кыен булмас иде дип уйлыйм), күбрәк файда китерер иде.
Шулай да, автор безне бернәрсәгә ныклап ышандыра: белем һәркемгә һәм һәрвакыт кирәк. Алган белемең кешеләр бәхетенә, матурлыкка, мәхәббәткә, гаделлеккә, яхшылыкка хезмәт итәргә тиеш.
Г. Тукай иҗаты
Бирем. Муса Җәлил болай дип язган иде:
Билгеләми гомер озынлыгын
Еллар саны, картлык җитүе,
Бәлки, менә шушы үлем безгә
Мәңге бетмәс яшәү китерер?
Бу шигырьдә әйтелгән фикерне Г. Тукайның тормышына һәм эшчәнлегенә мөнәсәбәтле киңәйтеп әйтеп бирегез.
Муса Җәлилнең бу шигыре Г. Тукай тормышын да күз алдына китерә. Дөньядан китеп барганда, Г. Тукайга − 27, ә М. Җәлилгә 38 яшь кенә булган. Шулай яшь булуларына карамастан, ике шагыйрь дә халкыбыз йөрәгенә мәңгегә кереп калган. Аларның гомер озынлыгын эшләре, иҗатлары билгели.
Бары 27 ел гына яшәп, 7-8 ел гына иҗат иткән Г. Тукай татар әдәбиятының нигезен салды, дип әйтеп була. Шагыйрь үз иҗатында халыкны борчыган, дулкынландырган күп кенә мәсьәләләрне күтәрде. М. Җәлил «Моабит дәфтәрләре» белән үзенә үлемсезлек яуласа, Г. Тукай, халык мәнфәгатьләре өчен янып, үлемсезлек яулады. 100 яшьлек картлар әйтеп бирә алмаганны 20-27 яшьлек Тукай үз шигырьләрендә чагылдырды. Шушы кыска гына гомер мизгеле эчендә шагыйрь балалар өчен дә, олылар өчендә язды. Әдәбият һәм сәнгатькә карата мәкаләләрен дә бастырды. Тормыштагы җитешсезлекләрне сатира утына да тотты. Шуларның барысы да халык күңелендә мәңгелек яшәү тапты.
Г. Тукай. «Печән базары, яхуд Яңа Кисекбаш»
Бирем. «Көфер почмагы» кешеләренең җыелма портретын сез ничек итеп күз алдына китерәсез?
Поэмада «Көфер почмагы» кешеләренең җыелма портреты аерым күрсәтелми. Ләкин вакыйгалар шушы «Көфер почмагы» һәм андагы кешеләр белән тыгыз бәйләнгән. Әсәрнең төп герое Кисекбаш − шушы «Почмак» вәкиле. Димәк, мондагы кешеләр Кисекбашка охшаганнар. Ә Кисекбаш образын автор бик төгәл, ачык итеп күрсәтә. Ул кире дә, надан да, бозык та, алдакчы да, икейөзле дә. Минемчә, шушы ук сыйфатлар «Көфер почмагы» кешеләренә дә хас. Алар Кисекбашның бөтен сыйфатларын яклыйлар, бәлагә юлыккач, кызганалар. Димәк, Кисекбаш − бу кешеләрнең якын кардәшләре. Аларның һәркайсында бу кешенең сыйфатлары бар. Берсендә − кирелек, икенчесендә − икейөзлелек, оятсызлык, комсызлык. Бу кешеләр минем күз алдыма бөтен тискәре сыйфатларны туплаган сәүдәгәр булып килеп баса. Аның башында − фәс, кулында − камчы. Бу кеше халык файдасына берни дә эшләми, үз тирәсенә үзе кебек гайбәтче һәм алдакчыларны җыя. Кисекбаш та бит башка җиргә килеп туктамый, «Көфер почмагы»на килә. Бары шунда гына үзенә яклау табачагын белә ул.
Бирем. «Поэмадагы әкият алымнары» темасына инша языгыз.
Поэмадагы әкият алымнары
(Инша)
Г. Тукай «Печән базары, яхуд Яңа Кисекбаш» әсәрен иске «Кисекбаш китабы»на пародия итеп язган. Иске «Кисекбаш»та фантастик сюжет алынган, ә яңа «Кисекбаш»та гадәти көндәлек, дөньяви сюжет бирелә. Г. Тукай иске китапның күп кенә персонажларын яңалары белән алмаштыра, вакыйгалар да Казан шәһәрендә бара, реалистик детальләр зур урын ала.
Шулай да автор «Печән базары...»на әкият алымнарын күпләп кертә. Әсәр үзе дә әкият рәвешендә алып барыла. Ә әкият һәркемгә ошый. Тукай геройлары − реаль тормыш геройлары. Халык аларны бик яхшы белә. Әсәр дөнья күрү белән, бу кешеләрне халык танып ала, фаш итә, алардан ачы көлә.
Поэмада әкият алымнары күп һәм алар уңышлы кулланылган. Кисекбаш әкият героен хәтерләтә. Киселгән баш телгә килә, елый, тәгәри, ярдәм сорый. Ләкин аның бөтен сыйфатлары − «Көфер почмагы» кешеләренеке. Базар күренеше дә әкияти характерда: кәләпүшләр, тиреләр, он капчыклары елый, Кисекбашны кызгана. Автор әкияттә генә булган Диюне дә оста файдалана. Аның патшалыгы, әкиятләрдәгечә, су астында. Әсәрдә әкият алымнарына хас булган сынландырулар, гиперболалар уңышлы кулланыла: бөтен базар халкы берьюлы дога кыла, вагон «барадыр йөгерек аттан да каты һәм җәядән аткан уктан да каты», бер көн, җиде көн юлда бару, Карәхмәтнең, биленә алты мең колачлы бау бәйләп, күл төбенә төшүләре, күл төбендәге сарай, Дию белән сугышулар, Кисекбашның яшь егеткә әйләнүе һ.б. әкият алымнары әсәрне кызыклы итәләр.
Әкият алымнарын кулланып, автор үз чорының трагедиясен күрсәткән. Искелек тарафдарларының бөтен тормышлары алдауга, юк-бар эш белән шөгыльләнүгә корылган. Тукай аларны кискен тәнкыйть утына тота. Автор фикеренчә, мондый яшәеш, мондый тәртипләр, мондый тормыш тамырыннан үзгәртелергә тиеш. Поэмадан менә шундый нәтиҗә чыга. Әгәр Г. Тукай бу тормышны реалистик юл белән генә сурәтләсә, әсәр үз максатына ирешмәс иде. Әкият алымнарын кулланып, автор җәмгыятьнең һәм анда яшәүчеләрнең чын йөзләрен ачып бирә алды.
|
|
|
