 |
И. Юзеев. «Бакчачы турында баллада» 8 глава
|
|
|
|
Ф. Кәрим, оста разведчик буларак, дошман тылында разведкада йөри: фашистларның ерткычлыкларын үз күзләре белән күрә, халкыбызның батырлыгына соклана һәм гаҗәпләнә. Шулар тәэсирендә повестьлары, «Шакир Шигаев» драмасы, «Гөлсем», «Партизан хатыны» поэмалары языла. Шагыйрьнең басып алучыларга нәфрәте чиксез. Шуңа күрә ул аларга карата мәрхәмәтсез булырга чакыра.
Фашист илгә үлем китерә,
Фашизмның таңы, язы юк.
Яшен уты белән күккә язып әйтәм:
Язы юкның яшәү хакы юк!
(«Бездә яздыр»)
Фатих Кәрим яшәүгә һәм үлемгә бертигез итеп, игътибарсыз карамады. Шагыйрь тормышны, яшәүне чын күңелдән сөйде. «Кеше яшәр өчен туа. Яшәр өчен тугач, ул матур яшәргә тиеш»,− дип язды ул. Аныңча, яшәүнең бөтен матурлыгы − үз Ватаныңны бөтен нәрсәдән дә югары күреп, аны саклап, коллыктан коткарып, антына тугры булып калуда. Аның геройлары: лейтенант Шигаев, разведчик Фаррахов, Акморат дошман белән бәрелештә геройлык үрнәге күрсәтәләр. Бу кешеләрнең үлемгә каршы барулары һич тә яшәүдән туйганлыктан түгел, алар, үзләрен корбан, итеп, миллионнарны коткарачакларын яхшы беләләр. Алгы позициядә торучы солдат, башына пуля тиеп, авыр яралана һәм янындагы иптәшенә болай ди:
Башың түбән имә, әгәр минем
Тыныч үлемемне теләсәң;
Илле фашист исән йөрер иде әле
Мин бирегә килеп үлмәсәм.
(«Иптәш»)
Батырлык җиңү китерә, куркаклык − хурлыклы сыйфат, шуңа күрә ул батырларны мактый. Ләкин ул акылсыз, башкисәр батырлар ягында тормый. Ул − командир, аның кул астында күпләгән солдатлар. Алар − яшьләр. Киләчәк − алар кулында. Менә шуның өчен шагыйрь иң кыен җиргә үзе омтылды. Туган илгә аның яшәү рухы тулы хатлары, шигырьләре кайтты. Ул үзе дә тиздән сугыш бетәчәгенә, Җиңү яулатачагына бөтен күңеле белән ышана иде. Ләкин сугыш аяусыз. 1945 елның 19 февралендә Ф. Кәрим батырларча һәлак була. Кече лейтенант Ф.Кәрим үзенә йөкләнгән хәрби бурычын үти, дошманны үткәрми, биеклек яулап алына.
|
|
|
Шулай үлде Ватан улы
Сугыш барган кырларда:
Сагынган саен без анны
Бик биеккә, зәңгәр күккә
Күтәрербез җырларда.
(«Шәкүров турында җыр»)
Ә. Еники. «Әйтелмәгән васыять»
Бирем. Акъәби балаларына васыять итеп нәрсәләр әйтеп калдырырга тели?
Минемчә, Акъәбинең балаларына әйтеп калдырасы сүзләре бик күп.
Беренчедән, Акъәбинең балаларына, туган телне онытмаска, дип әйтеп калдырасы килә. Әсәрдә аның бер улының һәм бер кызының гына балалары күрсәтелә. Олы улы Суфиянның 5 баласы бар. Суфиян аларның берсенә дә башкорт исемен кушмаган. Алар: Татьяна, Светлана, Рита, Геннадий, Борис. Балаларның берсе дә башкортча белми. Хәтта «әби» дигән сүзне дә әйтә алмыйлар. Әби оныклары белән үз телендә сөйләшүдән мәхрүм. Ә Гөлбикәнең дүрт яшьлек кызы Гүзәлне әби артыграк ярата кебек, чөнки ул башкортча сөйләшергә омтыла, «әбекәем» дип эндәшә.
Икенчедән, әби балаларына, үз милләтеннән булган кеше белән тормыш корырга, дип васыять әйтеп калдырырга тели. Ул Суфиянның хатыны Мария Васильевна мисалында ачык күрде: бер милләт икенчесен йота. Суфиянның гаиләсе руслашкан.
|
|
|
Өченчедән, карчык, туган якны онытмаска, дигән сүзне әйтергә тели. Бер кеше дә үзенең туган ягын, нәсел-нәсәбен, туганнарының каберләрен онытмаска тиеш. Онытса, ул үзенең телен дә, милләтен дә саклый алмаячак.
Дүртенчедән, халыкның гореф-гадәтләре, йолалары онытылмасын иде, дигән теләкне әйтергә тели Акъәби. Болар онытылса, халык үзенең тарихын белмәячәк. Нинди матур йолалар, гореф-гадәтләр, тарихи истәлекләр юкка чыга бара. Боларны күреп, әбинең йөрәге әрни. Борынгы ядкярләрне кадерләп җыеп бара ул.
Бишенчедән, һәр халыкның үзенә генә хас үзенчәлекләре бар. Акъәбинең шул үзенчәлекләр турында да сөйләп калдырасы килә. Болар − безнең халыкка хас булган кешелеклелек, бер-берсенә ярдәм итү, кунакчыллык, олыларны хөрмәт итү, кечеләрдә яхшы сыйфатлар тәрбияләү.
Алтынчыдан, ата-ана бала өчен иң олы, иң кадерле кеше булырга тиеш. Туганнар арасында туганлык хисләре сүнмәсен. Менә шуларны да искә төшерергә тели Акъәби.
Автор Акъәбидән тагын бик күп сүзләр әйттерергә тели. Ләкин аны тыңлаучы юк. Бары тик бер шагыйрь генә тыңлый әбинең сүзләрен. Моның белән автор әдәбият әһелләренә халыкны тәрбияләргә, халык рухын, тарихын сакларга әйтеп калдыра кебек.
Н. Арсланов иҗаты
Бирем. «Халкыма» шигырендә лирик геройны без нинди шәхес итеп күз алдына китерәбез?
Н. Арслановның «Халкыма» шигырендәге лирик герой − үз иленең, халкының чын патриоты. Ул (әсәрдә ул «мин» дип бирелә) халкының тарихын күз алдыннан үткәрә. Тарих төпкеленә төшкән саен, халыкның батырлыгына, түземлелегенә хәйран каласың. Ниләр генә булмаган халык тормышында?!
Лирик герой татар тарихын берәм-берәм күздән кичерә. Сәхифәләрне актарган саен, лирик геройның горурлыгы арта. Борын-борыннан халык үзенең уңганлыгы белән аерылып торган. Җимерелгән Болгар дәүләтен дә торгызган. Әмма бу урындагы хәрабәләргә тимәгән, башка урында шәһәр төзегән. Бу − меңъеллык тарихы булган Казан шәһәре. Халык үз казанында гына кайнамаган: Көнчыгыш һәм Көнбатыш әдәби, мәдәни, сәүдә бәйләнешләре алып барган. Ләкин нинди генә бәйләнешләр, үзгәрешләр булса да, халык үз телен, милләтен саклап калган. Лирик герой халкына шуның өчен рәхмәтле.
|
|
|
Лирик герой үзе дә − халкының дәвамчысы. Аңарда да халкының төп сыйфатлары өстенлек итә.
Сугышларга үзем теләп киттем,
Быргычылар быргы тартуга;
Бөтен барлыгымны фида иттем
Мин фидакяр җанлы халкыма.
(«Халкыма»)
Лирик герой үзе теләп Ватанын саклый, үз халкының лаеклы улы булырга омтыла. Шул ук вакытта ул киң күңелле, кунакчыл да, башка милләтләргә дә хөрмәт белән карый. Милләте, халкы, Ватаны турындагы уйларын ул беркайчан да исеннән чыгармый.
«Халкыма» шигыренең лирик герое шагыйрьнең үз шәхесе белән тәңгәл килә. Чөнки Н. Арсланов үзе дә − халкын, аның тарихи үткәнен хөрмәт иткән шагыйрь.
Г. Ахунов иҗаты
Бирем. Язучы булу өчен нинди сыйфатларга ия булу кирәк дип уйлыйсыз?
Язучы булу өчен бик күп сыйфатларга ия булырга кирәк. Шуларның иң беренчесе дип, мин кешенең кечкенәдән әдәбиятны яратуын саныйм. Әдәбиятны ярату билгеле әдәби әсәрләрне күп укуны эченә ала. Язучы кеше дөнья әдәбияты белән дә таныш булырга тиеш. Г. Тукай да бит: «Пушкин илә Лермонтовтан үрнәк алам»,− дип язган.
Язучы булу өчен, кеше үзе яза торган тормышны яхшы белергә тиеш. Г. Ахунов, мәсәлән, нефтьчеләр турында китап язу өчен, Әлмәткә килә, анда нефтьчеләр тормышын, эшен, характер үзенчәлекләрен өйрәнә. Шушы тормыш эчендә кайнамаса, ул «Хәзинә», «Хуҗалар», «Артышлы тау буенда» әсәрләрен яза алмас иде.
|
|
|
Язучы телне, аның үзенчәлекләрен яхшы белергә тиеш. Әдәби әсәр − нәфис сүз үрнәге. Теле матур булмаган әсәрне укыйсы килми.
Мин күп кенә язучы-шагыйрьләрнең биографияләренә игътибар итәм. Аларның күбесе авыл җирендә туып-үскәннәр. Шулай булгач, язучы авылда туарга тиеш. Бары тик авылда гына табигый матурлык, чын халык теле, йолалары сакланып калган.
Язучы А. Гыйләжевнең фикерләре белән дә килешәм. Ул Гариф Ахунов турында: «Гариф белән эш, тырышлык, хезмәт янәшә яшиләр. Ул тормышны ярата белә, тормыш төзүче эш кешесенә аның ихтирамы чиксез...» − дигән.
|
|
|
