Главная | Обратная связь | Поможем написать вашу работу!
МегаЛекции

Курган у села Каярлык. Афанасьевская культура. IV тыс. до н.э.




Кайырлык jурт, 2010г. 21 века.

 

О.Т. Молчанованын «Топонимический словарь Горного Алтая» деп бичигинде Кайырлыккайыр jер деп jарталат.

А.О.Адаровтын айтканыла: «Кайырлык кырларга курчаткан кичинек jуртым». Jурттын турган jери тайганын колтыгында, Кайырлык суунын он jанында. Мында, бийик jерде сумер башту тайганын соок тыныжы ла салкын jыбары улай ла сезилет. Бийик jерде турган учун, Кайыр+лык деп адалган болор бо. Эмезе мындый ат jурттын устиги бажында эки башту Боом Бажы деп кайала колбулу.

Боом Бажы.

Бистин jерде jаан jаштулардын куучындаганыла мындый кеп куучын бар. Озодо бу кайа бир суури башту болгон. Куштардын кааны Кан-Кереде Алтайын эбирип jуреле бого келип отурган, одоштой турган арканан куран-элик кенейте багырарда, ол чочыганына коркышту тын тебинип, ак-айаска шунуп чыккан. Онон улам кайа эки jара ырыла берген. Кучту канаттардын талбынганына jоткон салкын тушкен.

Кайырлыктын салкындузы керегинде Айана Кокулекова «Кан-Кереде эзелет» деп улгер чумдеген:

 

Кайырлыктын салкыны –

Кан-Кереденин jайааны.

Карды jаадырбай jоткондойт,

Кара тобракла ойнойт.

 

Кар борорып jааганда

Кан-Кереде учуп келет не?

Карануй тунде jоткондоп,

Канаттарыла талбыйт не?

 

Бу кандый куннин сыркыны?

Бу кандый туннин jадазы?

 

Шуулаган салкын одуп, кодурилген тоозын отыра берерде, ырылган кайанын алдынан тонмок суучак сызылып чыкканы корунген. Ол ажып jаткан куннин чогына, монун тамчылардый jалтырап, араай шоркырада ага берген. Бу суу «Боом Бажынынын тонмогы» деп адалат. Ол албаты jонго быйанду, эмдеп, томдоп ийер деп улус билер.

Чичке деп jерде база бир ийдези jаан тонмок суу бар. Ай jанырганда улус ого барып, кыйра буулап, алкыш сурап, бу тонмок сууны алгылайт. Бу суу козинен оору улуска болушту.

Алтай албаты суреен байланчак, Алтайына –кудайына бажырып jурер улус деп билерис. Jурттын jанында Бозыр-Таш деп бийик кырдын бажында мургуул таштар бар. Эмезе куреелер деп айдыжат. Шинжуучи В. Славнин Бозыр-Таштагы кереести шиндеп, оны боодо jанла колбулу болгонын темдектеген. Кереестин турган ойин билерге биологиялык эп-аргалар тузаланылган. Бу шинжулердин шылтузында кереестин эн баштапкы таштары XVIII чактын ортозында салынган деп айдар арга берет. Курее таштардын будум-кебери учурлап jазаганы «мандалга» туней деп туукичи М. Клешев айдат. «Мандал» деген сос санскрит тилде кандый бир неменин ортозын, озогин темдектейт. Алтайлардын jанжыккан корумиле, Орчылан бир канча телекейден турат: ол телекейлердин бирузинде – Jер. Jер-телекейдин озоги – Сумер деген ыйык, онын учтары Сурулер. Мандал ла оны тузаланары боодо чум-jандарда jабык билгирлердин тоозында болгон. Байла, онын да учун бу куреелер бийик кырдын бажында бачым корунбес jерде турат[1].

База бир jетирулерле болзо, бу куре таштар тоолостордин мургуули. Оны тутканынан бери jус jылдан эмеш ле коп ой откон. Бу курее Алтайда куреелер тудары башталган ойлордо 1904-1910 jылдарда туткан. Бу jылдарда тоолостордин jайзаны Каха Чамчияков болгон. Улустын айтканыла, курени бу jайзан тутурткан. Тоолостордин jурты Бозыр-Ташла коштой Тааjы Куш деп jер болгон. Олор бойлоры башка jайыкту болгондор – тоолос-jайык – ол торттолык (30 см. ×30 см.). Айдарда, тоолостордо торттолык (ромбик) кепту jайык ла танма бар. Мынан коргондо, олор бойынын jайыгынын кебин Бозыр-Таштагы куреелерге база салып койгон [2].

Бозыр-Таш. Кайырлык jурт.

Бозыр-Таш деп байлу jерден оско бистин jурттын jанында озогы «таш чедендер» (кургандар) бар. Ол таштардын бийиги бир метр, диаметри 15-20 метр. Чеденнин ичин таштарла толтырып салган. Бу кургандар Афанасьевская культурага кирип jат.

 

Курган у села Каярлык. Афанасьевская культура. IV тыс. до н.э.

Анайда ок Кайырлык jурттын jанында Семисарт деген jерде «таштардын сады» деп археологиялык кереес бар. «Таштардын сады» - ол кижинин колы тийбеген, будумиле, ондориле, тууразыла, бийигиле башка-башка таштардан турган будун jазал. Мындый jазалдар тонмок, аржан суулардын jанында болот. «таштардын сады» Япония ла Китайда база бар. Jе Алтайдагы «таштардын сады» бу оро адалаган ороондордон озо табылган.

 

 

 

 

 

 

Семисартагы аржан суу

Поделиться:





Воспользуйтесь поиском по сайту:



©2015 - 2024 megalektsii.ru Все авторские права принадлежат авторам лекционных материалов. Обратная связь с нами...