 |
7.3 Қозғалтқыштың тиімділік көрсеткіштері
|
|
|
|
7. 3 Қ озғ алтқ ыштың тиімділік кө рсеткіштері
Қ озғ алтқ ыштардың тиімділік керсеткіштері деп олардың ө здеріне қ ажетті ішкі мұ қ таждарын ө тегеннен кейінгі сыртқ а пайдалы жұ мысқ а жұ мсай алатын кө рсеткіштерін айтады. Яғ ни бұ л кө рсеткіштер жоғ арыда аныкталғ ан индикаторлық кө рсеткіштерден бө лек болады. Индикаторлық кө рсеткіштер цилиндр ішінде тікелей жанар май жанғ аннан кейін пайда болатын кө рсеткіштер. Оларды анық тау кезінде қ озғ алтқ ыш механизмдеріндегі шығ ын болатын энергияларды есепке алмайды, ал шын мә нінде онда біраз шыгындар пайда болады. Сол пайда болатын шығ ындардың негізгісіне механизмдердегі ү йкеліс кү штерінің ә серінен жоғ алатын энергияны жатқ ызуғ а болады.
Осындай қ озғ алтқ ыштың ішкі мұ ктажына жұ мсалатын энергия шығ ындарын теориялық жолмен аныктау ө те кү рделі. Ө йткені олардың жұ мсайтын энергия шығ ындары қ озғ алтқ ыштың жұ мыс жағ дайына байланысты ү немі ө згеріп отырады. Сондық танда ондай шығ ындарды тә жірибе мә ліметтеріне сү йене отырып, бір ғ ана кө рсеткішпен есепке алады. Сол кө рсеткішті қ озғ алтқ ыштың механикалық пайдалы ә сер коэффициенті(η Μ ) деп атайды. Осы механикалық ПӘ К жоғ арыда айтылғ ан қ озғ алтқ ыштың ішкі қ ажетіне жұ мсалатын барлық энергия шығ ындарын есепке алады. Жуық тағ ан шамамен бұ л коэффициенттің мә ні карбюраторлы қ озғ алтқ ыштар ү шін η Μ = 0, 70÷ 0, 87, ал дизельді қ озғ алтқ ыштар ү шін η Μ = 0, 75÷ 0, 90 болады.
|
|
|
Қ озғ алтқ ыш механизмдерінде механикалық кедергілердің ә серінен оның негізгі кө рсеткіштері ө згереді. Сол кө рсеткішке цилиндр ішіндегі піспекті итеріп жұ мыс істейтін газ қ ысымы жатады. Бұ л қ ысымның жоғ арыда орташа индикаторлық мә нін (рi) анық тағ ан болатынбыз. Бірақ бұ л индикаторлық қ ысымның орташа мә ні механикалық кедергінің ә серінен ө згереді, яғ ни оның бір бө лігі сол ү йкеліс кедергілерін жең уге жұ мсалады да орташа мә ні азаяды.
Ендіше сол азайғ ан мә нін орташа тиімділік қ ысым деп қ абылдауғ а болады. Солай болса
ре= η M·рi. (109)
Сонымен, қ озғ алтқ ыштың орташа тиімділік қ ысымы(ре) деп орташа индикаторлық қ ысымның қ озғ алтқ ыш механизмдеріндегі кедергілерге жұ мсалғ ан қ ысымнан қ алган бө лігін айтады. Орташа тиімділік қ ысымның карбюраторлы қ озғ алтқ ыштар ү шін мә ні 0, 6÷ 1, 0 МПа, ал дизельді қ озғ алтқ ыш ү шін 0, 45÷ 0, 8 МПа мө лшерінде болады.
Қ озғ алтқ ыштың тиімділік қ уаты(Nе) да оның иінді білік арқ ылы сыртқ а шығ аратын қ уаты болып табылады. Олай болса бұ л қ уат та индикаторлық қ уаттың қ озғ алтқ ыш механизмдеріндегі ішкі кедергілерді жең уге жұ мсалғ аннан кейінгі қ алғ ан бө лігі болады. Олай болса мұ ның мә нін де жоғ арыда анық талғ ан индикаторлық қ уаттың мә нінен анық таймыз. Сонда:
Nе = η M·Ni, (110)
|
|
|
ал мұ ндагы индикаторлық қ уаттың мә нін орнына қ оятын болсақ, онда:
Nе= η M (рiVhin/120) = ре Vhin/120. (111)
Қ озғ алтқ ыштарды ө зара салыстыру мақ сатымен осы табылғ ан тиімділік қ уаттың қ озғ алтқ ыштың бір литр жұ мысшы кө леміне тиісті бө лігін анық тайды, яғ ни оның мә нін қ озғ алтқ ыштың литражына бө леді. Қ азіргі қ озғ алтқ ыштардағ ы бұ л кө рсеткіш шамамен карбюраторлы қ озғ алтқ ыштар ү шін 15÷ 40 кВт/л, ал дизельді қ озғ алтқ ыштар ү шін 11÷ 22 кВт/л мө лшерінде болады.
Қ озғ алтқ ыштардың тағ ыда бір негізгі тиімділік кө рсеткішіне оның айналдыру моменті(Ма) жатады. Егер қ озғ алтқ ыштың тиімділік қ уаты мен сол кездегі айналыс жиілігі белгілі болса, онда оның мә нін мына ө рнекпен аныктайды:
Ма= 104Nе/n, Н·м. (112)
Осылайша қ озғ алтқ ыштың тиімділік кө рсеткіштерін анық тағ аннан кейін, оның мына тө мендегідей негізгі мө лшерлерін анық тайды.
Сонымен автомобильдер қ озғ алтқ ыштарының теориясын талдай келіп мына тө мендегідей қ орытындығ а келуге болады. Іштей жанатын қ озғ алтқ ыштардың теориясы негізгі екі бө лімнен кұ ралады. Оның біріншісі қ озғ алтқ ыштың жылу есебін жү ргізіп, цилиндр ішіндегі ә рбір барыстардың кө рсеткіштерін анық тап, соның нә тижесі бойынша қ озғ алтқ ыштың индикаторлық диаграммасын тұ ргызады. Екіншісінде қ озғ алтқ ыш механизмдерінің динамикалық есебін жү ргізеді де оларғ а ә сер ететін кү штердің мә ндері анық талып, солардың нә тижелері бойынша қ озғ алтқ ыштың тиімділік, яғ ни эксплуатациялык кө рсеткіштерін анық тайды.
Ұ сынатын ә дебиеттер: 1 [158÷ 165]; 3 [182÷ 184, 202÷ 208, ]; 8 [129÷ 145].
Тексеру сұ рақ тары
1. Қ озғ алтқ ыштың индикаторлық диаграммасы деп қ андай сызбаны атайды?
1. Индикаторлық диаграмманы қ алай тұ ргызады?
|
|
|
2. Теориялық индикаторлық диаграмма деп қ андай диаграмманы атайды?
3. Дизельді жә не карбюраторлы қ озғ алтқ ыштардың теориялық индикаторлық диаграммаларында қ андай айырмашылық болады?
5. Нақ ты индикаторлық диаграмманың теориялық индикаторлық
диаграммадан қ андай ө згешелігі болады?
6. Нақ ты индикаторлық диаграмманы тұ рғ ызу ү шін қ озғ алтқ ыш жұ мысындағ ы қ андай нақ ты қ ұ былыстарды есепке алу керек?
7. Орташа индикаторлық қ ысымды қ алай анық тайды?
8. Диаграмманың толық тық коэффициенті не ү шін қ олданылады?
9. Индикаторлық қ уаттың мағ насын тү сіндіріп берің із!
10. Индикаторлық меншікті жанармай шығ ыны нені кө рсетеді?
11. Қ озғ алтқ ыштың индикаторлық пайдалы ә сер коэффициенті қ алай
анық талады?
12. Қ озғ алтқ ыштың индикаторлық кө рсеткіштеріне тү сініктеме берің із!
13. Қ озғ алтқ ыштың тиімділік кө рсеткіштері деп нені тү сінеміз?
14. Қ озғ алтқ ыш механизмдерінің ішкі кедергілеріне нендей кедергілер жатады?
15. Механикалық ПӘ К дегеніміз не?
16. Тиімділік орташа қ ысым қ алай анық талады?
17. Қ озғ алтқ ыштың тиімділік қ уаты қ алай анық талады?
|
|
|
