 |
Фанетычная інтэрферэнцыя. Марфалагічная інтэрферэнцыя. Сінтаксічная інтэрферэнцыя. Асаблівасці пабудовы словазлучэнняў
|
|
|
|
Фанетычная інтэрферэнцыя
1. Мяккім зычным [д], [т] у рускай мове адпавядаюць у беларускай мове мяккія свісцячыя афрыкаты [дз], [ц], так званае «дзеканне» і «цеканне»: дивно – дзіўна, дикобраз – дзікабраз, тишина – цішыня, карантин – каранцін.
2. У беларускай мове [р] заўсёды цвёрды: рэцэптары, арытмія.
3. Ужыванне прыстаўнога зычнага [в] у беларускай мове перад пачатковымі [о], [у]: окись – вокіс, углекислый газ – вуглякіслы газ.
4. Чаргаванне [в] з зычнымі [ў], [в]: радиоактивность – радыеактыўнасць, евгеника – еўгеніка.
5. Наяўнасць прыстаўных галосных і, а перад пачатковымі санорнымі зычнымі р, л, м, калі пасля санорных ідзе іншы зычны: імгненне, ільняны.
6. Чаргаванне ў беларускай мове складоў ро, ло з ры, лы: бровы – брыво, глотка – глытаць.
7. Наяўнасць у беларускай мове “акання” і “якання” (пераход галосных е, ё ў я ў першым складзе перад націскам): организм – арганізм, озон –азон, десятый – дзясяты.
8. Наяўнасць самастойных гукаў ў беларускай мове: дж, дз: среда обитания – асяроддзе пражывання, жизнедеятельность – жыццядзейнасць.
9. Выбухны г у рускай мове адпавядае фрыкатыўнаму г у беларускай мове: генетика – генетыка, демография – дэмаграфія.
10. Падаўжэнне зычных на канцы і ў сярэдзіне слоў у беларускай мове: излучение – выпраменьванне, повреждение – пашкоджанне.
11. Захаванне цвёрдых зычных у словах іншамоўнага паходжання ў беларускай мове: протеины – пратэіны, интерферон – інтэрферон.
12. Наяўнасць чаргавання ў беларускай мове ў давальным і месным склонах зычных г, к, х з адпаведнымі з, ц, с або адсутнасць такога чаргавання ў словах іншамоўнага паходжання: тканка - у тканцы, генетыка – аб генетыцы, бялок – аб бялку, маніторынг – аб маніторынгу.
|
|
|
Марфалагічная інтэрферэнцыя
1. У беларускай і рускай мовах можа быць несупадзенне роду: отрасль – галіна, мусор – смецце, производство – вытворчасць. Найчасцей такія несупадзенні ў родзе адбываюцца ў словах, якія пры перакладзе з адной мовы на другую адрозніваюцца каранямі.
2. Некаторыя назоўнікі ў беларускай мове могуць адрознівацца формай ліку ў параўнанні з рускай мовай: лекарство – лекі, грудь – грудзі, канопля – каноплі.
3. Назоўнікі назоўнага склону множнага ліку ў беларускай мове маюць канчаткі і, ы: антитела – антыцелы, доктара –доктары. Толькі словы тыпу армянін, мінчанін маюць канчатак – е (армяне, мінчане).
4. Назоўнікі жаночага і ніякага роду ў множным ліку могуць мець канчаткі аў (яў): брытваў, забойстваў, бітваў. У рускай мове битв, убийств, бритв.
5. У беларускай мове прыметнікі вышэйшай ступені параўнання маюць суфіксы -эйш, -ейш, -ш і з’яўляюцца поўнымі зменнымі формамі: мудрэйшы за дзеда, саладзейшы за цукар, бялейшы за снег. У рускай мове прыметнікі вышэйшай ступені ўяўляюць сабой нязменную, закасцянелую форму, якая граматычным складам не адрозніваецца ад прыслоўяў: мудрее, слаще, белее.
6. Лічэбнікі два, тры, чатыры ўжываюцца з формамі назоўнага склону множнага ліку: чатыры лішнія дні, два лісты, тры прачытаныя раманы.
7. Некаторыя формы скланення лічэбнікаў два, дзве для мужчынскага і жаночага роду адрозніваюцца ад рускай мовы: двух студэнтаў – дзвюх студэнтак (двух студентов – двух студенток).
8. Лічэбнікі дзевяноста, паўтары, паўтара не скланяюцца.
9. Дзеепрыслоўям незакончанага трывання з суфіксамі – -учы-, -ючы-, -ачы-, -ячы ў рускай мове адпавядаюць дзеепрыслоўі з суфіксамі – -а-, -я): ідучы, гаворачы, несучы – идя, говоря, неся.
Сінтаксічная інтэрферэнцыя
Для правільнай пабудовы словазлучэнняў і сказаў у беларускай мове створаны сінтаксічныя нормы, якія грунтуюцца як на правілах сувязі дзейніка і выказніка, слоў у словазлучэннях (дапасаванне, кіраванне, прымыканне), так і на сінтаксічных асаблівасцях асобных слоў, іх семантыкі. Сінтаксічныя нормы амаль аднолькавыя ва ўсіх славянскіх мовах, толькі пераважна ў словазлучэннях праяўляецца нацыянальная спецыфіка і адметнасць кожнай мовы.
|
|
|
Асаблівасці пабудовы словазлучэнняў
| У беларускай мове | У рускай мове |
| 1. Дзеясловы ветлівасці (дараваць, прабачыць, дзякаваць і інш. ) + назоўнік ці займеннік у Д. скл.: выбачаць сябру, дзякаваць прафесару. | 1. Ужываецца форма В. скл.: простить друга, благодарить профессора. |
| 2. Дзеясловы руху (пайсці, паехаць, накіравацца) і волевыяўлення (выправіць, паслаць) пры абазначэнні мэты дзеяння ўтвараюць сінтаксічныя канструкцыі з прыназоўнікам паі В. скл. Назоўніка ці займенніка: пайсці па малако. Назоўнікі грыбы, ягады ў падобных словазлучэннях звычайна ўжываюцца ў В. скл. З прыназоўнікам у: хадзілі ў лісічкі, паехалі ў суніцы. | 2. Прыназоўнік за і Т. скл.: пойти за молоком. Адпаведны дзеяслоў + назоўнікцізайменнік у Т. скл. з прыназоўнікам за: ходили за лисичками, поехали за земляникой. |
| 3. Дзеясловы смяяцца, насміхацца, жартаваць, кпіць, здзекавацца, дзівіцца, цешыцца і інш. + назоўнік ці займеннік у Р. скл. з прыназоўнікам з: жартаваць з дзіцяці, смяяцца з сястры. | 3. Адпаведны дзеяслоў + назоўнік ці займеннік у Т. скл. з прыназоўнікам над: шутить над ребенком, смеяться над сестрой. |
| 4. Дзеяслоў хварэць і прыметнік хворы + назоўнік у В. скл. з прыназоўнікам на: хварэць на адзёр, хворы на сухоты. | 4. Болеть, больной + назоўнік у Т. скл: болеть корью, больной туберкулезом. |
| 5. Пры форме вышэйшай ступені параўнання прыметніка ці прыслоўя ўжываюцца прыназоўнік заі злучнікіяк, чым: старэйшы за брата (як брат, чым брат), лепшы за яго (як ён, чым ён) | 5. У рускай мове нарматыўнай з’яўляецца беспрыназоў-нікавая канструкцыя: старше брата, лучше его. |
| 6. Дзеясловы ажаніцца, ажаніць, пажаніцца, пажаніць + назоўнік ці займеннік у Т. скл. з прыназоўнікам з: ажаніцца з ёй, пажаніць з дзяўчынай. | 6. Адраведныя дзеясловы ўжываюцца з М. скл. і прыназ. на: жениться на ней, оженить на девушке. |
| 7. Пры абазначэнні адлегласці ўжываецца сінтаксічная канструкцыя з прыназоўнікам за і В. скл. колькасна-іменнага спалучэння: за дзвесце кіламетраў ад Брэста, за трыццаць метраў ад універсітэта. | 7. Ужываецца прыназоўнік в: в двухстах километрах от Бреста, в тридцати метрах от университета |
|
|
|
|
|
|
