1. 2 телеақпараттық жүйелер

Электр қ ондырғ ыларының (жылу жә не су электр станциялары, тү рлі кернеу класы станциялар) туралы ақ паратты жинау жә не беру ү шін тарату жү йелерін қ ұ ру ү шін,  «RTSoft» негізделген бірінші қ ұ рылымдардың Kontron технологиялар арасындағ ы SMART телемеханикалық кө п функциялы кешені.

Кешенінің типтік қ ұ рылымдық сұ лбасы (1. 1 сурет). Бағ дарламалық -техникалық кешені қ ұ рамы тө рт негізгі компоненттен тұ рады: SMART-KП телемеханикалық терминалы, «Integrator» байланыс сервері, орталық трансивер станциясы мен операциялық персоналдың автоматтандырылғ ан жұ мыс орындары (АЖО) (1. 2 сурет). Нысанның технологиялық жабдығ ымен жай-кү йі туралы деректерді жинау жә не беру, жеке технологиялық бағ ыттар бойынша ү лестірілген SMART - KP телемеханикалық терминалдары арқ ылы жү зеге асырылады. AЖО визуализация процесі ү шін мамандандырылғ ан InTouch компанияның Wonderware (АҚ Ш) бағ дарламалық пакеті барқ ызметтiк немесе ө ндiрiстiк орындалғ ан стандартты дербес компьютерлерлеріне негізделген (1. 3 сурет).

1. 1 сурет – кө пфункционалды SMART телекомплексінің қ ұ рылымдық сұ лбасы

«Integrator» жергілікті сервер жү йесін рө лін атқ арады жә не келесідей функцияларды жү зеге асырады: уақ ыт тү зету, деректер жинау, мұ рағ аттау, жұ мыс орнының интерфейсі, энергетикалық нысанның басқ а кіші ө зара іс-қ имыл сияқ ты мү мкіндіктерді қ амтамасыз ету [3].

Станцияның басты ерекшелігі, бү гінгі жоғ ары жылдамдық тағ ы байланыс арналарын қ олдау ғ ана емес, сонымен қ атар ө кінішке орай, ә лі кү нге дейін отандық энергетика саласындағ ы басым тө мен жылдамдық тағ ы байланыс арналары (100-200 бод). Телемеханикалық кешен масштабталатын кү рделі жү йе екендігін ескерген жө н. Қ арапайым жағ дайда, ол қ араусыз тарату қ ұ рылғ ысында орналасқ ан тек бір телемеханикалық терминал болуы мү мкін.

Тағ ы бір мысал - энергетикалық нысанның электр бө лігін қ амтитын таратылғ ан деректер жинау жә не беру жү йесі ү шін ү лкен аудандық жылу электр станциясы қ ұ ру.         

1. 2 сурет – Орталық қ абылдау-тарату станциясы

1. 3 сурет – АЖО оперативті персоналының графикалық модель мысалы

Қ атал ө неркә сіп объектісінде (электромагниттік кедергілер, жоғ ары температура, діріл, шаң, т. б. ) жұ мыс істеу ү шін арналғ ан телемеханикалық кешенінің барлық компоненттері, Motorola процессорыжә не нақ ты уақ ыт операциялық жү йесі (НУОЖ) негізінде қ ұ рылғ ан. Электр жү йелерін басқ ару орталық тары ү шін пайдалануғ а арналғ ан орталық трансивер станциясы, электр жү йесіне кіретін объектілер бойынша деректерді жинау жә не тарату менбайланыс желілері арқ ылы қ абылданатыноперативті персоналғ а технолгиялық ақ паратты ө ң деуді жә не кө рсетуді қ амтамасыз етеді.

Қ уат пен жиілік ағ ындарын реттеу. Алдыда келе жатқ ан компаниялардың, сондай-ақ нарық тық ортадағ ы жү йелік оператордың ең маң ызды міндеттерінің бірі, ол электр ағ ындарының жиілігі мен реттелуін қ амтамасыз ету. Сондай-ақ электр станцияларының осындай ө згертуге қ атысуы жү йелік қ ызмет жә не оның электр желілеріне қ осылу маң ыздылығ ы ретіндеқ арастырылады.

«RTSoft» компаниялар саласында жетекші ғ ылыми-зерттеу ұ йымдарымен (ЖҒ ЗҰ ) бірлесіп қ азіргі компьютерлік технологиялар негізінде автоматты жиілігі мен қ уаты бақ ылау (АЖҚ Б) жү йесін дамыту білді. Жү йе қ ұ рамына (АЖҚ Б) орталық басқ ару, бірнеше кіші нысандаын (белсенді жә не реактивті қ уатының тобын реттеу (АҚ ТР) жә не SMART-KP телемеханикалық терминалы) қ амтиды.

Жү йенің орталық реттегіші энергия жү йелерінің біріккен диспетчерлік басқ аруының жұ мыс істеуі ү шін арналғ ан жә не оперативті қ ызметкерлердің бұ йрық тары бойынша жиілік пен қ уатты реттеу алгоритмдерінің жұ мыс істеуіне арналғ ан.

Жиілік пен активті қ уатты реттеу жү йесінде компьютерлік технологияларды қ олдану басқ а техникамен жетпеген жетістіктерге жеткізді. Жаң а жү йе энергожү йедегіжиілік пен активті қ уатты реттеуінің нақ тылығ ымен белсенділігін арттырады.

Жү йенің басты ерекшелігі, ол нақ ты бір нысанды тү рлендіретін ерекшеліктерін (қ ондырғ ы ресурстары, негізгі сипаттамалары, тиімділігі, жағ ымсыз жұ мыс орындары, технологиялық шектеумен басқ алары) ескере отырып электр станцияларының генераторларындағ ы жү ктемені тарату бойынша оптимизациялық міндеттерді шешу. Осындай шешімдерді қ олдану, электр станцияларындағ ы қ ымбат қ ондырғ ылартозуын азайту ү шін бағ ытталғ ан.

Аварияғ а қ арсы автоматика. Егер апатты жағ дайғ а қ арсы автоматикана қ арастыратын болсақ, онда тұ тынушылардың жақ сы энергоқ амтамасыз етілуі тікелей жоғ ары вольтті электр желісінапатты жағ дайсыз қ олдануғ а байланысты. Белгілі болғ андай, жү йелік апатты жағ дайлар электр желісі қ ондырғ ыларына  зақ ым келуіне жә не тұ тынушыларды ө шіру, ө зінің артынан энергожү йесінің ү лкен зардаптарына ә келіп соғ уы ә бден мү мкін. Электр желісінің барлық пайдалану ережелеріне сә йкес автоматты жү йелерсіз апатты жағ дайдан сақ тауды басқ аруғ а тыйым салынады. Бірақ та қ азіргі уақ ыттағ ы энергожү йелерінің кө бісі алдың ғ ы ғ асырдың 60-70 жылдар элементтерінің базасы негізінде жасалғ ан ескі жү йелерімен қ амтамасыз етіліп тұ р. Осындай қ ондырғ ылардың физикалық тозуы жә не қ осалқ ы бө лшектердің жоқ тығ ы ол проблеманың тек бір бө лігі. Қ ұ рылғ ылардың шектелген мү мкіндіктері комлекстің қ олданылуын қ иындатады, ал қ атаң логика апатты жағ дайдан сақ тауды басқ ару алгоритмін тиімді қ ұ руғ а мү мкіндік бермейді.                           

АҚ «SibNIIE», ААҚ «Yuzhenergosetproekt», ААҚ «Sibenergosetproekt» ғ ылыми жә не жобалау ұ йымдарымен бірлесіп, «RTSoft» компаниясы тө тенше бақ ылау міндеттерін шешу ү шін арналғ ан SMART-ПА микропроцессорлық қ ұ рылғ ыларынбірқ атарын ә зірлей алды(1. 1сурет). Осы қ ұ рылғ ылардың модульділігі мен ауқ ымдылығ ы, қ олданыстағ ы тө тенше басқ ару жү йесін жаң ғ ыртуғ а жә не жаң а кешендердің қ ұ рылысына пайдалануғ а мү мкіндік береді. SMART-ПА негізінде негізгі аппараттық жә не бағ дарламалық қ ұ ралдар болып табылады.

Сонымен қ атар, бү гінгі кү ні, шығ ындарды тө мендетуге, негізгі қ ұ ралдардың ә серін арттыру, компания мен басқ а да қ аржылық кө рсеткіштерін жақ сарту мақ сатында электр энергиясын ө ндіру, бө лу жә не тұ тыну, технологиялық процестерді оң тайландыруғ а мү мкіндік беретін ақ параттық технологиялар, ү лкен қ ызығ ушылық туғ ызуда. Жоғ арыдағ ы мә селелерді шешу мақ сатында (Manufacturing Execution Systems) деп аталатын MES-жү йесі қ олдануда. Бұ л технологиялық процестерді жә не ө ндірістік ресурстарды жедел жоспарлау, басқ ару жә не оң тайландыру ү шін, ақ параттық мә селелерін шешуге бағ ытталғ ан мамандандырылғ ан бағ дарламалық ө німдер. Schneider Electric компаниясы пайдаланушыларғ а ID Spec Plus бағ дарламалық ортасынұ сынады. Бағ дарламаның соң ғ ы нұ сқ асын дайындау кезінде, конструкторлардың ойлары жә не ірі ресейлік жобалау ұ йымдарының инженер жобалаушыларының пікірлері назарғ а алынды [4]. Бағ дарлама ө з мансабын жана бастап жә не жобалау тә жірибесі ө те аз, жас конструкторлар ү шін пайдалы, сондай-ақ, Schneider Electric жабдық тарын пайдалана отырып жобалау ө нерін ү йренгісі келетін адамдарғ а болады. Пайдаланушы бағ дарламамен жұ мыс істеуге кірісер кезде бірсызық ты сұ лбадан хабары болуы керек, кейбір жү ктемелердің сипаттамаларын білу, элементтердің орналасуы, жобаның жоспары жайлы ақ паратқ а ие болуы жә не т. б. AutoCAD форматында ұ сынылғ ан объект жоспарының болуы айтарлық тай жоба бойынша жұ мысты жең ілдетеді.