 |
2.4 Қондырғыны таңдау және есептеу
|
|
|
|
Есептеуді жә не қ ондырғ ыны таң дауды бастау ү шін Проект терезесі орнына бірсызық ты сұ лбаны тұ рғ ызып болысымен Решение терезесін таң дау керек (2. 44 сурет).
2. 44 сурет – Есептеуді жә не қ ондырғ ыны таң дау
Қ ондырғ ының ә р тү рі ү шін ID-Spec Plus бағ дарламасы:
– жобалау проектирования (Проект терезесі)кезең індегі берілген сипаттамаларғ а негізделіп тү рлі ауқ ымдағ ы қ ондырғ ыларды ұ сынады;
– қ ондырғ ыларғ а ә сер ететін электр сипаттамаларын жә не переметрлерін есептейді;
– алдын ала қ ондырғ ының ө лшемдерін береді;
– спецификация ү шін негізгі баяндамалар мен сипаттамаларды кө рсетеді;
– электр қ ондырғ ысының электр тиімділігіне анализ жү ргізуге мү мкіндік береді.
Таң далғ ан қ ондырғ ы бейнесі.
Қ ұ растыру (План здания и Однолинейная схема терезелері) аймағ ындағ ы бірсызық ты сұ лба элементін таң дау кезінде бейнеленеді:
– кестелер аймағ ындағ ы оның негізгі сипаттамалары бірінші позиция (2. 45 сурет);
– текст аймағ ындағ ы спецификация ү шін баяндама – қ ондырғ ымен алдын ала танысу екінші позиция.
Текст аймағ ындағ ы қ ондырғ ы сипаттамасын кө рсету/жасыру ү шін мә зір жолағ ындағ ы Предварительный просмотр оборудования батырмасын басу (2. 46 сурет).
ID Spec Large бағ дарламасы жоғ арыда айтылғ ан бірсызық ты сұ лба қ ұ ру талаптарын толық тай орындайды жә не пайдаланушының мейлі инженер маман не оқ ып жү рген студенттер осы саладағ ы жұ мыста уақ ытын ү немдей отырып сапалы жобағ а қ ол жеткізуге мү мкіндік береді.
|
|
|
Бір сызық ты сұ лбаның басты элементтерінің бірі – жү ктемелер. Бағ дарлама интерфейстің оң жағ ында қ ұ рал жабдық тар панелін ұ сынады. Ол жерде бірсызық ты сұ лбаның барлық элементтерің кө руге болады. Оларды DWG форматындағ ы сызбғ а мышьтың сол батырмасын алып баруғ а болады. DWG сызбасына ә келінген элемент ө з кезегінде бірсызық ты сұ лбағ а да орналасады [11].
Бағ дарламада жү ктемелер категорияларын ажырату мү мкіншілігі бар. Оларды 0-ден 3-ке дей дейін тө рт категорияғ а бө леді. Категория ү ш ү зілістерге сезімтал емес қ ұ рылғ ы, категория екі ұ зақ уақ ыт ү зіліске бейім жарты сағ атқ а дейін, категория бір қ ысқ а уақ ыт ү зіліске бейім бір минуттан кө п емес жә не категория нө л электр тогының ү зілістігін қ алайтын қ ұ рылғ ылар.
2. 45 сурет – Қ ондырғ ының негізгі сипаттамалары
2. 46 сурет – Предварительный просмотр оборудования батырмасы
Таң далғ ан қ ондырғ ы диапазонын ө згерту.
Решениетерезесі> Область таблиц > Оборудование терезесі.
ID-Spec Plus бағ дарламасында бірсызық ты сұ лбаның ә р элементі ү шін қ ондырғ ы диапазонын таң дау мү мкіндігі бар, ол ү шін:
1. Сипаттамалар кестесінде диапазонын ө згерту қ ажет сұ лба элементін таң дау.
2. Техническое описание в окне автоматически. оң жақ тағ ы нұ сқ арды баса отырып Диапазон бағ анасындағ ы шығ атын тізімді ашу (2. 47 сурет). Предварительный просмотр оборудования терезіндегі техникалық сипаттамасы автоматты тү рде ө згереді.
Бұ л тізімде кө рсетілген барлық қ ондырғ ылар Проект терезесімен жұ мыс кезіндегі кепілденген критерийлерді қ анағ аттандырады.
|
|
|
2. 47 сурет – Диапазон бағ анасындағ ы шығ атын тізім
Текст аймағ ында қ ондырғ ыларды сипаттау.
Сипаттау тексті ә р тү рлі шрифттермен жазылғ ан (2. 48 сурет). Қ ара шрифтпен шаблон бейнеленген – ID-Spec Plus бағ дарламасы таң дау жү ргізетін белгіленген қ ондырғ ылар диапазоны. Кө к шрифтпен тікелей осы жобағ а қ атысты есептелген жә не таң далғ ан сипаттама мә ндері белгіленген.
2. 48 сурет – Қ ондырғ ыны сипаттау тексті
2. 5 Қ ондырғ ының энерготиімділік анализі
Решение терезесі> Энергоэффективность терезесі.
Электр қ ондырғ ысына энерготиімділік анализін жү ргізу ү шін Энергоэффективность терезесін ашу қ ажет.
ID-Spec Plus бағ дарламасы анализ жү ргізеді:
– Реактивті қ уатты ө теу қ ондырғ ысын қ олдану тиімділігі жә не кабельдер мен трансформаторлардағ ы шығ ындар.
Решение терезесі> Энергоэффективность терезесі> Электроустановка терезесі.
– Ө ткізгіштердің материалын таң дау ұ тымдылығ ы жә не оларды қ айта қ олдану мү мкіндігі.
Решение терезесі> Энергоэффективность терезесі> Проводники терезесі.
Электроустановка терезесіндегі жұ мыс.
Решение терезесі> Энергоэффективность терезесі> Электроустановка терезесі.
2. 49 сурет – Энерготиімділік терезесі
Белгілі бір уақ ыт аралығ ындағ ы тиімділік анализі.
ID-Spec Plus бағ дарламасы жобаланатын электр қ ондырғ ысының белгілі бір уақ ыт аралығ ында пайдалану шығ ындарын бағ алауғ а мү мкіндік береді. Ол ү шін Всего бө лімінің жолағ ына мә ндерді енгізу қ ажет (2. 50 сурет).
2. 50 сурет – Электроустановка терезесіне мә ндерді енгізу
Время работы – кә сіпорынның бір жылдағ ы жұ мыс істеу кү ні саны:
– расчётный период – жасалып жатқ анесептеулержылдар саны ү шін;
– стоимость кВтчас –кВ/час электр энергиясының тарифі;
– стоимость кварчас –1 кварчас реактивті қ уатының қ ұ ны.
Профиль энергии – сол елдегі энерия профилінің диаграммасы. Бұ л параметр CO2 атмосферағ а залалды заттардың шығ арылуын есептеу. Тиімділік кө рсеткіші (2. 51 сурет).
|
|
|
2. 51 сурет – Электртиімділік кө рсеткіші
Энерготиімділік кө рсеткіші электр қ ондырғ ы таң дау тиімділігін пайызбен кө рсетеді. Ол қ ондырғ ыдағ ы жоғ алғ ан қ уатының қ ондырғ ымен (кВт) пайдаланатын қ уат сомасының қ атынасына тең. Бұ л жерде қ ондырғ ыдағ ы жоғ алу дегеніміз трансформатормен ө ткізгіштер есебінен жоғ алғ ан қ уатты айтады. Қ алғ ан шығ ындарды елемейді, себебі барлық шығ ынның 90%-ғ а жуығ ы трансформатормен ө ткізгіштердегі шығ ындар болып табылады. Реактивті қ уатты ө темақ ысының тиімділігі (2. 52 сурет) [12].
2. 52 сурет – Реактивті қ уатты ө темақ ысының тиімділігі
Электрқ ондырғ ы энергиясының тең герімі.
Энергия тең герімінің негізгі қ ұ раушылары тө менде орналасқ ан диаграммада кө рсетілген (2. 53 сурет).
2. 53 сурет – Энергия тең герімінің негізгі қ ұ раушылары
ID-Spec Plus бағ дарламасы берілген уақ ыт аралығ ында келесі кө рсетілген ө лшемдерді есептейді:
– Ө ндірілген реактивті энергия: реактивті қ уатты автоматты тү рде тү зеуді ескере отырып желдеткіш қ ондырғ ысымен ө ндірілген энергия.
– Электр энергия шығ ындарын ү немдеу. Тарифке сай реактивті қ уат қ ұ ны.
– Реактивті қ уатты ө теуге дейінгі жә не кейінгітрансформатордың реактивті қ уатын есептеу.
Сызбаларды DWG форматына экспорттау.
Бағ дарлама жобаның келесі бө лімдерін DWG форматына экспорттауғ а мү мкіндік береді:
– электртехникалық қ ондырғ ыларының орналасуын кө рстетін ғ имарат жоспары;
– бірсызық ты сұ лба.
Экспортталғ ан файл бірсызық ты сұ лбадағ ы ғ имарат жоспары (Проект и Решениетерезелері) тү рінен тұ рады.
Ғ имарат жоспарын экспорттау [13].
|
|
|
Проект терезесі> План здания терезесі> Файл мә зірі> Экспортировать лист слоя в формат dwg.
Бірсызық ты сұ лбаны экспорттау.
Проект терезесі> План здания терезесі> Файл мә зірі> Экспортировать однолинейную схему в формат dwg.
Энерготиімділік кө рсеткіші.
Энерготиімділік кө рсеткіші жү ктемеден НН басты тарату қ алқ анына дейінгі ө ткізгіш ұ зындығ ы жә не материалды таң дау тиімділігіне бағ а береді.
2. 54 сурет – Ө ткізгіштердегі мыс мө лшері
Бағ дарламамен орындалатын есептеулерге тү сініктемелер.
Электроустановка терезесіндегі есептеулер.
Электротиімділік кө рсеткіші қ ондырғ ыны таң дау тиімділігін пайызбен кө рсетеді. Ол қ ондырғ ыдағ ы (ө ткізгіш пен трансформатордағ ы) пайдаланылғ ан қ уат (кВт·сағ ) қ атынасының шығ ындарына тең. Барлық шығ ынның 90%-ғ а жуығ ы трансформатормен ө ткізгіштердегі шығ ындар болып табылады.
2. 55 сурет – Тиімділік кө рсеткіші
Қ ондырғ ының қ оректенетін қ уаты. Қ ондырғ ының қ оректенетін қ уаты жү ктеменің жұ мыс уақ ыты сағ атынан белгіленген уақ ыт аралығ ында есептелінеді.
Мысал.
Егер есептелінген 1 жыл кө лемінде жә не қ олданыстағ ы жү ктеменің жылына 365 кү н есебінен кВтсағ пайдалануы тең:
(100 кВт*24ч + 100 кВт*16ч+100 кВт *8ч ) * 365 дней = 1 752 000 (кВтч).
2. 56 сурет – Қ ондырғ ының қ оректенетін қ уаты
2. 6 Қ ұ жаттаманы дайындау бө лімі
Қ ондырғ ыларды есептеп таң дағ аннан кейін ID-Spec Plus бағ дарламасында қ ұ жаттаманы дайындау ескерілген. Ол ү шін Решение терезесіның орнына Отчеты терезесін таң дау керек (2. 57 сурет).
2. 57 сурет – Қ ұ жаттаманы дайындау бө лімі
Баяндаманың ү ш тү рін қ алыптастыру қ ол жетімді:
– Сводный отчет –Сводный отчет жасаунегізгі сипаттамалар тізімімен, жабдық тар тү ріне сә йкес секцияларғ а бө лінген. Бұ л баяндама кесте тү рінде жинақ талады жә не Microsoft Office Excel форматына экспортталына алады.
– Техникалық ерекшеліктері – Техникалық ерекшеліктерді жасау. Бұ л баяндама Microsoft Office Word форматына экспортталына алады.
Қ ұ рама баяндамасын жасау.
Қ ұ рама баяндамасын жасау ү шін Отчеты терезесінан Сводный отчет терезесін таң дау қ ажет (2. 58 сурет).
2. 58 сурет – Қ ұ рама баяндамасын жасау
Қ ұ рама баяндамасының секциялар мазмұ ны.
|
|
|
Қ ұ рама баяндамасы келесілерден тұ рады:
– Ортақ сипаттамасы бар кестелер (орнатылғ ан жә не пайдаланылғ ан қ уат жайлы ақ парат, қ орек кө зі жә не т. б. ).
– Алғ ышарттар тізімі, қ ондырғ ы ө лшемдері жә не жү йенің баптаулары бар кестелер.
Қ ондырғ ы сипаттамаларымен оның таң далуына ә сер ететін секциялар бойынша бө лінген. Сводный отчет бө лімінде қ ондырғ ыны таң дау нә тижелері қ ондырғ ылардың типтеріне қ арай секцияларғ а бө лінген:
– Негізгі деректер.
– Алғ ышарттар.
– СН тарату қ алқ аны.
– СН-НН трансформаторы.
– Аралық НН тарату қ алқ аны.
– Жеткізуші шина.
– НН генераторы.
– Реактивті қ уат ө темақ ысы.
– Ү Қ К – ү зіліссіз қ оректендіру кө зі.
– НН кабелі.
– СН кабелі.
3 Ө міртіршілік қ ауіпсіздігі бө лімі
3. 1 Жұ мыс орнындағ ы техникалық қ ондырғ ыларды пайдалануда ең бек жағ дайын талдау
Жұ мыс орны табиғ и жә не жасанды жарық тандырумен қ амтамасыз етілген. Монитор қ олданушылар ү шiн жұ мыс орындарының орналасқ ан жерi ү й астындағ ы жайларда емес.
Компьютер қ олданушылар ү шiн бiр жұ мыс орынына кемiнде 6 м2 ауданды, ал кө лемi - 20 м3 қ ұ райды. Компьютер бар бө лмелер ауаны жылыту жә не кондициянерлеу жү йелерімен жабдық талғ ан. Терезелер, терезеперде, перде, сыртқ ы маң дайша тү рiндегi реттелетiн қ ұ рылғ ылармен жабдық талғ ан. Компьютерлердi пайдалану бө лмелерінде еден беттері тү зу ойық сыз, сырғ анақ емес жә не тазалап жууғ а қ олайлы, статикағ а қ арсы қ асиеттеріне ие. Бө лмеледе ө рттi сө ндiру ү шiн кө мiрқ ышқ ыл ө рт сө ндiргiші, бiрiншi дә рiгерлiк жә рдем ү шін дә рi қ обдишаларымен қ амтылғ ан.
Микроклимат, иондық қ ұ рам жә не жай зиянды химиялық заттардың ауада шоғ ырлануы [14].
Дербес компьюлердiң қ олданушылары жұ мыс орындарында оң тайлы параметрлерiне сә йкес қ амтамасыз етiлген. Бұ л қ ұ жаттың, жұ мыстың 1а ауырлық санатына сә йкес ауаның температурасы жылдың суық мезгiлiнде 22-24оС-тан, жылдың жылы кезең iнде 20-25 оС аспайды. Салыстырмалы ылғ алдылық 40-60%, ал ауа қ озғ алыс жылдамдығ ы - 0, 1 м /с қ ұ райды. Микроклиматтың тиiмдi мә ндерін ұ стау ү шiн жылыту жә не ауаны кондициянерлеу жү йелерімен пайдаланамыз. Бө лмедегі ауа ылғ алдылығ ын арттыру ү шiн тазартылғ ан немесе қ айнағ ан ауыз су ауа ылғ алдағ ыштарын қ олданамыз.
Жұ мыс орындар. Дербес компьюлерi бар жұ мыс орындары ү шiн табиғ и жарық қ атысты жарық ойық тары, бү йiрiнен, яғ ни сол жағ ынан орналасуы керек. Жұ мыс орындарын дербес компьюлермен жайластырудың сұ лбасы мониторлары бар жұ мыс орындарының арасындағ ы қ ашық тық ескерiлуi керек: монитор бү йiр беттердiң арасындағ ы қ ашық тық кемiнде 1, 2 м, ал монитор экранымен басқ а монитордың сырт бө лiгі арасындағ ы қ ашық тық кемiнде 2, 0 м. Жұ мыс беті эргономикасының оның санының есептеуiмен жұ мыс беті жабдық талғ ан, ө лшем қ олайлы орналасуғ а рұ қ сат беретiн қ азiргi талап жауап беретiн кез-келген қ ұ рылым мү мкiн болсын жә не жә не атқ арылатын жұ мысты мiнез. Орынды қ олдану ас пернетақ таның орналастыруы ү шiн арнаулы жұ мыс бетiне жеке негiзгi ү стел бет бар. Жұ мыс орындары реттелетiн пайдаланады жә не жұ мыс бетiнiң реттелмейтiн биiктiгiмен. Ү стелдiң биiктiгi реттеу жоқ болғ анда 680 бен 800 мм шегiнде аралығ ында болуы керек.
Шу жә не діріл. Жұ мыс орындарында дербес компьютерлерді қ олданушылар ү шін шу дең гейі 50 дБА-дан аспауы керек. Жұ мыс орындарында жайларда шулы қ андырғ ыларды орналастыру ү шін шу дең гейі 75 дБА-дан аспауы керек. Жайлардағ ы шу дең гейін тө мендету ү шін дыбыс жұ ту коэффицентінің максималды мә ні 63-8000 Гц аралығ ында болатын дыбыс жұ тқ ыш материалдарды қ олдануғ а болады.
Қ атпардан 15-20 см қ ашық тық та тығ ыз матадан бiргелкi тарттырып iлiнген перделер қ осымша дыбыс жұ татын ә сер жасайды. Перденiң енi терезенiң енiнен 2 есе артық болуы керек. Гигиеналық зерттеулердің нә тижесінде шу мен діріл жұ мыс жағ дайын қ иындатады жә не адам ағ засына зиянды ә сер ететіні анық талды. Шудың ұ зақ ә сер етуі адам ағ засында қ ажетсіз қ ұ былыстардын пайда болуына ә кеп соғ ады: кө ру жә не есту қ абілетінің тө мендеуі, қ ан қ ысымының кө терілуі, зейіннің тө мендеуі. Ұ зақ ә рі кү шті шу жү рек-қ ан тамырларының жә не жү йке жү йелерінің қ ызметін ө згерістерге ұ шыратады. Діріл де адам ағ засына кері ә сер етеді, ол адамның жү йке жә не жү рек-қ ан жү йелерінің қ ызметінің, сонымен қ атар тіреуіш-қ озғ ауыш аппараттардың бұ зылуына себепкер болады. Бұ л аурулар бас ауыру, бас айналу, тез шаршау сияқ ты кө рсеткіштерден кө рінеді. Дірілдің ұ зақ ә сері адамды дірілдеу ауруына шалдық тырады, оны тек дамуының ерте кезең інде ғ ана емдеуге болады. Дірілдің адамғ а ә сер етуі оның сипаттарына байланысты (амплитуда, жиілік, кезең ). Мысалы, дененің жеке бө лшектері жә не ішкі органдардың жаң ғ ырық тық жиілігі (асқ азан, ішкі органдар) 7-8 Гц, кө з қ арашығ ының жаң ғ ырық тық жиілігі -80 Гц тең. Берілген жиілікпен жұ мыс орнында тербелу ө те қ ауіпті, себебі адам органдарына зақ ым келуі мү мкін. Дү мпу немесе селкілдеу сияқ ты аз жиіліктегі жә не ауыспалы кезең дегі діріл болғ ан кезде, адам денесіне қ ауіпті ө згерулер, жарақ аттар алуы мү мкін. Жұ мыс ә рекеттерін орындау қ иынғ а тү седі. Баяу тө мен жиіліктегі тербелістер тең селу сияқ ты байқ алады. Тербетілу («тең із ауруы») ішкі органдар мен вестибулярлық аппараттар рецепторларының жоғ арғ ы сезімталдығ ынан туындайды. Шуды қ алыптандыратын нормативтік қ ұ жат болып табылады, (3. 2 кестеде) берілген.
3. 2 кесте – Дыбыс қ ысымы мен дыбыс дең гейінің жіберілген дең гейі
| Дыбыс қ ысымының дең гейі [дБ] Орташа геометриялық жиіліктегі октавалар [Гц] | |||||||
| Дыбыс дең гейі, дБА | |||||||
| 85 кө п емес | |||||||
Сә йкес дірілдің берілген параметрлері кө рсетілген, 3. 3 кестеден кө руге болады.
3. 3 кесте – Қ ұ рылыс нормалары мен ережелері
| Тербелу жиілігі, Гц | Барынша ауыстырылу кезіндегі амплитуда, мм | Тербелу қ озғ алыстарының жылдамдығ ы, мм/с |
| 1, 28 | 11, 5 | |
| 0, 28 | ||
| 0, 056 | ||
| 0, 028 | ||
| 31, 5 | 0, 014 | |
| 0, 0072 |
Қ ұ рылыс нормалары мен ережелері шудан қ ұ рылыс-акустикалық ә дістермен қ орғ ауды қ арастырады:
а) қ оршалғ ан қ ұ рылыстардың дыбыстық бө лектеу;
б) ғ имараттарғ а дыбыс жұ татаын қ ұ рылғ ылар орнату;
в) аэродинамикалық шуды басуды қ олдану;
г) қ ала аймақ тарының дұ рыс жоспарлануы жә не қ ұ рылысы.
Сонымен қ атар ө неркә сіптік объектілерде шу дауысын тө мендетудің негізгі ә дістерінің бірі шуды ө зінің кө здерінен тө мендету болып табылады.
Дірілді тө мендету ә дістері болып мыналар есетеледі:
а) дірілді оның пайда болу кө зінен тө мендету;
б)конструктивтік ә діс (дірілді сө ндіру, дірілді тө мендету –материалдардың арнайы тү рлерін таң дау, дірілден бө лектеу);
в) ұ йымдастыру шаралары;
г) ең бек жә не демалыс тә ртібін ұ йымдастыру;
д) жеке қ оғ ау қ ұ ралдарын пайдалану (тіреуіш жоғ арғ ы қ абаттарды қ орғ ау).
Жарық тандыру. Табиғ и жарық тұ рақ ты қ ар жамылғ ысы бар аймақ тарда 1, 2% тө мен емес жә не қ алғ ан аумақ та 1, 5% тө мен емес ТЖЕ табиғ и жарық еселiгiмен терезе арқ ылы қ амтамасыз етiледi. Терезеден жарық ағ ыны қ ызметкердің жұ мыс орынына сол жағ ынан тү седі.
Компьютерлердi пайдалану орындарында жалпы жасанды жарық тандыру жү йелі тү рде жү зеге асады. Ү стелдiң бетiнде қ ұ жаттарды орналастыру аймағ ында жарық талғ андық 300-500 лк болуы керек. Қ ұ жаттар ү шiн жергiлiктi жарық тандыру шамдары қ ондырылғ ан. Кө з жарығ ынан тө те жылтыраушылық шектелген. Жұ мыс орны беттерінен шағ ылғ ан жарық дұ рыс таң далғ ан шам есебiнен жә не табиғ и жарық кө зiне қ атысты жұ мыс орындарының орналасқ ан жерiмен шектеледi. Монитор экранында жарық тық жылтырлығ ы 40 кд / м2 аспауы тиiс. Кө з жалпы жасанды жарық тандыруы ү шiн соқ ырлық тың кө рсеткiшi баспанағ а 20-дан, ал ә кiмдiк- қ оғ амдық орындарда жай жайсыздық тың кө рсеткiшi 40-тан аспауы керек. Жұ мыс беттерiнiң арасындағ ы жарық тық тың ара қ атынасы 3: 1-5: 1, ал жұ мыс беттерiнiң жә не қ абырғ алардың беттерiмен жабдық тардың арасы 10: 1 аспауы керек. Дербес компьюлермен жабдық талғ ан жайларды жасанды жарық тандыру ү шiн, ЛПО36 тү рiндегi жарқ аратылғ ан, торларғ ан жә не жоғ ары жиiлiктi жiберу реттеу қ ұ ралғ ысымен жасақ талғ ан шамдарды қ олдану керек. Қ ызу шамдары орнатылғ ын жергiлiктi жарық тандыру қ ұ ралғ ыларын қ олдану рұ қ сат. Шам тү рде жаппай орналасуы керек немесе қ олданушының кө руiн желi ү зiлмелi желiлердiң жұ мыс орындарынан бү йiрiненi параллель компьютерлердi ә р тү рлi орналасқ ан жерде. Периметрлiк орналасқ ан жерде - шамдарды желi жақ ынырақ оператор аударылғ ан онының алғ ы шебiне жұ мыс столының ү стiнде локализованно орналасуы керек. Шырақ тың қ орғ аныш бұ рыштары кемiнде 40 градустар болуы керек. Жергiлiктi жарық тандырудың шамдары кемiнде 40 градустардың қ орғ аныстық бұ рышымен шағ ылдырғ ыш непросвечивающийся алуы керек [15]. Жарық тандырудың нормативті мә ндерін қ амтамасыз ету ү шін жайларда терезелер мен жергiлiктi жарық тандыру қ ұ ралғ ыларын кемінде жылына екі рет жуып тазалау жә не кү йіп кеткен шамдарды уақ ытылы ауыстырып тұ ру қ ажет. Қ абылданғ ан ақ параттың жалпы кө лемінен адам 80% кө збен қ абылдайды. Келген ақ параттың сапасы кө пшілігінде тү скен жарық қ а байланысты: қ анағ аттандырарлық сыз сандық немесе сапалы ол тек кө зді шаршатып қ ана қ оймайды, сонымен қ атар ағ заның толық шаршауына ә кеп соғ ады. Жарық тың дұ рыс берілмеуі жарақ аттануғ а мү мкіндік жасайды. Қ олданыстың дұ рыс іске аспауы жарылысқ а, ө ртке жә не бақ ытсыздық жағ дайғ а ә келеді. Дұ рыс жарық берілмеген жағ дайда, сонымен қ атар, ө німнің сапасыздығ ы артады жә не ө ндірілуі тө мендейді. Жарық тандырудың ү ш тү рі қ олданады – табиғ и, жасанды, аралас. Жарық тандыру жағ дайын бағ алау ү шін Е жарық тандыру тү сінігін қ олданады, онымен люкстарды ө лшейді. АОҚ қ осалқ ы станциялары табиғ и жарық пен жарық тандырылады, Сыртқ ы қ ондырғ ының реттеп тарату қ ұ рылғ ылары – бір жақ тық жарық беріледі. Табиғ и жарық тандырудың сандық сипаттамасын бағ алау КЕО арқ ылы пайызбен кө рсетіледі. КЕО – ашық аспаннан толық жарық тү сіретін, жасалғ ан жарық тың табиғ и жарық тандыруғ а сыртқ ы кө лденең жарық тандыру мағ ынасымен қ атар қ атынасы, %:
. (3. 1)
Жасанды жарық тандырудағ ы нормалау кезінде есептелетін факторлар:
1) кө збен жұ мыс істеу сипаттамасы;
2) объетінің фонымен байқ аудағ ы ең кіші кө лемі;
3) кө збен жұ мыс разряды;
4) объектінің фонмен қ арама-қ арсылығ ы;
5) фонның ашық тығ ы (фонның сипаттамасы);
6) жарық тандыру жү йесі;
7) жарық кө зінің тү рі.
Жарық тандырудан басқ а жарық тың мынадай параметрлерін қ арастырғ ан жө н:
1) жарық тық ағ ымның бағ ыты;
2) жұ мысшы жазық тың жарық тығ ында кесілген шекаралардың жә не кө з алдында болмауы;
3) жарық кө зінде кө з ауыртатын жарық тың болмауы;
4) кө з алдында жә не кө ру аймағ ында жарық тандырудың біркелкілігі жә не тұ рақ тылығ ы;
5) кү ндізгіге жақ ын жарық тың оң спекторы.
Егер техникалық -экономикалық себептер бойынша оптимум қ амтамасыз ету мү мкін болмаса, онда жарық тандыру жіберілген нормадан аспауы керек.
АОҚ жә не КРУН тә уліктің қ араң ғ ы кезінде жұ мыс істеу ү шін жасанды жарық тандыру қ олданады. Жасанды жарық тандыру жұ мысшы жә не апаттық жарық тандыру болып екіге бө лінеді.
Жұ мысшы жарық тандыру – ең бек процесінде жарық тандыруғ а қ ажет жарық.
Апаттық жарық тандыру – жұ мысшы жарық тандыру істен шық қ ан кезде жұ мысты жалғ астыруғ а арналғ ан жарық.
Жасанды жарық тандыру ү шін жарық тандыру нормалары қ арастырылады.
Апаттық жарық тандыру ток кө здері тә уелсіз ток кө здерінен жү зеге асады. Апаттық жарық тандыру ү шін қ ыздыру лампалары бар шырақ тар қ олданады.
3. 2 Электр қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету шаралары
Электр қ ауіпсіздік бұ л – адамдарды қ ауіпті жә не зиянды электр тогының, электромагниттік поляның ә сер етуінен қ орғ айтын ұ йымдастырушылық жә не техникалық жү йе шаралары жә не амал-тә сілі.
Электр тогының тү рлері: термиялық, электрлық, биологиялық жә не механикалық.
Электр тогының адам ағ засынан ө ткенде келесі ә сер етуге ә келеді: Термиялық (ұ лпалардың қ ызуы, қ ан тамырларының жә не де ішкі ағ залардың кү йіп кетуі); электролитикалық (плазманың жә не қ анның ыдырауы); биологиялық (ағ задағ ы тірі ұ лпаларды қ оздырады, ішкі биологиялық прцесстерді бұ зады).
Электр тогының соқ қ ысын келесі 4 дә режеге бө лінеді:
I – естен танусыз сің ірдің тартып қ алуы; II – естен танып, сің ірдің тартып қ алуы, бірақ жү ректің жә не демнің жұ мыс істеуі; III – естен тану жә не жү ректің, демнің жұ мыс істемеуі; IV – ө лімге ә кеп соғ у.
Электр тогының екі тү рін айырады: жалпы жә не жергілікті. Жалпы электр тогымен зақ ымдану ол адам ағ засына токтың кө п мө лшерде ө туі, соның арқ асында жү ректің, ө кпенің жә не де басқ а ағ залардың жұ мыс істеуінің тоқ тауы. Ал жергілікті зақ ымдануғ а ағ задағ ы ұ лпаның бұ зылуы жатады.
Токтың адам денесіне ө туі. Токтың адам ағ засына ө туінің ең кауіптісі: жү рек, ө кпе, баас ми, яғ ни бас – қ ол, бас – аяқ, қ ол – қ ол, қ ол – аяқ. Ток жиілігі. Аса қ ауіпті ток жиілігі – 50 Гц.
Техника қ ауіпсіздігі ұ йымының жұ мысы электромонтаж бө лімінде келесіні қ арастырады:
– дайындық, ең бек қ орғ ау сұ рақ тары бойынша білімді тексеру;
– жұ мыс орнындағ ы қ ауіпсіздік нұ сқ амасы;
– жұ мысқ а рұ қ сат беру;
– жұ мыстың қ ауіпсіздігін бақ ылайтын адамдар (бұ лар:, бригадирлер, бастық тар);
– техника қ ауіпсіздігі бойынша бө лмелер.
Электр тогынан қ орғ ану шаралары.
ССБТ «Электрқ ауіпсіздік. Терминдер жә не анық тамалар» 12. 1. 009-76 ГОСТ -ына сә йкес электр тогынан қ орғ ану амалы ретінде келесі тә сілдерді қ олданады:
1) ток жү ретін бө лімдерден ажырату;
2) жұ мыскерлерді зақ ымданудан қ орғ ау ү шін екі ретті ажырату;
3) ауадағ ы сымдар жә не жердегі кабель, т. б.
4) электр қ ұ рылғ ысын қ оршау;
5) блокталғ ан қ ұ рылғ ылар;
6) жарық ты аз қ олдану;
7) жұ мыс орнын изоляциялау (еден, қ абырғ а);
8) электр қ ұ рылғ ыларын жерге қ осу;
9) электр потенциалын тү зету;
10) электр қ ұ рылғ ыларын автоматты тү рде сө ндіру.
3. 3 Ө рттен қ орғ ану шаралары
Материалдық шығ ындар ә келетін, бақ ылауғ а жатпайтын, арнайы
ошағ ы жоқ жану – ө рт деп аталады.
Адам ө мірі ү шін ө рттің қ ауіпті факторлары мыналар: ашық жалын жә не от, ауа жә не заттардың температурасының жоғ ары кө терілуі, уландырғ ыш заттардың жануы, тү тін, ауадағ ы оттегінің азаюы, ғ имараттардың, қ ұ рылыстардың, қ ұ рылғ ылардың қ ұ лауы жә не зақ ымдалуы, сондай-ақ жарылыстар.
Электр қ ұ рылғ ылардың ө рттік қ ауіптілігі электр қ ұ ралдарғ а жанатын материалдарды қ олдануда болуы мү мкін.
Электрлік машиналардың, трансформаторлардың, тү рлі электромагниттік қ ұ рылғ ылардың орамдарын бө лектеу жанғ ыш болып табылады. Азтолық тырылғ ан аппараттар –трансформаторлар, жақ тық қ осқ ыштар, қ ағ азбен оралғ ан, майканифол қ ұ раммен сің дірілген кабельдердің тез жану қ ауіптілігі бар [16].
Қ осалқ ы станцияда жұ мыс істеген уақ ытта келесі апаттық жағ дайлар орын алуы мү мкін:
– қ ысқ а тұ йық талу;
– қ айта ауырлау;
– электрлік қ атынастарда ауыспалы қ арсылық тардың жоғ арылауы;
– кернеудің жоғ арылауы;
– ток кетуінің мү мкіндігі;
– отпен ұ қ ыпсыз жұ мыс істеу;
– жапсыру жұ мыстарын дұ рыс істемеу.
Апаттық жағ дай болғ анда ыстық ауа пайда болады, ол ө рттің шығ уына себепкер болады. Электр қ ұ рылғ ыларында болатын ө рттің ү лесіне 20 пайыз беруге болады.
3. 3 - кесте. Ө рттер туралы статистикалық мә ліметтер
| Негізгі себептер | % |
| Қ ысқ а тұ йық талулар | |
| Желі/кабельдердің ауыртпалық тары | |
| Ауыспалы қ арсылық тардың пайда болуы |
Қ ысқ а тұ йық талу режимі –балқ ытылғ ан металдың, электр доғ асының бө лшектерінің электрлік ұ шқ ындауының, ток кү шінің жылдам кө терілуінің салдарынан ашық оттың пайда болуы.
Қ ысқ а тұ йық талудың пайда болу себептері:
– жобалауда қ ателіктер жіберу,
– орамдардың ескіруі;
– орамдардың дымқ ылдануы;
– механикалық артық салмақ тар.
Артық салмақ тар кезіндегі ө рттік қ ауіптіліктер – кейбір жеке элементтердің шектен тыс қ ызып кетуі, ол жобалау кезінде қ ателіктер жідеруде, номиналдық шамадан асқ ан токтың ұ зақ жү руінде орын алады.
Ауыспалы қ арсыласулардың ө рттік қ ауіпсіздігі – апаттық қ арсыласу орнында пайда болғ ан ыстық ауағ а тез жанушы материалдардың жә не басқ а жанғ ыш заттардың жақ ын жатуынан ө рттің пайда болу мү мкіндігі.
Кернеуі жоғ арылық ө рт қ ауіпсіздігі – ток жү руші бө лшектердің олардан токтың кө п жү руінен қ ызып кетуі, ол электр қ ұ рылғ ыларының жеке элементтерінің арасында ауыр кернеулердің болуынан пайда болады. Мұ ндай жағ дай жеке элементтердің параметрлерінің ө згеруінен немесе олардың істен шығ уынан пайда болады.
Ток кетудің ө рт қ ауіпсіздігі – ток жү ргізуші жеке элементтер арасында орамдардың жә не жерге тұ йық талғ ан қ ұ рылыстардың қ ызып кетуі.
Ө рттің алдын алу ү шін келесі шараларды қ арастыру керек:
а) жанатын ортаның пайда болуының алдын алу;
б) жанатын ортаның пайда болуының немесе оғ ан жанатын заттарды ә келудің алдын алу;
в) жанатын ортаның тө мен температурасын немесе қ ысымын ұ стап тұ ру;
г) жанатын ортаның жану бойынша жіберілгенінен кө лемін тө мендету.
Кә сіпорындарда ө рт қ ауіпсіздігі ө рт шығ уына мү мкіндік бермейтін, ұ йымдастырушы жә не техникалық қ ұ ралдардың ө ртке қ арсы жү йесінің кө мегімен қ амтамасыз етіледі. Сонымен қ атар ө рттің адам ө міріне қ ауіпті факторларының ә сер етуін алдын алатын жә не одан келетін материалдық шығ ындарды шектейтін ө рт қ орғ ау қ ызметі жұ мыс істейді.
Электр қ ондырғ ыларының қ ұ рылғ ы ережелеріне (ЭҚ Қ Е) сә йкес ғ имараттардағ ы жарылыстар мен ө рттік қ ауіпті аймақ тардың жіктелуі.
Электротехникалық заттардың қ ұ рылымдық сә йкестігін қ амтамасыз ету ү шін электр қ ұ рылғ ыларды орнату ережелері ө рттік жә не жарылыстық қ ауіпті аймақ тар деп екіге бө леді.
Ө рттің қ ауіпті аймақ тар – технологиялық процестердің дұ рыс ө туі немесе оның бұ зылуында, жанғ ыш заттардың орналасқ ан ғ имараттың ішіндегі немесе одан тыс кең істігі.
П-I -61 °С жоғ ары бу тұ тану температурасында жанғ ыш сұ йық тардың айналу жайы.
П-II-> 65 г/м3 жанудың тө менгі концентрациясы шамасында жанғ ыш шаң дардың бө лінетін жайлары.
П-IIа – қ атты жанғ ыш заттардың айналатын жайы.
П-III-61 °С жоғ ары бу тұ тану температурасында жанғ ыш сұ йық тардың айналу немесе > 65 г/м3 жанудың тө менгі концентрациясы шамасында жанғ ыш шаң дардың бө лінетін жайлардан тыс ө рттік қ ауіпті жерлер.
Жарылыс қ аупі бар аймақ тар –технологиялық процестердің дұ рыс ө туі немесе оның бұ зылуында, жарылғ ыш заттардың орналасқ ан ғ имараттары немесе олардың гимараттан тыс бө лшектері.
Тарату пунктінің ғ имараты (ТП) І немесе ІІ дең гейде ө ртке тө теп беруі керек. Ғ имараттың немесе қ ұ рылыстың ө ртке тө теп беру дең гейі, олардың негізгі қ ұ рылысының ө ртке тө теп беру шамасы жә не жану тобымен анық талады. Нақ ты мә ліметтер берілген.
Қ ұ рылыстың ө ртке тө теп беру шамасы осы қ ұ рылысты ө ртке қ арсы сынақ тан ө кізу сағ атынан бастап, келесі кө рсеткіштердің пайда болғ анына дейін анық тайды:
а) қ ұ рылыстарда ө тпелі жарық тардың немесе тесіктердің пайда болуы, олар арқ ылы жану немесе ө рт ұ шқ ындары }
|
|
|
