 |
Фынддæсæм сæр
|
|
|
|
Фынддæ сæ м сæ р
Мæ мады хойы лæ джы цуан куы нæ фæ рæ стмæ, уæ д фæ стæ мæ æ рбаздæ хт. Иннæ хæ ттытæ й мæ стджындæ р æ мæ тызмæ гдæ рæ й. Тыргъты цур æ рхизынмæ куыд хъавыд, афтæ бардзырд радта, цæ мæ й райсом, куыддæ р бон цъæ хтæ кæ нын райдайа, афтæ сырды агурын райдайой. Уый тыххæ й та йыл хъуыди æ рхъула уæ вын, аирвæ зæ н ын куыннæ уыдаид, афтæ.
Уый фæ стæ æ нхъæ лмæ кастысты, цæ ф Храпошæ йы тыххæ й йæ м цы хъуыды ис, уый фехъусынмæ. Иууылдæ р хъуыды кодтой, уæ лæ нгæ йтты нæ аирвæ здзæ н, зæ гъгæ. Сганарелы риуы кард кæ й нæ ныссагъта, æ рмæ ст уыцы аипп æ м уæ ддæ р æ рхастаид. Ахæ м фадат та йын уыди, хъæ быс кæ нынмæ йын куы хъавыд, уæ д. Уымæ й уæ лдай йыл дызæ рдыг кодтой, стæ й хуымæ тæ джы нæ, ноджы æ ндæ р хъуыддæ гты тыххæ й дæ р. Дардæ й бакæ сгæ йæ дæ р бæ рæ г уыд, Храпошкæ йы къух йæ хæ лары ныхмæ сисын кæ й нæ батасыд æ мæ йын хъæ дмæ алидзыны фадат кæ й радта.
Храпошкæ æ мæ Сганарелы хæ лардзинад иууылдæ р зыдтой æ мæ йыл дызæ рдыг дæ р уымæ н кодтой. Ахæ м зондыл хæ ст уыдысты канд цуаны архайджытæ нæ, фæ лæ уазджытæ дæ р.
Махæ н хъæ здыг фæ лгонцгонд заз кæ м æ рцæ ттæ кодтой, уыцы стыр залы изæ рæ й ас адæ м куы ’рæ мбырд сты, уæ д, цы ныхæ стæ кодтой, уыдонмæ байхъусгæ йæ, иннæ ты хуызæ н махмæ дæ р бахъардта, Ферапонтмæ цы æ нхъæ лмæ кæ сы, уый тас.
|
|
|
Фыццагдæ р цы базыдтам, уый уыди, Храпошкæ йы тыххæ й кæ й ницыма бардзырд лæ вæ рд æ рцыд. Уыцы кой рацыд, мæ мады хойы лæ г тыргътæ й йæ уатмæ куы бахызт, уæ д.
— Цымæ уый хуыздæ р у æ ви æ взæ рдæ р? — ныллæ г хъæ лæ сæ й сдзырдта чидæ р, æ мæ уыцы сусу-бусу фæ рæ хуыста алкæ й зæ рдæ дæ р.
Уыцы ныхас байхъуыст, йæ риуыл дыууадæ сæ м азы уагъд бронзæ дзуар кæ мæ н уыд, хъæ ууон уыцы сауджын Алексеймæ дæ р. Зæ ронд лæ г, арф ныуулæ фгæ йæ, сдзырдта:
— Чырыстимæ бакувут.
Уыцы ныхæ стæ фехъусгæ йæ, залы цыдæ риддæ р адæ м уыди — хистæ рæ й кæ стæ рæ й, æ лдарæ й, æ ххуырстæ й — иууылдæ р сæ хиуыл дзуæ рттæ бафтыдтой. Нæ къухтæ нæ ма ’руагътам, афтæ дуар уæ рæ х байгом, æ мæ мæ мады хойы лæ г æ д лæ дзæ г æ рбахызт. Йæ фæ дыл æ рбацыдысты йæ уарзон дыууæ егары æ мæ камердинер Жюстин. Уый æ взист тæ бæ гъы хаста йæ хицауы урс къухмæ рзæ н æ мæ, Павел Фыццæ гæ мы портрет кæ м уыд, ахæ м тымбыл тамакодон.
Æ хсæ рдæ сæ м сæ р
Мæ мады хойы лæ гæ н чысыл персайнаг гауызыл уаты астæ у зазы цур æ рæ вæ рдтой бæ рзонд къæ лæ тджын. Уый æ нæ дзургæ йæ æ рбадт æ мæ афтæ æ нæ дзургæ йæ Жюстинæ й райста йæ къухмæ рзæ н æ мæ йæ тамакодон. Уайтагъд йæ къæ хты бын æ рхуыссыдысты дыууæ куыдзы. Мæ мады хойы лæ гыл уыди цъæ х зæ лдаг кафтан, йæ къухы та йæ лыстæ г, фæ лæ фидар лæ дзæ г кавказаг балæ й.
Лæ дзæ г æ й кæ д искуы хъуыд, уæ д — ныр, уымæ н æ мæ уыцы дзолгъо-молгъойы заман суанг фæ лтæ рд къуыдипп дæ р йæ хи ныфсджынæ й нæ равдыста: иуварсмæ атахт æ мæ мæ барæ джы къах бæ ласмæ нылхъывта.
|
|
|
Мæ мады хойы лæ джы къах тынг рысти, суанг ма иучысыл цудгæ дæ р кодта.
Уыцы хъуыддаг дæ р, кæ й зæ гъын æ й хъæ уы, уавæ рыл хуыздæ рæ рдæ м нæ фæ зындаид. Стæ й ма æ взæ р цы уыди — куыддæ р мæ мады хойы лæ г фæ зынд, афтæ иуæ й дæ р ныхас нал райхъуыст. Иннæ æ нæ ууæ нк адæ ймæ гты хуызæ н, уый дæ р ахæ м митæ й йе сæ фт уыдта. Сауджын æ й хуыздæ р зыдта æ мæ, йæ бон цас уыд, уыйбæ рц бацархайдта æ нахъинон уавæ рæ й фервæ зыныл æ мæ батагъд кодта сабырдзинад фехалынмæ.
Алексеймæ махæ й, ома сывæ ллæ ттæ й, хæ стæ гдæ р ничи уыд, æ мæ нæ æ нæ нхъæ лæ джы куы бафæ рсид, «Чырысти райгас», зæ гъгæ, уыцы зарæ джы мидис куыд æ мбарут, зæ гъгæ. Куыд рабæ рæ г, афтæ мæ й фарстæ н сабитæ й нæ, фæ лæ хистæ ртæ й дæ р бæ лвырд дзуапп раттын ничи бафæ рæ зта. Сауджын нын зарæ джы ныхæ стæ й, алкæ цыдæ р цы амоны, уый дзурын райдыдта. Зæ ронд лæ г дзырдта уарзондзинады тыххæ й, хатыр кæ нын кæ й хъæ уы, дæ хæ лар æ мæ суанг де знаг дæ р зын уавæ ры куы уа, уæ д йæ фарсмæ æ рбалæ ууын æ мæ йын йæ зын кæ й фæ рогдæ р кæ нын хъæ уы, уыдæ ттæ тыххæ й. Уыцы хабæ рттæ иууылдæ р баст уыдысты Чырыстийы сыгъдæ г номимæ. Мæ нмæ гæ сгæ, йæ ныхæ стæ цыдысты зæ рдæ йæ æ мæ йæ м чи хъуыста, уыдон ыл æ ууæ ндыдысты. Иууылдæ р æ мбæ рстой, сауджыны ныхæ стæ кæ цырдæ м цæ вынц, уый, æ мæ сæ уырныдта, сæ нысаныл кæ й сæ мбæ лдзысты.
Æ васт цыдæ р уынæ р райхъуыст... Уый æ рхауд мæ мады хойы лæ джы лæ дзæ г... Фелвæ стой æ мæ йæ м æ й балæ вæ рдтой, фæ лæ йæ м уый нæ бавнæ лдта: уый, иуварсæ рдæ м æ ркъул, афтæ мæ й бадт. Йæ иу къух къæ лæ тджыны фарсмæ æ рзæ бул. Йæ армы дардта йæ хæ доны æ гънæ г. Уый дæ р та зæ хмæ æ рхауд, фæ лæ йæ сисынмæ ничиуал батагъд кодта.
|
|
|
Иууылдæ р сæ каст йæ цæ сгоммæ скодтой. Æ рцыд æ нæ рцæ угæ хабар: мæ мады хойы лæ г кæ д кодта кæ угæ!
Сауджын сывæ ллæ тты æ хсæ нты йæ хицæ н фæ ндаг айгæ рста, мæ мады хойы лæ гмæ бацыд æ мæ йыл дзуæ рттæ бафтыдта.
Уый йæ сæ рыл схæ цыд, сауджыны къух райста æ мæ йын утæ ппæ т адæ мы раз ныпъпъа кæ нгæ йæ, сдзырдта:
— Бузныг.
Уыцы уысм Жюстинмæ бакаст æ мæ йын бамбарын кодта, цæ мæ й фæ дзырдтаид Ферапонтмæ.
Ферапонт уайтæ ккæ дæ р фæ зынд æ мæ æ лдары раз æ рлæ ууыд хуыздзыд æ мæ къухбастæ й.
— Мæ нæ -ма ам æ рлæ уу! — загъта йын мæ мады хойы лæ г. — Хатыр дын кæ нын.
Храпошкæ йæ разы зонгуытыл æ рхауд. Мæ мады хойы лæ г сдзырдта æ нахуыр фæ лмæ н хъæ лæ сæ й:
— Ды сырды уарзтай, иуæ й-иутæ адæ ймаджы цас уарзынц, уымæ й фылдæ р. Уымæ й мын мæ зæ рдæ дæ р балхæ дтай, стæ й мыл уæ лахиз дæ р фæ дæ. Абонæ й фæ стæ мæ дæ хи сæ рибар адæ ймагыл нымайын дæ бон у, стæ й ма дын уымæ й уæ лдай лæ вар кæ нын дæ с туманы, фæ ндаггаг. Кæ дæ м дæ фæ нды, уырдæ м цæ уыны бар дын ис.
— Бузныг, фæ лæ æ з ардыгæ й никуыдæ м цæ уын, — йæ цин тыххæ й уромгæ йæ, сдзырдта Храпошкæ.
— Цы загътай?
— Æ з ардыгæ й никуыдæ м цæ уын, — загъта Ферапонт.
— Уæ дæ дæ м цы фæ нд и?
— Ахæ м цæ стæ й мæ м кæ й ракастæ, уый тыххæ й дын ардыгæ й фæ стæ мæ лæ ггад кæ ндзынæ н, ницæ мæ й тæ рсдзынæ н, афтæ мæ й, сыгъдæ гзæ рдæ йæ.
Мæ мады хойы лæ г йæ дыууæ цæ сты иумæ æ рныкъуылдта, стæ й йæ рахиз къухæ й Ферапонты æ рбахъæ быс кодта. Иууылдæ р бамбæ рстой, не ’ппæ ты дæ р сыстын кæ й хъæ уы. Мах дæ р нæ цæ стытæ бацъынд кодтам... Алкæ мæ ндæ р æ хсызгон уыд, не ’ппæ ты зæ рдæ ты дæ р тасыл фарн æ мæ уарзондзинад кæ й фæ уæ лахиз, Хуыцауыл æ ууæ ндындзинады тых не уæ нгты кæ й архъардта.
|
|
|
Уый фæ зынди, бæ гæ ныйы мигæ нæ нтæ дзагæ й кæ дæ м арвыстой, уыцы хъæ уыл дæ р. Алы рæ тты ссыгъдысты амондджын æ ртытæ. Иууылдæ р уыдысты хъæ лдзæ г, кæ рæ дзийæ н хъазгæ йæ дзырдтой:
— Махмæ сырдтæ дæ р Чырыстийæ н кадгæ нджытæ сты.
Сганарелы ничиуал бацагуырдта. Ферапонт, мæ мады хойы лæ г куыд загъта, афтæ ссæ рибар. Чысыл фæ стæ дæ р Жюстены бæ сты кусын райдыдта æ мæ мæ мады хойы лæ гæ н йæ амæ лæ ты бонмæ уыди канд йæ дæ лбар нæ, фæ лæ йæ хорз хæ лар дæ р. Мæ мады хойы лæ джы цæ стытыл æ рхæ цыд йæ хи къухтæ й. Уый йæ баныгæ дта Мæ скуыйы Ваганьковы уæ лмæ рдты. Абоны онг дæ р ма æ нæ хъæ н у йæ цыртдзæ вæ н. Уым йæ дæ лфæ дтæ м хуыссы Ферапонт йæ хæ дæ г дæ р.
Ныр сын дидинджытæ чи хæ сса, уый нал ис, фæ лæ ма Мæ скуыйы горæ тгæ рæ тты халагъудты цæ рджытæ й кæ йдæ рты зæ рдыл лæ ууы урссæ р бæ рзонд зæ ронд лæ г. Уымæ уыдис диссаджы миниуæ г, адæ ймаджы уæ лхъус зын сахат æ рбалæ ууын кæ д хъæ уы, уый базонынмæ. Кæ д-иу йæ хи бон не сси æ рбацæ уын, уæ д-иу арвыста йæ фæ лмæ нзæ рдæ хъоппæ гцæ ст æ ххуырсты, æ рмæ ст афтид къухæ й нæ.
Сæ хорз хъуыддæ гты тыххæ й бирæ фæ дзурæ н кæ мæ н ис, уыцы дыууæ хæ ларзæ рдæ адæ ймаджы уыдысты мæ мады хойы лæ г æ мæ, хъазгæ йæ «сырды æ рмахуыргæ нæ г» кæ й хуыдта, уыцы Ферапонт.
|
|
|
