 |
23. 1. ӨнеркӘсштік іпаҢдар Әсерівде дамитын кӘсштік аурулар (пневмокониоздар)
|
|
|
|
23. 1. Ө НЕРКӘ СШТІК ІПАҢ ДАР Ә СЕРІВДЕ ДАМИТЫН КӘ СШТІК АУРУЛАР (ПНЕВМОКОНИОЗДАР)
Пневмокониоз (латынша — pneumon - ө кпе, сопіа — шаң -тозаң ) деп ө кпеге ө ртү рлі шаң -тозаң дардың тү суі нә тижесінде дамитын бір топ сырқ атты тү сінеміз. Ә детте пневмокониоздың дамуында ө неркә сіптік шаң дардың маң ызы ерекше. Шаң дардьщ ө кпеге ә сері олардың физикалық жә не химиялық қ асиеттеріне байланысты. Олардың негізгі бө лігі жоғ арғ ы тыныс жолдарында (мү рында, кең ірдекте) кідіріп қ алып тү шкіру нә тижесінде немесе бронхтар-дағ ы шырьшітьі-кірпікшелі (мукоцилярлы) механизм арқ ылы сыр-тқ ы ортағ а немесе асқ орыту жү йесіне шығ арылып отырылады. Тек кө лденең і 5 мкм жә не онан да кіші бө лшектер ғ ана тыныс жолда-рының тө менгі бө лігіне, тіпті альвеолағ а дейін енеді. Бү л жерде олар-дың негізгі бө лігін альвеола макрофагтары обьш жә не сол мукоцилярлы жолмен шығ арылады, ал қ алғ ан бө лігі лимфа жолдары арқ ы-лы тасымалданып ө кпе тіндеріне сің іп қ алады немесе аймақ тық лимфа тү йіндеріне жиналады. Ө кпені шаң басуғ а байланысты да-мығ ан склероз (пневмосклероз) ө кпедегі оттегі алмасуын бү зып,
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
23 белім. Кә сіпшік аурулар '657
жү ректің оң қ арыншасының жү мысын қ иындатады. Ө кпеге тү скен шаң цардың қ ұ рамына қ арап пневмокониоздардың мына тү рлерін ажыратады: 1) кварц шандарының, оның қ ү рамындағ ы еркін кремний қ остотығ ының ә серінде дамитын силикоз; 2) қ ү рамывда бай-ланысқ ан кремний қ остотығ ы бар минерал шандармен (асбест, тальк жө не т. б. ) тыныс алғ анда пайда болатын силикатоздар; 3) кө мір шандарының (кө мір, графит, кокс жә не т. б. ) ө серінде дамитын кар-бокониоздар; 4) металл шандары ө кпеге тү скенде дамитын метал-локониоздар (сидероз, алюминоз жә не т. б. ); 5) тү рді шандар қ осы-ла эсер еткенде дамитын аралас пневмокониоздар (силикоантра-коз, силикосидероз жә не т. б. ); 6) ө кпеге органикалық шаң дар тү скен-де дамитын пневмокониоздар: биссиноз, багассоз жө не т. б.
|
|
|
Органикалық шаң -тозандарғ а ағ аштың, мақ таның, темекінің, жү ннің, терінің шандары кіреді. Осы шандардың ө кпеге тү суіне байланысты дамитын ө згерістер ә ртү рлі жә не олардың даму мехаң измдері де тү рліше.
Ө мірде ең жиі кездесетін жә не тү рмыстық мә ні зор пневмоко-ниозғ а силикоз жатады.
СИЛИКОЗ
Силикоз (латынша — silicium - кремний) деп ө кпеде бос кремний қ остотығ ы ө серінде дамитын сырқ атты айтады.
Патогенезі. Кварц шандары тыныс жоддарына ә ртү рлі эсер етеді. 1) оның кө п қ ырлы болшектері ә дегеннен-ақ бронхтың шырышты қ абығ ына механикалық эсер етіл оны зақ ымдайды; 2) биология-лык орта ә серінде кремний қ остотығ ы еріп кремний қ ышқ ылына айналады. Ол сол жердегі тіндерге тікелей улы ө сер етіп оларды ыдырата бастайды; 3) кварц шандары оздерін обып алғ ан макро-фагтарды зақ ымдайды. Олардың ыдырау ө німдері (негізінен гидролиздеуші ферменттер) жергілікті фибробластардың ө сіп-ө нуіне қ олайлы жағ дай тудырып дә некер тін дамуына соқ тырады; 4) кремний қ остотығ ы ә серінде окпеде аутоиммундық озгерістер дамуы мү мкін. Мысалы силикоздық тү йіндердегі гиалин қ ү рамының тең жартысы глобулиннен тү ратыны мә лім.
|
|
|
Дегенмен де кварц шаң дары ә серінде окпеде дамитын ө згерістердің себептері ә лі де болса ақ ырына дейін анық талмай отыр. Жоғ арыда керсетілген механизмдердің ешқ айсысы силикоз-дың бірден-бір себебі бола алмайды. Ал осы ө згерістер нә тижесінде окпеде дамығ ан ерекше склероз силикоздың негізгі морфология-лык, белгісі болып саналады.
Патологиялық анатомиясы. Окпеде силикоз тү йінді немесе интерстициалды (аралық ) тү рде корінеді. Туйінді силикоз окпеде
222-сурет. Ө кпедегі силикоз ошақ тары. Оң жақ та ісік тә різді силикоз (П. П. Движков бойынша)
кө лденең і бірнеше миллиметрден бірнеше сантиметрге жететін сү р немесе қ ара сү р тү стегі тү йіндердің пайда болуымен сипатталады. Кейде осы тү йіндер бір-біріне қ осылып окпеде силикоз жайлаган ірі ошақ тар - ісік шә різді силикоз дамиды (222 - сурет). Окпе тіні ү стап кө ргенде тығ ыз, кө п жері ауасыз серпімді болады. Силико-зғ а тә н тү йіндер, микроскоппен қ арағ анда шанды ошақ тарды ай-нала қ ат-қ абат жайғ асқ ан, гиалинденген дә некер тіннен тү рады. Кейде дә некер тін талшық тары қ ү йындай ү йіріле жайғ асқ ан. Со-нымен қ атар дә некер тіні жоғ арыдағ ыдай реттеліп жайгаспағ ан (яғ ни силикозғ а тә н емес) тү йіндер де кездеседі.
Кейінгі жылдары силикоздьщ тү йің ді тү рінен горі интерстициалды (аралық ) тү рі коп ү шырайтьш болды. Ол дә некер тіннің брон-хтар мен қ ан тамырлары тө ң ірегінде, альвеола іргелерінде жайыла (диффузды) ө сіп кетуімен, окпе тінінің біраз қ атаюымен сипатталады. Коп жағ дайларда бү л ө згерістерді жеке бір кә сіптік аурулар қ ата-рына жатқ ызу қ иын, себебі осындай озгерістер кез келген, тіпті зиянды ондірісте істемеген кісілерде де, қ оршағ ан ортаның жалпы ыластануы нә тижесінде дамуы мү мкін. Яғ ни окпенің аралық тінінің склерозы тек кә сіптік аурулар ү шін ғ ана тә н емес.
42 — 437
|
|
|
