 |
К а р т к а І. М. Багдановіч
|
|
|
|
К а р т к а І
V клас
М. Багдановіч
Верш “Зімой” для невялікіх твораў можна падаваць тэкст, для вялікіх вельмі сціслы змест, пра што гаворыцца ў творы, тэма, праблематыка, аўтарская пазіцыя, мастацкая адметнасць.
Перададзена маляўнічасць зімовага вечара,
уражвае зрокавая і слыхавая выразнасць
пейзажнага малюнка. Паэт захапляецца
гармоніяй красы, еднасцю настрою прыроды
і чалавека.
Пасля правядзення ўрока да карткі настаўнік можа прыкласці лепшы пісьмовы разгорнуты адказ вучня, эцюды, водгукі, эсэ, малюнкі і інш.
К а р т к а ІІ
VІ клас
М. Багдановіч
Верш “Вадзянік”
Міфалагічны вобраз, паэт дапамагае адчуць багацце
фантазіі, душэўную чуласць, паэтычнае ўспрыманне
свету нашых далёкіх продкаў.
Па праграме неабходна будзе падрыхтаваць 5 такіх картак (для V, VІ, VІІ, VІІІ, ІХ класаў).
Наяўнасць картак-апор дапамагае настаўніку якасна наладзіць паўтарэнне, вучням — узнавіць матэрыял, які пройдзены. Так, прыступаючы да вывучэння ў 7 класе верша М. Багдановіча “Маёвая песня”, настаўнік змесціць на дошцы катркі 1 і 2, вучні прыгадаюць знаёмыя вершы, цікава шасцікласнікам будзе ўбачыць свае ілюстрацыі, пачуць ацэнкі, якія яны давалі вершам у чацвёртым і пятым класах. Гэта настроіць на актыўную працу над новым творам.
Можна дэманстраваць вучням усе карткі. Гэта фарміруе бачанне перспектывы і ўрэшце цэласнае ўспрыманне матэрыялу. Акрамя таго гэта тэхналогія дае настаўніку магчымасць выбудоўваць супастаўленне. Напрыклад, пасля вывучэння паэмы Янкі Купалы “Курган” на ўроку па творах для чытання і абмеркавання можа быць выкарыстана картка — М. Багдановіч “Музыка”. Знаёмства з сумежнымі відамі мастацтва, з дадатковым матэрыялам таксама можна адлюстраваць у картках-апорах, такім чынам вучні атрымаюць глыбокія веды пра М. Багдановіча — паэта, філосафа, перакладчыка, крытыка, і пазнаёміцца з мастакамі і кампазітарамі, якіх натхнілі творы высокай красы.
|
|
|
На аснове перспектыўных ліній вывучаюцца найбольш яркія постаці роднай літаратуры. Можна таксама вывучыць тэарэтыка-літаратуразнаўчыя паняцці, выбудоўваючы на аснове патрабаванняў праграмы ланцужок паняццяў. Адзін з магчымых:
рыфма — рытм — стапа — вершаскладанне — і г. д.
Даволі шырокае распаўсюджанне атрымала на сённяшні дзень і тэхналогія модульнага навучання. Больш актыўна ўкараняецца модульнае навучанне для вывучэння мовы. Працаёмкасць, немагчымасць ахапіць дробны матрыял (мінімальная колькасць урокаў па тэме — 6), самастойнае засваенне, пагроза спрошчанага ўспрымання літаратуры змяншаюць цікавасць да дадзенай тэхналогіі і яе выкарыстання пры аналізе мастацкіх твораў.
Модульнае навучанне — такая арганізацыя працэсу, пры якой вучань працуе з праграмай, што складаецца з модуляў. Модуль-блок уключае наступнае:
– дакладна сфармуляваныя мэты і задачы;
– лагічна завершаны вучэбны матэрыял;
– банк інфармацыі (крыніцы, тэксты, літаратуры);
– метадычныя парады па дасягненні мэт;
– дакладнае планаванне і праектаванне ўрока і сістэмы ўрокаў;
– мікрамэты, формы справаздачнасці і крытэрыі адзнакі;
– кантрольныя пытанні, заданні, тэксты.
Характэрная асаблівасць модульнага навучання — рэйтынгавая ацэнка паспяховасці. Для гэтага на кожнага вучня заводзіцца тэхналагічная карта вывучэння модуля. Адзін з варыянтаў выглядае наступным чынам:
| Тэма | Плануемы вынік | ||||
| І узровень | ІІ узровень | ІІІ узровень | V узровень | V узровень | |
| 1-2 | 3-4 | 5-6 | 7-8 | 9-10 | |
| Самакантроль | |||||
| Кантроль | |||||
Настаўнік сам фармуе модуль, зыходзячы з матэрыялаў і патрабаванняў школьных праграм па беларускай літаратуры.
|
|
|
Вартаснасць тэхналагічных карт заключаецца ў тым, што, раздадзеныя перад вывучэннем твора, яны нацэльваюць вучняў на змест і вынікі працы.
Дарэчы, распрацоўваючы рознаўзроўневыя заданні настаўнік можа кіравацца крытэрыямі, якія вынікаюць з узроўняў чытацкага ўспрымання. У агульных рысах гэтыя крытэрыі ўкладаюцца ў наступную схему:
| Віды ўзроўняў | Вучні здольны адказаць на наступныя пытанні |
| 1. Ніжэйшы ўзровень — падзейны 2. Павярхоўна-ацэначны ўзровень — пазнавальны 3. Сярэдні ўзровень — анэстэтычны (безуважны да глыбокага бачання мастацкіх сродкаў) 4. Высокі ўзровень — асэнсаваны 5. Вышэйшы ўзровень — асэнсавана-аналітычны | Што адбываецца ў творы? Пра каго расказана? Які фінал твора? Калі і дзе адбываюцца падзеі? Станоўчы ці адмоўны герой? Якая тэма твора? Як вы ацэньваеце падзеі? Чаму такі герой і яго ўчынкі? Якія можна зрабіць высновы? Што характарызуе падзеі, героя? Якая аўтарская пазіцыя? Як яна выяўляецца? Як вы патлумачыце жанравую спецыфіку твора? Праз якія мастацкія сродкі раскрываецца аўтарская пазіцыя, ідэя твора? Якія сродкі стварэння характараў? Якія мастацкія асаблівасці твора? Якія вы можаце прасачыць паралелі з ужо вядомым, іншымі аўтарамі і творамі? |
Модульная тэхналогія дае асэнсаванае засваенне матэрыялу, разуменне прычынна-выніковых сувязей, прывівае культуру самастойнай працы.
Праца па Дальтон-плану. Гэта тэхналогія ў практыцы сучаснай школы перажывае час адраджэння, таму што яна шырока выкарыстоўвалася з сярэдзіны 20-х гадоў у савецкай школе.
Сутнасць дадзенай тэхналогіі заключаецца ў тым, што ўвесь вучэбны матэрыял, акрэслены праграмай па літаратуры на год, дзеліцца на колькасць навучальных тыдняў. Настаўнік складае план-графік урокаў-заданняў, крокаў кансультацый і карэкцыі і выніковых заняткаў. Па тэме даецца заданне вучням для самастойнай працы, вызначаецца тэрмін выканання. Педагог выступае ў якасці кансультанта, кіруе самастойнай працай, затым праводзіць карэкцыйна-кантрольны ўрок або выніковую канферэнцыю. Вучань працуе самастойна. Справаздача аб вывучанай тэме праводзіцца ў вуснай або пісьмовай форме (даклады, рэфераты, сачыненні, эсэ і інш. ). Настаўнік аналізуе, вызначае тыповыя недахопы, пра якія вядзецца гаворка на выніковых уроках. Асновай служыць артыкул праграмы. Ён пераўтвараецца ў сістэму заданняў з дадатковымі пытаннямі з падручніка, дапаўняецца рэкамендацыйным спісам літаратуры.
|
|
|
У гісторыка-метадычным нарысе “Вывучэнне беларускай літаратуры ў школе” (1994) В. Я. Ляшук, разглядаючы стан беларускай літаратуры як прадмета ў 20-я гады, раскрыла слабыя і моцныя бакі працы па Дальтон-плану. Тое, што гэты метад ставіць вучня ў такія ўмовы, пры якіх яго праца праходзіць самастойна і актыўна, актуальна і сёння. У спалучэнні з іншымі тэхналогіямі сучасная педагагічная навука дапускае правядзенне Дальтон-тыдня, Дальтон-дня, Дальтон-гадзіны. На Дальтон-уроку на першы план выходзіць самастойнасць, але эфектыўным такі ўрок будзе толькі пры ўмове, што вучань правільна зразумее мэту, будзе бачыць шляхі яе дасягнення і калі будуць у наяўнасці крыніцы, што дадуць магчымасць справіцца з заданнем.
Роля настаўніка на такім уроку выяўляецца ў выдзяленні асноўнай інфармацыі, якая будзе служыць базісам для вывучэння тэмы, у стварэнні ўмоў для плённай самастойнай працы вучняў.
Напрыклад, у дзесятым класе пры вывучэнні жыццёвага і творчага шляху Янкі Купалы, улічваючы, што вучні ўжо знаёміліся з біяграфіяй паэта ў папярэдніх класах, можна звярнуцца да азначанай вышэй тэхналогіі. Для актывізацыі творчай працы вучняў настаўнік вылучае праблему: для таго каб зразумець глыбіню творчай спадчыны Купалы, неабходна прайсці яго жыццёвымі сцежкамі. Вучням прапануецца стаць даследчыкамі жыццёвага шляху вялікага песняра. У першую чаргу вучням прапануецца азнаёміцца з наступнай літаратурай:
– Лойка А. Як агонь, як вада… Раман-эсэ пра Янку Купалу;
– Пуцявінамі Янкі Купалы: Дакументы і матэрыялы. Склад. Кісялёў Г.;
– Такі ён быў: Успаміны пра Янку Купалу;
|
|
|
– Юрэвіч У. Янка Купала: нарыс жыцця і творчасці;
– матэрыялы падручніка.
Каб праца вучняў была мэтанакіраванай, даецца схема, якая адначасова з’яўляецца і алгарытмам, і заданнем, і формай справаздачы. Адзін з магчымых варыянтаў можа быць такі: Вучні складуць літаратуразнаўчую характарыстыку жыцця і творчасці Янкі Купалы ў выглядзе наступнай табліцы:
| 1. Агульная характарыстыка гістарычнага перыяду, у які працаваў Я. Купала. Якія падзеі ўплывалі на фармаванне яго светапогляду? | |
| 2. Асноўныя рысы тагачаснага літаратурнага працэсу. | |
| 3. Кароткія звесткі біяграфічнага характару. Лёсавызначальныя эпізоды жыцця Я. Купалы. | |
| 4. Сацыяльная пазіцыя пісьменніка. | |
| 5. Пачатак і этапы літаратурнай дзейнасці. | |
| 6. Асноўныя паэтычныя зборнікі і драматычныя творы. | |
| 7. Значэнне дзейнасці пісьменніка, яго суаднесенасць з сусветным літаратурным працэсам. |
Настаўнік можа прапанаваць вучням і індывідуальныя заданні:
– Паэзія Янкі Купалы ў творчасці беларускіх кампазітараў;
– Янка Купала ў творчасці беларускіх мастакоў;
– Ацэнкі твораў у сувязі са зрухамі ў грамадска-палітычных абставінах: новае прачытанне;
– Творчая праца ў жанры эсэ «Рысы характару Янкі купалы — чалавека і паэта, якія зрабілі на мяне асаблівае ўражанне».
На Дальтон-уроку адбудзецца абмеркаванне падрыхтаваных вучнямі табліц і прэзентацыя творчых прац.
Адметная рыса дадзенай тэхналогіі яшчэ і ў тым, што пры аналізе самастойных прац настаўнік дае магчымасць вучням выявіць недапрацоўкі, выправіць іх, а сам уключаецца ў працу толькі тады, калі вучні не могуць справіцца без яго дапамогі.
Метад праектаў узнік у другой палове ХІХ ст. у сельскагаспадарчых школах ЗША і быў перанесены пасля ў агульнаадукацыйныя школы. У нас сёння гэту тэхналогію дакладней было б назваць вернутай, бо яна шырока выкарыстоўвалася ў Расіі і Беларусі ў 20-я гады ХХ стагоддзя. І дарэчы будзе дадаць, што прычынай адмаўлення ў 1931 годзе гэтай тэхналогіі (тады яе называлі метадам праектаў) стала яе абсалютызацыя. У сучаснай практыцы гэтай памылкі стараюцца пазбегнуць, асабліва пры навучанні літаратуры, выкарыстоўваючы і далучаючы і дадатны вопыт уступных заняткаў, і напрацоўкі з новых форм урокаў, і інш. А таму псіхолага-дыдактычнымі сродкамі рэалізацыі сёння праектнай тэхналогіі з’яўляюцца развіццё творчага і крытычнага мыслення, фарміраванне вопыту і інструментарыя даследчай дзейнасці, ролевае і імітацыйнае мадэляванне, пошук і ініцыятыва, спрагназаванасць і рэйтынгавасць ацэнкі. Як зазначае Хутарской А., пад тэхналогіяй праектаў “прынята разумець сістэму навучання, пры якой вучні набываюць веды і ўменні ў працэсе планавання і выканання практычных заданняў-праектаў”. Пры вывучэнні, напрыклад, літаратурнага твора вучні адразу атрымліваюць інфармацыю пра тое, на што будзе скіроўвацца ўвага, якія заданні будуць дадзены (вучні маюць права прапаноўваць свае), якія крытэрыі адзнак.
|
|
|
Мэтанакіраванасці працы вучняў садзейнічае сама структура праектнай тэхналогіі. Яна складаецца з шасці этапаў.
Першы этап — падрыхтоўка. Настаўнік знаёміць вучняў з мэтай праекта.
Другі этап — планаванне. Ён вельмі важны, бо вучні з дапамогай настаўніка (ён прапануе шэраг заданняў і мікратэм для вучэбных заняткаў) выпрацоўваюць план дзеяння. Вызначаюцца крыніцы, спосабы збору і аналізу інфармацыі, выбіраюцца формы справаздачы (прэзентацыі атрыманых ведаў), размяркоўваюцца абавязкі. У што вельмі важна і каштоўна ў праектнай тэхналогіі вылучаюцца крытэрыі ацэнкі. Асаблівай увагі, як бачым, заслугоўваюць пытанні змянення функцый як таго, каго навучаюць, так і таго, хто навучае. Школьнік выступае ўжо не аб’ектам, а паўнапраўным суб’ектам працэсу навучання, паколькі сам вызначае, што павінен ведаць, што павінен зрабіць, каб атрымаць гэтыя веды, і дакладна ўяўляць перспектыву атрымання той або іншай ацэнкі.
Праектная тэхналогія істотна змяняе і ролю настаўніка. Ён з носьбіта гатовых ведаў ператвараецца ў арганізатара пазнавальнай дзейнасці, арыентуе яе прыярытэт даследчага, пошукавага, творчага характару.
Прапануючы свае заданні і нацэльваючы вучняў на ўнясенне іх прапаноў, настаўніку неабходна ўлічваць узроставыя асаблівасці, папярэднюю падрыхтоўку, вопыт і густы сваіх выхаванцаў. Важна арыентавацца і на наяўнасць неабходнага матэрыялу.
Выпрацаваны план рэалізацыі праекта запісваецца на дошцы па наступнай схеме: заданні, крыніцы інфармацыі, формы выканання, магчымыя ацэнкі.
Чацвёрты этап — аналіз інфармацыі. Афармленне заданняў, фармулёўка высноў. Праца выконваецца вучнямі самастойна. Настаўнік карэктуе іх працы.
Пяты этап — прэзентацыя. Праводзіцца цэласная справаздача з абаронай. Вучні прадстаўляюць тое, што яны падрыхтавалі ў рамках праекта, абмяркоўваюць, дыскутуюць. Настаўнік выступае ў ролі рэжысёра, слухае і ўдзельнічае ў дыскусіі.
Шосты этап — ацэнка і рэфлексія. Падводзяцца вынікі працы, сістэматызуецца інфармацыя, фармулююцца агульныя высновы. Вучні адказваюць на дадатковыя, удакладняючыя пытанні, робяць самаацэнку, карыстаючыся агаворанымі на этапе планавання крытэрыямі, настаўнік аналізуе, характарызуе якасць працы над праектам, выстаўляе адзнакі. Вучні маюць магчымасць напісаць індывідуальны разгорнуты адказ-разважанне, стрыжнем якога будуць з’яўляцца праграмныя патрабаванні. Неабходна нацэльваць вучняў на тое, што адзнакі за ўдзел у стварэнні праекта, даследаванні, эксперыментальныя ўменні, справаздачныя працы атрымаюць усе. Даследчыя праекты ўяўляюць сабою творчую даследчую працу, выкананую пад кіраўніцтвам навуковага кіраўніка, змест і аб’ём якой выходзяць за межы вучэбнай праграмы (у нашым выпадку — па беларускай літаратуры).
Мэты праектаў: а) развіццё творчага і крытычнага мыслення, фарміраванне вопыту і інструментарыя даследчай дзейнасці, ролевае і імітацыйнае мадэліраванне, пошук і ініцыятыва, спрагназаванасць і рэйтынгавасць ацэнкі; б) фарміраванне першапачатковых практычных уменняў арганізацыі навуковай працы; самасцвярджэнне, самавыяўленне, самавызначэнне, самаактуалізацыя; в) задавальненне пазнавальных патрэб; г) прафесійная арыентацыя маладых даследчыкаў.
Вылучаюцца наступныя віды праектаў: даследчыя, творчыя, ролевыя, практыка-арыентаваныя, інфармацыйныя.
Даследчыя праекты маюць структуру, набліжаную да навуковых даследаванняў. Яны павінны ўключаць аргументацыю актуальнасці тэмы, азначэнне праблемы, прадмета, аб’екта, мэтаў і задач даследавання. Абавязковым з’яўляецца вылучэнне гіпотэзы і метадаў даследавання, правядзенне эксперыменту. Падобны праект завяршаецца абмеркаваннем і афармленнем вынікаў, фармуляваннем высноў і вызначэннем праблем на далейшую перспектыву даследавання.
Творчыя праекты не маюць строгай структуры, аднак у іх можна вылучыць наступныя этапы: вызначэнне мэты, патрабаванняў да аб’екта праектавання, даследаванне, выпрацоўка першапачатковых ідэй, іх аналіз, планаванне, выраб, ацэнка (рэфлексія). Форма прэзентацыі можа быць рознай (відэафільм, свята, рэпартаж і інш. ).
Пры ролевых праектах удзельнікі выконваюць вызначаныя ролі, абумоўленыя зместам праекта. Асноўны від дзейнасці ў такіх праектах — ролевая гульня: імітацыі сацыяльных і дзелавых адносін у розных сітуацыях, літаратурныя персанажы.
Мэта інфармацыйных праектаў — навучыць здабываць і аналізаваць інфармацыю, выкарыстоўваць розныя метады атрымання інфармацыі (літаратура, бібліятэчныя фонды, СМІ, базы дадзеных, у тым ліку электронныя) і яе апрацоўкі (аналіз, абагульненне, супастаўленне з вядомымі фактамі, аргументаваныя высновы). Інфармацыйныя праекты завяршаюцца прэзентацыяй (даклад, публікацыя).
Практыка-арыентаваныя праекты — гэта праекты з практычнымі вынікамі — газета, часопіс, інтэрнэт-партал.
|
|
|
