Газеты “Савецкая Беларусь”, “За савецкую Беларусь”, “За свабодную Беларусь”.

7 кастр 1941 – 1-ы нумар “Савецкай Бел ” (орган ЦК і Мін абл камітэта КП(б)Б). На бел мове, выдав у горадзе Болахаў Астроўскай вобл. Тэмы: - агітацыя да барацьбы; - статыстыка партыз вайны. З 22 лютага 1943 – на бел і рус мовах, стала органам ЦК КП(б)Б. Пасля вызвалення Мінска – на рус мове пад даваеннай назвай “Советская Белоруссия”.11 ліп 1941 – 1-ы нумар “ За савецкую Бел” (упраўленне паліт прапаганды Зах фронту). → франтавая газета. Супрац. Купала, Колас, Броўка, Крапіва, Танк, Чорны. Гал рэд – М. Лынькоў. На бел мове. Тэмы – звесткі аб ставонішчы, дзеяннях партызан; - падзеі Зах фронту; - агіт да змагання. “Савецкая Беларусь” аб’ядналася ў Маскве з часткай супрацоўкінкаў газ “За савецкую Беларусь”, атрымалася новае выданне “ За свабодную Беларусь ”. 18 сак 1942 – 1-ы нумар. Орган праўлення Калінінскага фронту. Заклік на 1-й паласе “Да зброі, бел народ!” Шмат агітацыі, клічнікаў. На бел мове. Гал. рэд – бел пісьменнік Ілля Гурскі. Рубрыкі: “Партыз навіны”, “На франтах Вав”, “Міжнародныя навіны”. Друкав рус публіцысты А. Талстой, Ціханаў, Суркоў. Аўдыторыя ўсіх 3 газет – салдаты, партызаны, насельніцтва прыфрантавых і акупір раёнаў. З цягам часу наладзілася авіяцыйная дастаўка гэтых газет на бел зямлю.

4. “Раздавім фашысцкую гадзіну” З 5 ліп 1941 па май 1945 – сатыр газета-плакат, вывешвалася ў людных месцах. Спецыф выданне, народжана паліт і гіст умовамі. Матэрыялы кароткія, заклікальнага хар-ру. Карыкатуры. Мэты: - выхаванне упэўненасці ў сав людзях; - дыскрэдыт фашыстаў; - арганізацыя барацьбы з ворагам. Аўтары: Крапіва, Колас, Купала, Танк, Панчанка, Броўка, Чорны. Афармл: Азгур, Шаўчэнка, Букаты, часам “Кукрыніксы”. Заклала пачатак бел сатыр жур-кі. С атырычны агітплакат "Раздавім…" (пач выходзіць з 5 ліпеня 1941г.) быў новым спецыфічным выданнем, народжаным палітычным момантам. Усе матэрыялы плаката былі яркімі, кароткімі, заклікальнымі. У ім змяшчаліся вострыя карэкатуры і трапныя подпісы да іх, сатырычныя жанры адпавядалі асноўнай мэце выдання: маральна-палітычнай дыскрыдытацыі фашыстаў і выхаванню ўпэўненнасці савецкіх людзей у перамозе над жудасным ворагам. Сатырычны агітплакат "Раздавім…", які вывешваўся ў людных месцах, быў журналісцкай знаходкай. Акрамя сваёй галоўнай мэты – арганізацыі барацьбы з ворагам, стаў пачынальнікам сатырычнай ваеннай беларускай журналістыкі. Рэдактарам быў сатырык і паэт Кандрат Крапіва. Працавалі тут таксама Якуб Колас, Пятрусь Броўка, Максім Танк, Аркадзь Куляшоў. Аўтары валодалі таямніцамі сатырычных жанраў, нацыянальнага народнага гумару і маглі ў трапных мініяцюрах ствараць камічныя вобразы фашысцкіх акупантаў, сатырычнымі сродкамі выкрывалі іх рабаўніцкую палітыку. У афармленні газеты прымалі ўдзел З. Азгур, А. Шаўчэнка, Д. Красільнікаў і В. Букаты. Са старонак газеты звярталі на сябе ўвагу карыкатуры вядомых рускіх сатырыкаў-кукрыніксаў. Іх сатырычныя сюжэтныя кампазіцыі станоўча ўплывалі на ваяўнічы настрой. Выданне праіснавала да мая 1945 г.

5. Падпольны і партызанскі рух. “Звязда” і “Чырвоная змена” 1941 – ствар падпольнай друкарні Мінскім падпольным гаркамітэтам партыі.Тут друк лісток “Вестник Родины ” (рэд. Талкачоў) і газ “ Патриот Родины ” Змест: - пратэст супраць фашызму; - заклік да ўсенароднай барацьбы. Гэтыя выданні сведчылі аб умацаванні барацьбы з фашыстамі (т. я. месціліся ў Мінску), яны падрыхтавалі аснову для падпольнай “Звязды”.Амаль кожны падпольны камітэт партыі хутка меў сваё выданне (маральная падтрымка ваенных, прыцягненне насельніцтва да дапамогі партызанам і падпольшчыкам).18 мая 1942 – 1-ы падпольны нумар “ Зв ” (орган Мінск. падпольн гар камітэту партыі).Лозунг “Смерць нямецкім акупантам!” Май 1942 – на пасту загінуў рэд Амельянюк. Новы, Нікіфароўскі, выпусціў у друк 3 нумары, падрыхтаваў 1, забіты. Пасля Барашкаў. Рэд-цыя размяшчалася на востраве сярод любанскіх балот (пасля востраў назвалі “ востраў Друку ”). Наборшчыкі Курыка, Цылько, друкар Шурпач. Недахоп паперы, фарбы → з дапамогай партызанаў з суседніх раёнаў. “Зв” выконвала найважн агіт-прапаг функцыі. 1 ліп. 1944 – апошні палпольн нумар. Абласныя падпольн газеты: Партызан Беларусі, Чырвоная звязда, Белостокская правда, Гомельская, Палеская праўда, За Радзіму, Заря.31 студз 1943 – 1-ы нумар ваен “ Чырвонай змены ”. Мэта – прапаганда сярод моладзі, агітацыя за ўдзел у партыз атрадах. Рэд – Барашкаў. Старэйшая камсам газета СССР, орган ЦК ЛКСМБ. Агітавала супраць Саюза бел моладзі (фашысцкая арг-цыя, што зацягвала бел моладзь).

6. Публіцыстычная дзейнасць бел паэтаў і пісьменнікаў. Вайна – час уздыму нац годнасці, патрыятызму беларусаў. Публ-ка таго часу – найвыш маст узровень, вялікая сіла ўздзеяння на людзей. Грамадска-паліт тэматыка. Пагрозы да бел пісьм ад фашыстаў расстраляць за такую творчасць. Прадстаўнікі: Купала, Колас, Чорны, Крапіва, Лынькоў, Глебка, Броўка, Куляшоў, Астрэйка. Жанры – артыкулы, нарысы, фельетоны. Паэзія. Алесь Жаўрук, Сурначоў (“У стоптаным жыце”), Астапека, Гаўрылава, Крывец.

“Звязда” першая распачала эпоху ваен публ-кі на сваіх старонках. Купала. Сфармір высокапатрыят вобраз Радзімы, за якую трэба змагацца. Артыкулы “Паднялася Беларусь ” (змест: бел народ мае вялікі гіст вопыт змагання, таму і немцаў пераможа), “ Узнялася Беларусь ” (аб утвар на занятых тэрыторыях партыз атрадаў). Колас “Набліжаецца час расплаты ” (вера ў беларусаў, у паремогу). Верш “Шалёнага пса – на ланцуг” (назва верша стала лозунгам). Артыкул “Родная Беларусь ” (перад вызваленнем Мінска, вера ў сілу бел войскаў). Чорны “Бандытскаму фюрэру ” (са слоў байца Бацькі Міная), “ Нямецкае вараннё над Случчынай ” (параўнанне ням навалы з злосным вараннём). Уваходзілі ў рэд-цыі газет-плакатаў “Раздаваім фаш гадзіну”, “Партыз дубінка”. Роля публ-кі падчас вайны: дапамагае перадолець страх, агітацыя да змагання, адлюстраванне ходу падзей.

7. Аднаўленне сістэмы перыядычнага друку ў пасляваенны час. Стварэнне пасляваен сістэмы друку пачалося з вызваленнем БССР, восенню 1943. Партыз і падпольн выданні сталі органамі мясцовай улады. Цяжкасці з друкарнямі, яны вывезены ў Герм ці знішчаны. Вер 1943 – церахаўская газета, кастр- гомельская, дубровенская. Вер 1943 – пастанова ЦК КП(б)Б “Аб распаўс і цэнтральнага і рэсп друку ў вызваленых раёнах Бел”. Лозунг “Усё для фронта, усё для перамогі!” быў на бел газетах да мая 1945. З вызвал Мінска адноўл “ Звязд а”(бел мова) і “ СБ ” (рус) у павяліч фармаце. Жнів 1944 – аднаўл раён і абл газет. Гал тэмы: паведамленні Савецкага інфармбюро аб далейшых дзеяннях бел франтоў, сав арміі, аднаўленне краіны, мірнае жыццё, вялікая роля сав народа ў перамозе. З’яўл аналіз прычын і вынікаў ВАв. 1944 аднаўл камсам газет “Чырв змена” (цяпер 3 р на тыдзень), “Сталинская молодежь”. 1944- набор на журфак БДУ. 1944- “Піянер Беларусі”, шмат прапаноў павялічыць яе аб’ём → русамоўн “Пионер Белоруссии” (з сак 1945 “Зорька”). У дзіц і моладз выданнях абавязк літ старонка. Люты 1944- адноўл БелТА.Пач 1945 – час “Барозка” (1-ы рэд Якімовіч); “Вожык” (на аснове газеты-плаката “Раздавім фашысцкую гадзіну!”). З’яўл галіновых газет (Железнодор. Белоруссии, Строитель магистрали), кан 1945 – “Настаўн газета”. Вынік: у пач 1945 ў БССР 8 рэсп, 11 абл, 168 раёнак.

8. Газета ЛІМ і яе роля. Рэпрэсіўная палітыка партыі…. Афіц пазіцыя цэнтр кіраўніцтва – манапалізацыя духоўнай сферы, адзінае сав грамадства, а не дробныя нацыянальнасці. Выраўноўванне дух сферы, што несла шкоду нац культуры і свядомасці. Аслабела нац пачуццё, Беларусь стала беларускай толькі па назве. Адук амаль цалкам стала рускамоўн. Інтэлігенцыя: дэнацыялізавана. Ні Саюз пісьм, ні Саюз ж-таў не падымалі пытанне аб мове, культуры. Усе яны- партыйныя (хто насамрэч, а хто проста баяўся). 1961- 22 з’езд КПСС, прынята праграма глабальнага будаўніцтва камунізму, зацвердж генеральны курс. У першую чаргу гэта было бычна ў СМІ. Тры паласы ў газетах- пад афіц заявы, рашэнні, пастановы КПСС. Частка інтэл-цыі цвяроза ацэньвала сітуацыю, але змяніць нічога не магла. Яны аб’ядноўв у рэдакцыях літ выданняў ЛіМ, Полымя, Маладосць, Нёман. Гэтыя выд- фактар захавання нац традыцый у прэсе.“Маладосць” аб’ядноўвала Быкава, Пташнікава, Сачанку, Чыгрынава, Гілевіча, Караткевіча, Барадуліна, Бураўкіна, Лойку. Крытычныя папрокі ад улады атрымлівалі Ларчанка, Адамовіч, Бярозкін (апошні за “ідэалагічныя скажэнні” ў артыкулах пра газ “Наша ніва”). Абвінавачванні рэд “Нашай нівы” (у тым ліку 1-го з рэд Купалы) паўтарыліся ў кан 60-ых. Ахвярамі сав рэжыму сталі Галавач, Дудар, Грахоўскі, Пруднікаў, Зарэцкі, Чарот, Броўка, Вітка, Лынькоў, Адамовіч.

9. Падрыхтоўка журн. кадраў Беларусі ў пасляваенны час. 1944, жнівень – рашэнне аб адкрыцці журфаку БДУ. 1946 – журфак стаў аддзяленнем пры філфаку БДУ з-за недахопу матэр базы. У гэты час адкрываецца завочная і вячэрняя формы навуч, колькасць студэнтаў павял у 3 разы. 1-ы дэкан журфака – Уладзімір Ліс. 1967 – 2-е адкрыццё журфака (дэкан Булацкі). Яшчэ дэканамі былі Дарашчонак, Вараб’ёў, зараз Дубовік. У пасляваен час ствараецца газетнае аддзяленне ў Вышэйшай партыйнай школе пры ЦК КПБ. → забеспячэнне газет праф кадрамі паляпшаецца. Новы від спецыялістаў – для радыё і ТБ (а зараз і інтэрнет). 1958 – 1-ы часопіс для ж-таў “Удапамогу работнікам мясцовага друку”.1959 – 1-ы з’езд ж-аў БССР.

10. Пастановы аб паляпшэнні работы раёнак. Праблемы раёнак: 1) шмат рэспубл інфы, мала мясцовай 2) шмат афіцыёзу (пастановы, пленумы), мала аналітыкі 3) недахоп прафес кадраў 4) дрэннае абсталяванне друкарняў 5) выкар газет мясцовым кіраўніцтвам у сваіх мэтах 6) выхад 1 раз на тыдзень на 2 паласах. Рашэнні: 1958 – пастанова ЦК КПБ “Аб стане і мерах паляпшэння раённых газет рэспублікі”. 20 з’езд КПСС прыняў меры па фінанс дапамозе, забеспячэнні кадрамі, закупцы новага абсталявання, адкрыцці папяровых фабрык і заводаў. 1958 – часопіс “У дапамогу работнікам мясцовага друку” (для ж-таў, абмену вопытам).1959, 5-6 сак – 1-ы з’езд ж-таў БССР, падымаецца праблема мясцовага друку.1956-59 – пераход 117 раёнак БССР на 4 паласы.

11. Стварэнне і дзейнасць газет палітаддзелаў МТС. 2-ая палова 40-ых – “саветызацыя” Зах Бел, якую толькі што далучылі да БССР, уладкаванне там сав улады. → стварэнне калгасаў, камсамолу, школьнай справы. Газеты МТС – для наладжвання агітац-прапаганд работы (створ па рашэнні ўрада БССР).Такія газеты існавалі ў БССР у 30-ых → ёсць вопыт, асабл праблем у Зах Бел не было.За 10 гадоў стварылі там больш за 120 газет. Слуцкая МТС “За тэмпы і якасць”, Рагачоўская “За бальшавіцкія калгасы” і інш. Тэмы: 1) мясцовыя навіны 2) сельск. гасп 3) калгасы 4) пяцігодкі і г. д. Кадры: - партыйныя і калгасныя работнікі; - настаўнікі; - інжынеры МТС; - раб селькоры. Недахоп! Шмат людзей загінула на вайне. Інфа і знешн выгляд газет часта незадавальн, але сваю гал функцыю – саветызацыю – яны ўсё ж выконвалі.Дапамога ў матэрыялах ад “Звязды”, “СБ”.Цяжкае матэр становішча (пасля вайны ўвогуле + цяжкая сістэма дзярж падаткаў), але хутка вёска ў сельск гасп выйшла на самазабеспячэнне, пасля ў вёску сталі дабірацца электр, радыё. 1945 – “Савецкі селянін” (для працоўных Зах Бел). З 1950 – “Калгасная праўда” (па усяму БССР)

12. Выкрыццё культу асобы Сталіна, дэмакр СМІ. Рэабілітацыя ахвяр. 1956 – 20 з’езд КПСС, даклад Хрушчова аб выкрыцці культу асобы. Даклад не быў надрук у газетах, разышоўся толькі па парт арг-цыях. Сав людзі змест ведалі ў “паўзакрытым рэжыме”. 1963 – нарада дзеячаў літ-ры і маст, працяг гэтай тэмы. Адкрыта перапіска Сталіна з Шолахавым 1933 года. Дэмакратызацыя СМІ: улік інтарэсаў чытачоў, іх ўзросту, сац становішча; афіцыёз (пастановы, пленумы, прамовы) змяняюцца на аналітыку, матальна-этычн тэмы, палітыка галоснасці, друк новай праўды пра вайну, канцлагеры (Салжаніцын). Тэма рэпрэсій пачала асвятл толькі ў 2-ой пал 80-ых. Друкаваліся архіўныя матэрыялы, спісы ахвяр. Пасля гэта інфа пачала друк у асобных кнігах. З вядомых людзей рэабіл. – Галадзед, Убарэвіч, Шаранговіч (грам дзеячы), Галавач, Дудар, Грахоўскі, Пруднікаў, Зарэцкі, Чарот, Броўка, Вітка, Лынькоў, Адамовіч. (пісьм). Дарэчы, Ларыса Геніюш не раэбілітавана і да сёння…….

13. Пытанні развіцця навукі, культуры, адукацыі сяр 50-ых- 1я пал 60-ых. Навука. 1957- запуск у космас 1-га штучнага спадарожніка. → Космас- цэнтр тэма. Асобы, навуковыя кадры, дасягненні вучоных. Дасягненні сав вучоных у галіне сельск гасп, хім прамысловасці. Культура. Новыя рубрыкі, прысвеч вядомым беларусам. “Чырвоны сцяг” (Маладзечна) рубрыка “Нашы знатныя землякі” (пра Купалу, Багдановіча, Дзяржынскага); “Мінская праўда” пра Крапіву, Труса, Глебку. Са старонак СМІ выступ бел пісьм Крапіва, Лойка, Шамякін. Аднак афіц пазіцыя цэнтр кіраўніцтва – манапалізацыя духоўнай сферы, адзінае сав грамадства, а не дробныя нацыянальнасці. Выраўноўванне дух сферы, што несла шкоду нац культуры і свядомасці. Аслабела нац пачуццё. → Лім, Полымя, Маладосць - фактар захавання нац традыцый у прэсе. Там аб’ядноўв. пісьмен, якія цвяроза глядзелі на сітуацыю (Быкаў, Пташнікаў, Сачанка, Чыгрынаў, Гілевіч, Караткевіч, Барадулін, Бураўкін, Лойка). Утварэнне творчых саюзаў: пісьм, жур-аў, кампазіт, тэатр дзеячаў. Адукацыя. 60-ыя- бел адук губляе нац рысы. Рускамоўнасць. Падручнікі з Масквы. Галоўнае, што патынне аб нац аснове навучання практычна не падымалася.Затое гаварылі пра: сяр 50-ых амаль ліквід непісьменнасць у БССР, пераход на 8-гадовую абавязк адукацыю, узровень школьнага навучання – еўрапейскі, развіццё спец, сярэдне-тэхн і вышэйшай адук. У вобл культуры і адук сціралася мяжа паміж горадам і вёскай. У “Звяздзе” і “СБ” новыя аддзелы: навукі і школ, літ-ры і мастацтва. Увогуле расло пашырэнне інфармаванасці насельніцтва аб культ, навук падзеях.

14. Беларускія выданні аб экан рэформах 60-ых. Новае ў бел эканоміцы (з прыходам Хрушчова): рост закупачных цэн, новая сістэма падаткаабкладання, пенсія калгаснікам, новыя дарогі, бальніцы, крамы. Развіццё хімічнай прамысл, рост УВП. Экан рэформы не былі падмацаваны палітычнымі, таму толку ад іх было не так шмат, Брэжнеў іх звярнуў. Касыгінскія рэформы (1965): пашырэнне гасп самастойнасць прадпрыемстваў, ліквідацыя саўнаргасаў, ствар грашовых фондаў для паляпшэння ўмоў працы і інш.

1956 – 20 з’езд КПСС → больш увагі ў СМІ пытанням эканомікі. Тэма сацыял спаборніцтва, эканамічнага стымулявання. У “СБ” новыя рубрыкі “Гавораць удзельнікі спаборніцтва”, “На кантроль- якасць”, “Эканам рэформа і прадпрыемства”. З’яўл экан аглядаў, арг-цыя завочных экан школ і лекторыяў. У інш газетах рубрыкі: “Расказы аб семягодцы”, “Твой сябра эканоміка”. Абавязковая тэма пяцігодак-сямігодак.

Тэмы: Мінскі завод аўтаматычных ліній, Мінскі камвольны камбінат, Полацкі завод шкловалакна і інш. Гэта не проста новыя комплексы, а пакзчык новага цывілізаванага стылю жыцця! Рэд-цыі рэсп газет праводзілі спец экан канферэнцыі па асваенні новых прыёмаў і метадаў гаспадарання.

15 Публіцыстыка Алеся Адамовіча Адамовічу споўнілася 15 гадоў, калі ён стаў падпольшчыкам і партызанам. Вайна пакінула глыбокі след у свядомасці юнака → тэма вайны стала асн. у творч. пісьменніка. “Я з вогненай вёскі ” (1973, разам з Брылём, Калеснікам) – звыш 300 маналогаў удзельнікаў вайны. Публ дакумент- абвінавачванне фашызму. Яго творч не заўсёды адэкватна ацэньвалася сав уладай, рэгул крытыка, папрокі. Прайшоў праз канцлагер і высылкі. В 1950 году выступил в печати как критик. Объектом были: проблемы романного жанра, творческого стиля, художественной индивидуальности. С первых публикаций выявился бойцовский темперамент, широта кругозора, чуткость к правде, воевал с вульгарно-социологическими шаблонами, эстетической глухотой критики. Нажил на критическом поле немало врагов: на смену «сталинским кадрам» шли молодые, такие ж защитники литературного провинциализма, которые для достижения «победы» не брезговали сотрудничеством с карательными органами. 1959 год. Увидел свет сборник литературно-критических статей «Культура творчества». Эти книги имели богатую прессу. «Я кинулся в критику, весь, со всеми мыслями и эмоциями. И литературная критика, могу засвидетельствовать, способна стать твоей страстью, но пока ты веришь, что это «не буря в стакане воды», а по-настоящему общественное дело». 1970-1973 годы. Вместе с Янком Брылем и Владимиром Колесником объехали с магнитофоном всю Беларусь, побывали в сотнях сожженных деревень, опросили и записали более трехсот свидетелей военной трагедии, рассказы которых и легли в основу документальной книги «Я из огненной деревни». С апреля 1975 года начал записывать ленинградских блокадников. Соавтор—ленинградский писатель Даниил Гранин. В 1979 году выходит первая часть «Блокадной книги».Непубліц: дылогіі “Партызаны”, аповесць “Капнікі”. Литературоведческие книги «Путь к мастерству. Становление художественного стиля К. Чорного» (Минск, 1958; на белорусском языке) «Культура творчества» (1959) «Становление жанра. Белорусский роман» (1960) «Масштабность прозы» (1972) «Горизонты белорусской прозы» (1974) «Издали и вблизи» (1976) «Литература, мы и время» (1979) «Ничего важнее. Современные проблемы военной прозы» (М.: «Сов. писатель», 1985; Минск: «Наука и техника», 1987) «Выбери — жизнь» Литературная критика, публицистика. (Минск: «Мастацкая літаратура», 1986) «Литература и проблемы века» (М.: «Знание», 1986) «Додумывать до конца. Литература и тревоги века» (М.: «Сов. писатель», 1988) «Отвоевались!» Статьи, выступления. (М.: «Молодая гвардия», 1990)

16. Пытанні идэалогіі бел дзяржавы. З 1991, калі РБ атрымала незалежнасць, на фармір бел ідэалогіі аказалі ўплыў наст падзеі: лібералізацыя эканомікі і грам жыцця, прыватызацыя дзярж маёмасці, лаквідацыя калгаснай сістэмы, парушэнне сувязяў з інш народамі (недахоп сыравіны, энергіі, беспрацоўе) і інш (гал тэмы бел СМІ ў пач 90-ых).

Бел грамадскасць, грам арг-цыі і паліт партыі з іх СМІ ў Бел сёння развів у трох кірунках:

Традыц сав стыль, кансерватыз. За аднаўленне СССР і экан інтэграцыю з Расіяй.

Нацыян-патрыят; за разбурэнне старых сав канструкцый жыцця, за сваё.

Западнікі, супраць саюза з РФ, супрацоўн з еўр краінамі. Інтэрнэт (радыё Свабода)

Іх выданні: “грамада” (БСДГ), камуністы “Товарищ”. Папул тэмы з палярнай ацэнкай: гісторыя (асабл савецкая). Але свабода ў РБ не перайшла мяжы анархіі. Гал складальнікі ідэалогіі – Нац ідэя (сфармір усёй гісторыяй Бел), дзяржаўнасць. Ідэалогія бел дзяржаўнасці абумоўлена Канстыт РБ, гэта сістэмы маральна-этычн, паліт-экан і сац-культ ідэй развіцця грамадства. Яна абапір на гісторыю, культ, гуман каштоўн. Пра гэта пішуць як цэнтр СМІ, так і мясцов. Часам прама, часам праз рубрыкі пра культуру, гсіт і інш. Бел інфарм прастора запоўнена нац-ным прадуктам (вядома, з уздзеяннем замежн), уваходзіць у склад сусветнай.

17. Бел замежная дыяспара. Людзі за мяжой з-за вайны, самаст. выязжалі, калі стала магчыма пасля смерці Сталіна. Асноўная – ЗША, Еўропа, краіны былога СССР, трохі ў Аўстраліі, Пдн Амерыцы. Сёння эмігр выданняў больш за 400. Гал мэта: прапаганда, захаванне бел нац культуры, мовы. Часта такія СМІ вельмі палітызаваны, неадэкватны погляд на сав гісторыю. Змест: навіны з Бел, навіны эмігр суполак, творы бел пісьменнікаў. Германія – “Бацькаўшчына” (1948-66) Францыя – “Бел перспектывы” Англія “Бел хроніка” ЗША: з 1950 – “Беларус”, з 1993 – “Бел дайджэст”.Антось Галіна (сапр. Міхаіл Міцкевіч, брат Коласа) доўга рэдагаваў газ. “Беларус”. Канада: 1948 – Згуртаванне беларусаў у Канадзе (арг-цыя) у Таронта, пасля др гарадах. Выданні “Беларус” (1963-68), “Бел голас” (1952-72). + выданне літовак, брашур, кніг, часопісаў (час “Прамень”, “Зважай”). Фонд дапамогі ахвярам Чарнобыля. У Літве і Латвіі – таварыствы бел культуры (для пашырэння сувязей паміж краінамі).1991 – “Наша ніва” ў Вільнюсе (не мае нічога агульгага з першапачатковай “НН”). Латвія – “Прамень” (тыр. каля 3 тыс). Эстонія – “Грунвальд”.Часопісы для бел дыяспары ў Велікабр, Італіі, Бельгіі. У Нац. бібл. РБ ёсць фонд, дзе захоўв. падшыўкі некаторых з іх. “Голас Радзімы” – з 1955, друк у Мінску, расп. за мяжой.

18. Галоўліт і цэнзура. “Белыя плямы” ў бел перыёдыцы. Галоўліт - галоўнае кіраванне па справах літ-ры, створ 6 чэрв 1922. У кіраванні знах Луначарскі, Лебедзеў-Палянскі. Галоўліт спыніў дзейнасць ў 1990, пасля выхаду Закон СССР “Аб друку і інш СМІ”, дзе забаранялася цэнзура. Забароненыя тэмы: 1) варожыя артыкулы ў аднос да сав улады і кам партыі 2) прапаг варожай ідэалогіі ў пытаннях грам жыцця, рэлігіі, культ, экан 3) публ з хар-рам бульварнай прэсы, парнаграф, недобрасумл рэкламы.

З артыкулаў выраз “вострыя” месцы (факты, лічбы і інш), якія дрэнна хар-лі сав уладу ці кампартыю. Закрытыя тэмы: ваенныя (некат дзеянні сав улады падчас вайны, асобы), сталінскія рэпрэсіі (спісы ахвяр, работа з архівамі, аднаўленне гонару пач толькі ў 2-ой пал 80-ых), вайна ў Афганістане (аналіз вайны, яе мэты адкрыліся ў 2-ой пал 80-ых), Чарнобыльская катастрофа (у той жа час адкрылася праўда пра сапр маштабы выбуху, наступствы, пагрозы радыяцыі), Курапаты (у той жа час праўда пра ахвяр сталінская рэпр каля Мінску, іх колькасць і імёны).

19. Белар. Кнігадрукаванне. Асн напрамкі кнігадрук дзейнасці: - маст; - вучэбн; - навук; - спец.Пасляваен час – надзвыч папулярнасць кніг, бо ў вайну быў літ і інфарм вакуум. Школы, бібліятэкі, друкарні спалены немцамі.Бел кнігі друкав не толькі ў Бел, але і ў Маскве. 1945 – 2 пастановы ўрада БССР аб выданні дзіцяч і юнацк. літ-ры. Заснав серыя “Першая бібліятэчка школьніка”. Праблемы: недаход кадраў, паперы, а асабл тэхнікі. → выдзяленне сродкаў урадам БССР. 1956 – адкр паліграф камбіната імя Коласа ў Мінску (найбуйн на той час). Папул аўтары: Купала, Колас, Танк, Шамякін, Брыль, Куляшоў, Крапіва. → вяртанне нац каштоўнасцей народу.Выданні на 20 мовах народаў СССР. Тэмы пасляваен друку: 1) ваенная (“Ніколі не забудзем” – вайна вачыма дзяцей); 2) паліт (асабл вялікія тыражы класікаў маркс-ленінізму); 3) агратэхнічная літ-ра. Выдавецтвы: 1947 – АН БССР; 1954 0 Бел поліьэхн інстытута; 1959 – Акадэміі сельск гасп навук БССР.У1962 – на кожнага жыхара БССР 2 кнігі ў год. → расце колькасць кніжных крамаў; атрыманне серый кніг па падпісцы.1963- “Полымя”, “Звязда”, “Вышэйшая школа” (ад Мін адукацыі), “Навука і тэхніка” (ад АН). Пачатак 90-ых – зняты цэнзурныя абмежаванні → адкрыта каля 500 прыватных кнігавыд.У 2000-ых падае тыраж беларускамоўн выданняў. 200 тамоў кнігі-хронікі “Памяць”, серыі “Бел проза 20 ст”, “Бел паэзія 20 ст”.

20. Бел дэмакр жур-ка пераходнага перыяду. Другая палова 1980-ых – пачатак эпохі дэмакр-цыі, працэсы нац самавызн ва ўсіх краінах СССР. У БССР 12 рэсп газет, 6 абл. Яшчэ шмат рас газет распаўс у Бел. Крызіс сав краіны. Сав. газеты стваралі карцінку “шчаслівай будучыні і таго, што ўсё добра”. Па інерцыі ўсё тая ж прапаганда.Жур-ты падзяліліся на 2 групы: 1) за дэмакр перабудовы, сац-экан пераўтвар; 2) кансерватары. З’яўленне крытычных матэрыялаў (асабл наконт сав улады і партыйнай сістэмы), аналітыка. Выхад у свет замоўчаных тэм: рэпрэсіі (друкавалі спісы ахвяр), вафна ў Афганістане, Чарнобыльская катастрофа, Курапаты.Новыя кірункі дзейнасці рэд-цый: прамыя лініі, адкрытыя вокны, інтэрв’ю з палітыкамі. Выданні БНФ (утвор у 1988) – “Навіны”, “Вольны Мазыр”, “Раніца”, “Шлях”, “Пагоня”. Пагроза знікнення бел мовы. Зноў усё трымаецца на ЛіМе, Маладосці інш літ выданнях. 1990 – “Народная газета” (орган Вярхоўнага Савета БССР, лозунг “Дух абудзіўся ў народзе” Купала). 1 жніўня 1990 – Закон СССР “Аб друку і інш СМІ” – адмена цэнзуры і монапартыйнай сістэмы інфы. → вялікі штуршок да дэмакр-цыі. Неафіц газеты і час: “Могил ведомости”, “Добры вечар” (Мінск), “24 гадзіны” (Гродна).

21. Стварэнне і дзейнасць новых бел газет у 90-ыя. 1 жніўня 1990 – Закон СССР “Аб друку і інш СМІ”- адмена партыйнай цэнзуры і манаполіі кампартыі на стварэнне СМІ. Перыяды станаўлення бел СМІ:1) пачатак ўзнікнення дэмакр прэсы (з кан 80-ых): ствар выданні паліт партый, маладз суполак. Сав улада яшчэ імкнецца захаваць уладу над СМІ.2) 1991- 1996. Распад СССР. Вылучэнне грам-паліт выданняў “Звязда”, “СБ”, “Магіл, Мінск, Гомелькс, Гродзен праўды”, час “Бел думка”. Новыя: 1990 “Народная газета”, 1991 “Рэспубліка” (заснав Кабінет Міністраў РБ; лозунг “Не народ для ўрада, а ўрад для народа”- Каліноўскі). Новыя абл: “Магіл ведамасці”, “Народнае слова” (Віц), “Народная трыбуна” (Бр). У раёнак мяняецца заснав- калектыў рэд-цыі або раённыя Саветы. Іх тыраж паменш, але роля ў мясцов інфарм прасторы па-ранейш вялікая. Многія змянілі свае партыйныя назвы. Тыповыя назвы: со словам голас (Голас Веткаўшчыны), зара (Зара над Нёманам), край (Лепельскі край), навіны (Навіны Палесся), родны (Родны край).Захаваліся шматтыражн заводскія газеты і газеты вну. Аўтазаводзец, Металлург, Калийщик Солигорска; Універсітэт, Весці БНТУ. Большая дыферынц СМІ: для дзяцей, жанч, літ-ныя, ваен, рэкл, экал і г. д. Газеты партый: БНФ “Навіны” (рэзкая крытыка партыйнай улады). Памянш колькасці газет з Расіі. Панізіўся прафес узровень ж-таў. 30% выданняў забяспечана ж-тамі. 3) З 1996 1996- Усебеларускі рэферэндум, змены ў Канстыт 1994. 1995- “Закон аб друку і інш СМІ”, 1996- “Аб аўт праве і сумежных правах”, 1997- “Аб рэкламе”, Указ “Аб рэагаванні”. → створана прававая база. Пачала дзейніч нарамальная канкурэнцыя.1998- расійскі дэфолт → кошт паперы павял у 3-4 р, тыражы ўпалі, некат выданні спынілі існаванне. Папул рас выданні “АиФ в Бел», «КП в Бел», «Труд». З неафіц. найбольш значн. “Бел рынок”, “Бел деловая газета”.

22. Сучасная сустэма перыяд выданняў Беларусі. Тэндэнцыі: 1) пераход мясцовых СМІ на самафінанс; 2)меншая палітызаванасць; 3) рост колькасці СМІ; 4) павеліч. колькасці прафес ж-таў (зараз ≈35% работнікаў СМІ не маюць журн адукацыі). У Віц, Гродна, Гом – у вну ужо ёсць спец-ць жур-т. РБ: больш тысячы газет, больш 400 часопісаў (для кожнага ўзросту, прафесіі, сац. групы і г. д.). 5) стварэнне медыяхолдынгаў (напр, Полымя + Маладосць +ЛіМ); 6) выданні нац меншасцяў (палякі – “Магазін польскі”, мусульмане- “Байрам”, яўрэі- “Авіў”, “Берега”, украінцы- “Украінец у Беларусі”); 7) рэліг выданні (“Преображение”, “Верую”, “Праваслаўе”); 8) 7 інф агенцтваў (найбуйн – БелТА), больш 25 рэкламных арг-цый (яны напрамую звязаныя са СМІ!) + інтэрнэт (інтэрнэт-версіі газет, зараз нават раёнак, аператыўнасць, усё большы распаўсюд, бла-бла-бла).