К. Крапіва аб прызначэнні сатырыка (артыкулы “Думкі пра сатыру”, “Што мне рупіць”, “Аб сатырычнай камедыі”)

Паслядоўна абараняе Крапіва натуральнасць і прастату ў мастацкай творчасці, якая, па яго глыбокім перакананні, павінна быць перш за ўсё дастаупнай шырокім масам. Аб гэтым ён пісаў у артыкуле “Думкі пра сатыру”. “Просты чалавек не прывык мець справу з абстрактнымі паняццямі, і да яго псіхікі лепшы доступ будуць мець прадстаўленні, вобразы. З тае ж прычыны вобразы павінны быць канкрэтныя, рэчавы, супастаўдляцца павінны не абстрактныя паняцці, а рэчы і з’явы”.

“Рэзананс сатырычнага твора пры ўсіх іншых залежыць ад значнасці аб’екта, на які гэты твор накіраваны. Аб’ект сатыры падобны да звона: калі па вялікім звоне ўдарыць нават маленькім малаточкам, дык гук будзе вялікі, а па маленькім звоне хоць бі вялікім молатам, гуку вялікага не будзе”.

У артыкулах “Аб сатырычнай камедыі” і “Канфлікт – аснова п’есы” Крапіва абвяргае няслушныя прэтэнзіі, што ў свій час прад’яўляліся многім нашым сатырыкам, у тым ліку і яму самому. Ён абараняе права мастака на абагульненне і тыпізацыю адмоўнага, бо добра ведае, што ў адваротным выпадку сатыра становіцца “літаратурай прыватнай з’явы, адзінкавага факта, інакш кажучы, літаратурай трэцяга гатунку”. “Часамі драматурга ўпікаюць у тым, што ў цэнтры яго ўвагізнаходзіцца нарыў, які ён збіраецца ўскрыць, клапоцячыся аб здароўі чалавека. Прызначэнне сатырычнай камедыі – выкрываць зло ў дзеянні, прычым так, каб яно ў дастатковай меры праявілася і паказала свае шкодныя якасці. Але як жа гэтага можна дасягнуць, калі не паставіць носьбіта зла ў цэнтры ўвагі, а пакінуць недзе ў цяні. У такім выпадку зло ў поўнай меры не будзе выкрыта і мэта драматурга не будзе дасягнута.”

Калі пісьменнік стаіць на прынцыповых партыйных пазіцыях, дык яму няма чаго баяцца яркага паказу адмоўнага ў сатырычным творы, бо “чым ярчэй паказана адмоўнае, тым мацнейшы ўдар, нанесены яму. Калі ж адмоўныя вобразы атрымаліся бледнымі, значыць зло не раскрыта да канца, значыць драматург не выканаў свае асноўнай задачы”. “Пры агульнай перавазе станоўчага нярэдка ўзнікаюць ачагі, у якіх канцэнтрацыя адмоўнага можа быць значна вышэйшай за сярэдняе арыфметычнае. Вось гэтыя ачагі адмоўнага і павінны ў першую чаргу цікавіць камедыёграфа, сюды і павінен быць накіраваны агонь сатырыка”.

24. Пытанні лінгвістыкі, фалькларыстыкі, літаратуразнаўства ў публіцыстыцы К. Крапівы

Кандрат Крапіва меў ступень доктара філалагічных навук, прысуджаную у 1953 годзе за распрацоўку важных праблем беларускага мовазнаўства. Крапіва прымаў непасрэдны ўдзел у працяглай рабоце па ўдакладненню і ўдасканаленню нашага правапісу, плённа займаўся пытаннямі нармалізацыі роднай мовы, узначальваў і накіроўваў усю даследчую дзейнасць у галіне беларускага мовазнаўства. Быў старшынёй тэрміналагічнай камісіі і членам рэдкалегіі Бел. Сав. Энцыклапедыі.

Вялікі грамадскі рэзананс мелі ў свой час артыкулы пісьменніка “Шкодная блытаніна ў пытаннях мовы” (1949), “Аб некаторых пытаннях беларускай мовы” (1951), “Пытанні беларускага правапісу” (1952), у якіх часта з палемічнай завостранасцю і заўсёды з добрай навуковай грунтоўнасцю ставіліся самыя актуальныя праблемы, звязаныя з развіццем мовазнаўчых даследванняў, з развіццем і ўдасканаленнем роднай мовы нашага народа. Так, у артыкуле “ШБўПМ” сатырык дасціпна палемізіраваў з лявацкімі заскокамі некаторых вульгарызатараў, якія ўжо ў пасляваенныя гады спрабавалі груба ўмешывацца ў натуральны ход жывога моўнага працэсу і, прыкрываючыся “гучнымі фразамі аб сусветнай мове”, усяляк зневажалі беларускае слова. Дбаючы пра будучыню нашай нацыянальнай культуры, пра яе сапраўдны росквіт у дружнай сям’і савецкіх народаў, Крапіва з’едліва высмеяў бездапаможныя тэарэтычныя прэтэнзіі невука, які, па словах пісьменніка, лічыў, што “чым больш ён прынізіць беларускую мову, тым хутчэй наблізіць яе да рускай і сусветнай інтэрнацыянальнай мовы”. Кандрат Кандратавіч з поўнай адказнасцю паставіў пытанне “А каму патрэбна такая мядзведжая паслуга?.. Хіба рускі народ, які дапамог усім народам былой царскай Расіі скінуць ярмо нацыянальнага ўціску, патрабуе таго, каб у імя вялікай рускай мовы прыніжалася якая-небудзь мова другога брацкага народа?

Безумоўна, не. Сацыялістычная культура беларускага народа развіваецца на яго роднай мове. Пры гэтым развіваецца і сама беларуская мова – як на сваёй нацыянальнай аснове, шляхам выкарыстання вялікіх багаццяў і магчымасцей, заложаных у ёй самой, так і шляхам узбагачэння за кошт багацейшай брацкай рускай мовы.