 |
1.2 Қозғалтқыш жасаудың даму тарихы
|
|
|
|
1. 2 Қ озғ алтқ ыш жасаудың даму тарихы
1860 жылы француз ғ алымы, инженері Ленуар бірінші екі тактылы золотникті таратушысы бар қ озғ алтқ ышты қ ұ рғ ан. Ол қ озғ алтқ ыш жарық беретін газбен электр ұ шқ ынымен тұ танатын болып жұ мыс істеген.
1876 жылы Отто екі есе аз газ жұ мсайтын тө рт тактылы қ озғ алтқ ышты қ ұ рғ ан жә не ол ө ндірістік қ олдануғ а жарамды болғ ан. Ресейде газды қ озғ алтқ ыштарды ө ндіру Коломенск жә не де басқ а зауыттарда 1908 жылы баталғ ан.
Кө лікте пайдаланатын бензинді электротұ тандырғ ышы бар қ озғ алтқ ышты бірінші 1881 жылы орыс инженері И. С. Костович қ ұ растырғ ан.
1884 жылдан 1890 жылғ а дейін біраз мемлекеттерде ауыр жанармаймен жұ мыс істейтін қ озғ алтқ ыштар пайда болғ ан, оларда тұ тандыру калоризатордың (жану камерасымен қ осылғ ан іші қ уыс салмақ ты шар) кө мегімен іске асырылғ ан. Қ атты қ ыздырылғ ан шардың бетіне жанармай берілетін.
1889 жылы орыс инженері Г. В. Тринклер бірінші сығ ымдағ ышсыз тө рт тактылы сығ ылудан тұ тандырылатын қ озғ алтқ ыштың қ ұ рылыс жобасын ұ сынғ ан. Оның 1893 жылы неміс инженері Р. Дизель ұ сынғ ан қ озғ алтқ ыштан айырмашылығ ы, ол керасинмен емес, мұ наймен жұ мыс істеген. Сондық тан бұ л қ озғ алтқ ыштар кең таралғ ан.
1906 жылы профессор В. И. Гриневецкий жұ мыс циклының жылулық қ а есептеу ә дісін ұ сынды жә не де одан кейінрек қ ос кең ею қ озғ алтқ ышын қ ұ растырды. 1902÷ 1910 жылдар аралығ ында бірінші тракторда қ олданылатын Я. В. Маминның сығ ымдағ ышсыз қ озғ алтқ ышы қ ұ рылғ ан.
|
|
|
Тағ ыда 1906 жылы профессор В. И. Гриневецкий біріктірілген қ озғ алтқ ыштың жұ мыс барыстарының теориялық негіздерін ойлап тапқ ан.
Гриневецкийдің жұ мыс циклының жылулық қ а есебін профессорлар Н. Р. Брилинг, Е. К. Мазинг, Б. С, Стечкин, В. И. Сороко-Новицкий, В. А. Петров, А. С. Орлин, академик Н. Н. Семенов ә рі қ арай дамытқ ан.
Жең іл қ озғ алтқ ыштар динамикасы теориясының негізін қ ұ раушы – орыс ғ алымы профессор Л. К. Мартенс болып келеді. Автотракторлық қ озғ алтқ ыштардың динамикасының дамуы жә не беріктікке есептелуінің колданылуы профессорлар Е. Д. Львов, Л. В. Клименко, И. Т. Нейман, В. Н. Болтинский жә не т. б. ең бектерінде орын тапқ ан.
Гидродинамикалық майлау теориясын профессор Н. П. Петров жасағ ан жә не ол теорияны П. И. Орлов автоқ озғ алтқ ыштардың мойынтіректерін есептеуге қ олданғ ан.
Тракторлық қ озғ алтқ ыштарды сынау ә дістемесін профессорлар Д. А. Карельских жә не Я. И. Редкин алғ аш рет ойластырып іске асырғ ан.
1945 жылдан кейін А. А. Микулин, В. Я. Климов, А. Д. Швецов, А. Д. Чаромский, К. А. Константинов, В. М. Яковлев жә не т. б. қ ұ рылымы ә р тү рлі піспекті жә не біріктірілген іштен жанатын қ озғ алтқ ыштар жасағ ан.
Қ озғ алтқ ыш жасаудың дамуына сай ерекшеліктерінің бірі – соң ғ ы отыз жылдары газтурбиналы ү рлеуді кең інен қ олдану болып табылады, ол қ озғ алтқ ыштардың технико-ү немділік кө рсеткіштерін едә уір жақ сартуғ а мү мкіндік берді.
1. 3 Қ озғ алтқ ыштардың топтастырылуы
Іштен жанатын қ озғ алтқ ыштар келесі нышандар бойныша:
|
|
|
1) Атқ аратын қ ызметі бойынша:
а) стационарлық, шағ ын электростанцияларда сораптық қ ондырғ ылардың жә не де т. с. с. жетегі ретінде орнатылатын;
б) кө ліктік, ә р тү рлі кө лік қ ұ ралдарында (автомобилдер, тракторлар, ұ шақ тар, кемелер) қ ондырылатын.
2) Жылу энергиясын механикалық энергияғ а тү рлендіру тә сілі бойынша (Сурет 1):
а) піспекті;
б) газотурбиналы;
в) біріктірілген.
3) Қ оспа жасалу тә сілі бойынша:
а) қ оспа сыртта жасалатын;
б) қ оспа іште жасалатын.
4) Қ оспаны тұ тандыру тә сілі бойынша:
а) электр ұ шқ ынымен тұ танатын;
б) сығ ылудан тұ танатын.
5) Цилиндрлер саны бойынша:
а) бір цилиндрлі;
б) кө п цилиндрлі.
6) Цилиндрлердің орналасуы бойынша:
а) цилиндрлері кө лденең орналасқ ан;
б) цилиндрлері тік орналасқ ан;
в) цилиндрлері V-тә різді орналасқ ан;
г) цилиндрлері жұ лыз тә різді орналасқ ан.
7) Жану қ оспасының реттелу тү рі бойынша:
а) қ оспа сапасын реттейтін қ озғ алтқ ыштар, яғ ни қ озғ алтқ ыш цилиндрінің ішіне белгілі мө лшерде ауа беріледі жә не жү ктемеге байланысты оғ ан ә р тү рлі мө лшерде жанармай қ осылады (дизельді қ озғ алтқ ыштар);
б) қ оспа мө лшерін реттейтін қ озғ алтқ ыштар, яғ ни қ озғ алтқ ыш цилиндрінің ішіне жү ктемеге байланысты ә р тү рлі мө лшерде дайын жанармай қ оспасы беріледі (карбюраторлы қ озғ алтқ ыштар);
в) қ оспа қ ұ рамын аралас реттейтін қ озғ алтқ ыштар.
8) Қ озғ алтқ ыштардың қ ұ рылымы бойынша:
а) піспекті;
б) роторлы- піспекті:
- роторы тұ рқ ы ішінде айналатын;
- тұ рқ ысы айналады, ал роторы қ озғ алмайды;
- екеуі де айналады.
9) Суыту тү рі бойынша:
а) сұ йық пен суытылатын;
б) ауамен суытылатын.
1. 4 Піспекті жә не біріктірілген қ озғ алтқ ышардың қ олдану салалары
Кө бінесе ІЖҚ кө лік қ ұ ралдары мен ауыл шаруашылық машиналарында пайдаланылады.
Автомобильдерде, теміржол кө лігінде, ө зен жә не тең із флотында ІЖҚ негізгі энергия кө зі болып табылады. Бү гінгі кү ні автомобильді қ озғ алтқ ыштардың қ уаты 1500 кВт-тан асады, теміржол кө лігінде – 3000 кВт, ал ө зен жә не тең із флотында – 37500 кВт.
|
|
|
ІЖҚ шығ уы авиацияның тез дамуына себепші болды. Қ уаты 3750 кВт біріктірілген қ озғ алтқ ыштар жасалынды. Мұ нан былай газтурбиналы қ озғ алтқ ыштар шығ арылды, олар ұ шақ жылдамдығ ын кү рт ө сіргуе мү мкіндік берді.
Піспекті жә не біріктірілген қ озғ алтқ ыштар ауыл шаруашылығ ын механикаландырудың негізі болады. Тракорлық қ озғ алтқ ыштардың қ уаты 350 кВт асады.
ІЖҚ жол-қ ұ рылыс кө лігінде, стационарлық энергетикада, сондай-ақ барлау жұ мыстарын ө ндіру кезінде газ, мұ най, сұ йық жанармай жә не с. с. қ ұ быр жолымен беретін сығ ымдағ ыштар мен сораптардың жетегі ретінде де, газ жә не мұ най кә сібінде ұ ң ғ ыларды бұ рғ ылау кезінде бұ рғ ылау қ ондырғ ыларын қ озғ алысқ а келтіру ү шін пайдаланылады.
Қ озғ алтқ ыштарды таң балау ү шін ә ріптер мен сандардан тұ ратын шартты белгілеу қ абылданғ ан.
Ә ріптердің белгілейтіні: Ч – тө рт тактылы, Д – екі тактылы, Р – реверсивтік, С – кемелік, реверсивтік ажыратқ ышымен, П – редукторлық берілісімен, К – крейцкопфтық, Н – ү рлеумен.
Сандардың белгілейтіні: бірінші сан – цилиндрлер саны; сызық шаның ү стіндегі сан – цилиндрдің диаметрі, сантиметрмен алынғ ан; сызық шаның астындағ ы сан – піспектің жү рісі, сантиметрмен алынғ ан; соң ғ ы сан қ озғ алтқ ыштың модернизациясын (1-ші, 2-ші жә не с. с. ) сипаттайды. Тронктік дизельді қ озғ алтқ ыштың шартты белгісінде К ә ріпі, ал реверсивтік емес дизельдің белгісінде – Р ә ріпі болмайды.
Белгілену ү лгілері:
Дизель 8ЧН 14/14 – сегіз цилиндрлі, тө рт тактылы, реверсивтік емес, тронктік, ү рлеумен, цилиндр диаметрі 140 мм, піспек жү рісі – 140 мм.
Дизель 3ДСП 19/30 – ү ш цилиндрлі, екі тактылы, тронктік, кемелік реверсивтік ажыратқ ышымен жә не редукторлық берілісімен, цилиндр диаметрі 190 мм, піспек жү рісі 300 мм.
Дизель 8ДКРН 55/120 – сегіз цилиндрлі, екі тактылы, крейцкопфтық, реверсивтік, ү рлеумен, цилиндр диаметрі 550 мм, піспек жү рісі 1200 мм.
|
|
|
