 |
МАЗМҰНЫ. 1. Әлеуметтік психологиялық климат көрсеткіші ретінде- еңбек өнімділігі жайлы мағұлмат
|
|
|
|
МАЗМҰ НЫ
Кіріспе
1. Ә леуметтік психологиялық климат кө рсеткіші ретінде- ең бек ө німділігі жайлы мағ ұ лмат
2. Ә леуметтік психология қ азіргі кө рсеткіштің қ ұ рлысы
3. Ә леуметтік психология ө німдіктің дең гейін жоспарлау
Қ орытынды
Пайдаланылғ ан ә дебиеттер тізімі
Кіріспе:
Ә леуметтік психологиялық климаты — эмоциялық жағ дайлардың ү стемдік етуші комплексі, іс-ә рекеттің, қ атынаcудың жә не ұ жымның қ арым-қ атынастың бү кіл жү йесіне ө тетін салыстырмалы тү рде тұ рақ ты эмоционалды кү йге келтіру. Ұ жымдағ ы кө ң іл-кү й мен қ оғ амдық пікір, эмоциялық кү ш-қ уат пен ө зара қ атынас дең гейі ә леуметтік-психологиялық климатпен айқ ындалады. «Психологиялық климат», «ә леуметтік-психологиялық климат» немесе «микроклимат» ұ ғ ымдары ғ ылыми емес, астарлы ауыспалы ұ ғ ымдар.
Ұ жымдағ ы психологиялық климаттың мазмұ ндық сипатын адамдардың ө зара қ арым-қ атынасы, олардың кө ң іл-кү йі, хал-жайы, бірлесе атқ арғ ан жұ мыс процесіне кө ң ілінің толуын айқ ындайтын болғ андық тан, психологиялық климатты сипаттауда эмоциялық бағ аның маң ызы зор. Жағ ымды ә леуметтік-психологиялық климат қ алыптасқ ан педагогикалық ұ жым қ олайлы моральдық -психологиялық ауа-райымен, жылы шырайылылық пен, парыз бен жауапкершілікті қ ұ рметтеумен ө зара талапшылдық пен, сергектікпен ерекшеленеді.
Ә леуметтік-психологиялық климат дегеніміз – ұ жым мү шелерінің бірлескен іс-ә рекеті мен ө зара қ атынас процесінің сипатын танытатын ұ жымның сезімдік-психологиялық жағ дайларының жү йесін білдіреді.
|
|
|
Ә леуметтік-психологиялық климатты осылай тү сіне отырып, оның мынадай негізгі қ ызметтерін атауғ а болады.
Топтастырушылық қ ызмет – ұ жым мү шелерінің оқ у-тә рбие міндеттерін шешу кезінде ұ жымдық кү ш-жігерді топтастыруын, бірігуін іске асырады.
Ынталандырушылық қ ызмет – педагогикалық ә рекеттің қ олдануына қ ажетті ұ жымның эмоционалдық кү ш-қ уатын қ алыптастырумен байланысты.
Тұ рақ тандырушылық қ ызмет – ұ жым ішіндегі тұ рақ тылық ты қ амтамасыз етіп, ұ жымғ а жаң а мү шелердің енуіне қ ажетті алғ ышарт жасайды.
Реттеушілік қ ызмет – ө зара қ атынас нормаларын нығ айтуда, ұ жым мү шелерінің тә ртібіне бағ а беруде кө рінеді.
Ә леуметтік-психологиялық климат қ алыптасқ ан жағ дайда ол ұ жым мү шелеріне жағ ымды немесе жағ ымсыз ық пал жасайды. Ө зара ақ ыл, ынтымақ тастық, қ арым-қ атынас жасау жә не т. б. жағ ымды климат қ ұ руына ә сер етеді. Ал немқ ұ райлылық, селқ остық, қ ысым ү стемдік еткен жағ дайда ұ жым мү шесі ұ нжырғ асы тү сіп, бұ л жағ дайда оның кә сіптік қ ызметінің тө мендеуіне, дау-жанжалдың пайда болуына, тіпті басқ а ұ жымғ а ауысуына апарып соғ ады.
1. Ә леуметтік психологиялық климат кө рсеткіші ретінде- ең бек ө німділігі жайлы мағ ұ лмат
Ғ ылыми – техникалық ү рдіс кезінде ең бек сипаты адамның психологиялық ерекшеліктеріне аса мә н беруді ұ сынады. Техника мен технологияның кү рделенуі адамғ а физикалық кү штен ақ ыл кү шін кө п жұ мсауғ а мү мкіндік береді. Бір жағ ынан адам ө мірінің кө п бө лігін ең бек ұ жымында ө ткізеді, оғ ан ә ріптестері психологиялық қ олдау кө рсетіп отырады.
|
|
|
Ал басшының осы жағ дайдағ ы міндеті тұ лғ аның жеке қ асиеттерін қ олдану жә не оның ұ жыммен қ атынасын реттеу. Адамдар бір – бірне жақ ын орналасқ ан сайын олардың ең бек жағ дайы да жақ сармақ.
Ә леуметтік – психологиялық климат ұ жымдағ ы жұ мысшылардың ә ртү рлі ә рекеттер формасындағ ы тұ рақ ты психологиялық кү йін сипаттайды. Топтың эмоциялық жә не ең бек қ атынастарын қ ұ ра отырып, ә леуметтік – психологиялық климат топ мү шелерінің қ атынасын анық тайды.
Ә леуметтік – психологиялық климаттыі негізгі ерекшелігі ұ жым ө міріне жалпы, интеграллды психологиялық кү йіне сипаттама беріп, ә леуметтік, топтық жә не жеке ең бек жағ дайын қ арастырады.
Бір адамның кө ң іл кү йі онымен араласатын екінші адамнан сезіледі. Осыдан кейін адамдардың кө ң іл – кү йін, эмоцияларын, сезімін кіріктіретін эмоцианалды тү сіністік пайда болады. Ә леуметтік – психологиялық климат жұ мысшы мен оның ұ жымының ең бек кө ң іл – кү йіне ә сер етеді. Оң ә леуметтік –психологиялық кө ң іл – кү й ең бектің ө німділігі мен жұ мысшылардың беріліп істеуімен сипатталса, теріс ә леуметтік – психологиялық кү й ең бек мотивациясын тө мендетеді.
Кө птеген басшылар ә леуметтік – психологиялық кө ң іл – кү й қ иын кө зге тү сетін қ асиет деп бағ алайды: бір жағ ынан ол бар болса, екінші жағ ынан оны сезу қ иын. Ол ү шін ө ндірісте ұ зақ істейтін жұ мысшылар тобын бақ ылауғ а болады, олардың арасында пайда болғ ан қ атынасты оң ай ү зіп кетуге шамалары келмейді. Ондай адамдар психологтың айтуынша 10 – 15 жыл кө лемінде бір ө ндірісте жұ мыс істеген адамдар.
|
|
|
2. Ә леуметтік психология қ азіргі кө рсеткіштің қ ұ рлысы
Ә леуметтік – психологиялық кү й басшының атқ арғ ан жұ мыстарының алды болып саналады. Ол жұ мысшылармен арадағ ы жақ сы, тү сіністікке толы қ атынастар, оларғ а кө мектесу, қ ұ рметтеу, жақ сы басқ арумен бағ аланады. Жоғ ары ә леуметтік – психологиялық кү йге жету ол ұ зақ ү рдіс, ол қ ысқ а мерзімде ешқ ашан қ алыптаспайды.
Ә леуметтік – психологиялық кү йдің сапасын анық тау ү шін оны қ ұ растырушылардың бә рін анық тау қ ажет. Ә леуметтік – психологиялық кү йдің қ ұ растырушыларын Парыгин Б. Д. 2 негізгі бө ліктерге бө леді – адамдардың ең бекке деген жә не бір – біріне деген қ атынасы. Осы қ атынастардың барлық қ ырлары екі негізгі психологиялық параметрмен сипатталады – эмоцианалды жә не затты.
Затты кү й деп оның адаммен қ абылданатаын ә рекеттерінің ә ртү рлі қ ырларына зейіннің бағ ытталуын айтады. Эмоционалды кү й ә рекеттердің қ ырларының қ анағ аттандыру немесе қ анағ аттандырмауымен сипатталады.
Ә леуметтік – психологиялық кү й қ ұ рылысы.
ПарыгинБ. Д. пайымдауынша ә леуметтік – психологиялық кү й қ оршағ ан ортаны қ атынасы мен онда ө зін сезінуімен тү сіндіріледі. Бұ л кү й ұ жымның ә р мү шесінің ө зіне деген қ атынас ү лгісінде сипатталады. Осылайша адамдардың ә леуметтік – психологиялық қ ұ рылымы олардың бір – біріне деген қ атынастарынан, ортақ істерінен кө рінеді.
Жақ сы ә леуметтік – психологиялық кү йдің мынадай белгілері болады:
- топтың мү шелерінің бір – біріне деген сенімі мен талапшылдығ ы;
- тілектесті ә рі іскерлік сынау;
- бү кіл ұ жымғ а қ атысты мә селені шешуде ө з ойын еркін жеткізу;
|
|
|
- басшының жұ мысшыларғ а қ ысым жасамауы жә не олардың ө з еркімен шешім қ абылдай алуы;
- ұ жымғ а тиесілі болуынан рахат алу;
- ұ жымның мү шелеріне фрустрациялық жағ дайда кө мектесу;
Топтағ ы жағ дайды жақ сарту ү шін ө зіне жауапкершілік алу.
Белгілі бір ұ жымның ә леуметтік – психологиялық кү йін диагностикалау ү шін ұ жымның ең бекке деген қ ұ лшынысын салыстырып оның пайда болуын бағ алау қ ажет.
ПарыгинБ. Д. ә леуметтік – психологиялық кү йдің екі нұ сқ асын ұ сынады:
· негізгі зерттеулер бойынша;
· оперативті зерттеу бойынша.
Диагностикалаудың бірінші жағ дайында ұ жым ә рекетіндегі барлық ә леуметтік – психологиялық кү йді зерттейді. Ал екінші жағ дай бойынша, ұ жымдағ ы ә леуметтік – психологиялық кү йді зерттеуді ғ ана қ арастырмай, оны іс жү зінде ұ жым қ атынасын жақ сарту ү шін қ олданады.
Диагностикалау кезінде топтық бірігу, ең бекке қ анағ аттану, ә леуметтік даму талаптарына сә йкестену, ә леуметтік – психологиялық кү й потенциалы сияқ ты кө рсеткіштер анық талады.
Топтық бірігу кө рсеткіші топтың байланысының мық тылығ ы мен жиілігі, бірліктің сә йкестігі мен келісімі сияқ ты бірігу индексімен анық талады.
Топтық бірігу индексі социометрикалық зерттеу бойынша ө зара оң таң даулардың мү мкін таң даулар қ атынасымен есептеледі. Топтық бірігу индексі – топтың қ атаң формалды сипаттамасы.
Коммуникативті байланыс жиілігі мен тұ рақ тылығ ы ФестингерЛ. бірігу негізін зерттеумен кө рсетілген. Ол бірігуді бү кіл топ мү шелерінің топта ұ стаушы кү ші ретінде анық тады.
Келісім НьюкТ. ұ сынылғ ан бірігу критерийі, топ мү шелерінің белгілі бір қ ызығ ушылық тарғ а бірдей қ арауымен сипатталады.
Бағ алы – бағ ытты бірлік – топтың бірігу кө рсеткішінің бастысы, оның мү шелерінің мақ сатқ а жетудегі бір бағ ытты ұ станушылығ ы, бір позициямен ө мір сү руімен сипатталады.
Қ анағ аттанушылық. Ә леуметтік – психологиялық кү йді анық таушы шектелген критерий. Адамның ө зін қ оршағ ан ортамен қ атынасы мен мә ртебесіне қ анағ аттанушылығ ы, оның топтағ ы шынайы жағ дайына сә йкес болмауы.
ПарыгинБ. Д. ә леуметтік – психологиялық кү йдің диагностикалау критерийі ретінде кү йдің ә леуметтік талабына сә йкестенуін ұ сынды. Ол тұ лғ аның ұ жымдағ ы қ ажеттілігі мен бағ ытына зейін қ ояды.
|
|
|
Парыгинмен ұ жымның ә леуметтік – психологиялық кү йі потенциалы тү сінігі ұ сынылды. Ә леуметтік – психологиялық кү й потенциалы қ ызметті жасай алу мү мкіншілігі мен оны іске асырудың дең гейін кө рсетеді.
Адамның ұ жымғ а байланысы мен ә леуметтік – психологиялық дең гей мү мкә ндә гә н сипаттайтын алты психологиялық потенциал бар:
Таң дау потенциалы. Ө здері орындайтын істі жасау ә дісінің субъективті байланысымен қ оса объективті мү мкіндік диапаззонына тә уелді болады. Альтернативаны таң дау адамның ө зін тү сінуімен, ө зіне қ атынасына байланысты.
Ә леуметтік – психологиялық кү йдің сапасы потенциалдың екіжақ ты эффектісімен кө рсетіледі:
· ұ жым аралық диапазон мү мкіндігі кең болғ ан сайын, тұ лғ аның шығ армашылық белсенділігін толығ ымен кө рсетіп, ұ жымның психологиялық ә рекетін жә не эффектілігін кө рсетеді;
· тұ лғ аның таң дау жасаудағ ы қ иындығ ы мен оның ұ жымда іске аспау мү мкіншілігін кө рсетеді;
· таң даудың объективті мү мкіндігінің жә не тұ лғ аның шешім қ абылдау мү мкіндігінің шиеленісуі.
Тұ лғ аның ә рекет барысында ақ параттарды жаң алап отырушы ми қ ызметінің ә рекетіне байланысты. Бұ л жағ дайда объекті жә не субъекті аспекттерді ажыратады. Уақ ыт бірлігіндегі дең гей, терең дік, мастабтыылық сияқ ты ө згерістердің ұ жымғ а ә сері объективтілікпен сипатталады. Субъектілік ұ жым мү шелерінің қ ажеттіліктерінің, ө згеріске талпыныстарының жә не қ ызмет шарттарның жаң ару сипаттарымен кө рсетіледі.
Бұ л потенциал екі ү лгімен сипатталады:
· объективті жаң ару потенциялының жоғ ары немесе тө мен дең гейде ө згеруі субъективті потенциалмен сә йкестігімен сипатталады;
· объективті жә не субъективті потенциал сипаттамалары шиеленісті жағ дайда кө рсетіледі.
Мойындау потенциалы. Тұ лғ аны ұ жым арасында марапаттаудың объективті шарттарымен қ оса оның ә рекетін ұ жым мү шелерінің бағ алауының субъективті дең гейімен сипатталады.
Мойындау потенциалы қ ұ рылымы ұ жымдағ ы тұ лғ аның қ ызметтегі қ ажеттілігін мойындау объективтілігі мен, ұ жым мү шелерінің тұ лғ аның қ ызметін мойындау, оның ә рекеттерін бағ алау субъектісімен сипатталады.
Алдың ғ ы жағ дайлардығ ыдай мә селенің нұ сқ алары болуы мү мкін:
· тө мен потенциал жолына сә йкестігі;
· жоғ арғ ы талапты потенциалғ а сә йкес келмеуі;
· потенциалдың жоғ арғ ы дең гейінде субъективті талаптардың объективті шарттарғ а сә йкес келуі;
· марапаттау жү йесінің потенциалдың нақ ты талабына сә йкес келмеуі.
Ө з ойын білдіру потенциалы. Тұ лғ а ө мірінде қ алыптасқ ан қ абілеттер мен дарын ерекшеліктерінің кө рінуі, ө з ойын білдіруге тырысумен сипатталады.
Психикалық қ арбаластық потенциалы. Жұ мысшының кә нделікті қ ызметінде талап етілетін психикалық қ арбаластық дең гейі мен диапазонымен сипаталады.
Анық тылық потенциалы. Ұ жым мү шелеріне басшылық пен қ ойылатын талаптар дең гейінің нақ тылығ ымен сипатталады.
Ұ жымдағ ы кө ң іл-кү й мен қ оғ амдағ ы пікір, эмоциялық кү ш-қ уат пен ө зара қ атынастың дең гейін ондағ ы қ алыптасқ ан ә леуметтік-психологиялық, климатпен айқ ындалады. «Психологиялық климат», «ә леуметтік-психологиялық климат» немесе «микроклимат» ұ ғ ымдары ғ ылыми емес, астарлы, ауыспалы ұ ғ ымдар. Ә леуметтік-психологиялық климат осындай климаттағ ы ұ жымда ө зін барынша жайлы сезініп, тұ лғ алық жә не кә сіптік қ атынастарда ө зін жан-жақ ты таныта алуын білдіреді. Ұ жымдағ ы психологиялық климаттың мазмұ ндық сипатын адамдардың ө зара қ арым-қ атынасы, олардың кө ң іл-кү йі, хал-жайы, бірлесе атқ арғ ан жұ мыс процесіне кө ң ілі толуы айқ ындайтын болғ андық тан психологиялық климатты сипаттауда эмоциялық бағ аның мазмұ ны зор. Жағ ымды ә леуметтік-психологиялық климат қ алыптасқ ан педагогикалық ұ жым қ олайлы моральдық -психологиялық ау-райымен, жылы шырайлылық пен, парыз бен жауапкершілікті қ ұ рметтеумен ө зара талапшылдық пен, сергектікпен ерекшеленеді. Сондық тан да МакаренкоА. С. ұ жымдағ ы ө зара қ атынастағ ы сергек кө ң ілді екпінге баса мә н берген.
|
|
|
