 |
3. Еңбек өнімділіктің деңгейін жоспарлау
|
|
|
|
Ә леуметтік-психолоғ иялық климат ұ жым мү шелерінің бірлескен іс-ө рекет пен ө зара катынас процесінің силатын танытатын ұ жымның сезімдік-психологиялык жағ дайларының жү йесін білдіреді. Ә леуметтік-психологиялық климатты осылай тү сіне отырып, оның мынандай негізгі қ ызметтерін атауғ а болады. Педагогикалық ұ жымның елеуметтк-психологиялық климатының топтастырушылык қ ызметі ұ жым мү ше-лерінің оқ у-тә рбие міндеттерін шешуге ұ жымдық кү ш-жігерді топтастыруын, бірігуін іске асырады. Ынталан-дырушылык кызметі педагогикалық ә рекетгің қ олдануына қ ажетті ұ жымның «эмоциалдық кү ш-қ уатын» қ алышастыруғ а байланысты. Тұ рақ тандырушылық қ ызметіұ жым ішілік тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз етіп, ұ жымғ а жаң а мү шелердің енуіне қ ажетті алғ ышарт жасайды.
Реттеушілік қ ызмет ө зара қ атынас нормаларын нығ айтуда, ұ жым мү шелерінің тө ртібіне бағ а беруде керінеді.
Психологияда қ олайлы ә леуметтік-психологиялық климаттың басты кө рсеткіштерін айқ ындау бағ ытында зерттеулер жү ргізілуде. Бір жағ дайларда кө рсеткіш ерекшеліктері ретінде тұ лғ ааралық, адамгершілік, сезімдік, қ ұ қ ық тық ө зара қ атынастар қ арастырылса, ендігі бір жағ дайларда ұ жымдық ә рекет тиімділігінің барынша жалпы сипатгамасына баса мә н беріледі.
Ондай сипаттамаларғ а мыналар жатады:
· ұ жым мү шелерінің ұ жымда болғ анына, ондағ ы ең бек процесі мен нә тижесіне қ анағ аттануы;
|
|
|
· ресми жө не бейресми жетекшілердің беделщ мойындауы;
· ұ жымдағ ы жарқ ын, кө терің кі кө ң іл-кү й;
· ұ жым мү шелерінің басқ аруғ а жә не ұ жымның ө зін-ө зі басқ аруғ а
· қ атысуының жоғ ары дең гейі;
· ұ жым мү шелерінің топтасушылығ ы мен ұ йымшыл-дығ ы;
· сапалы тә ртіп;
· ең бектің ө німділігі;
· кадрлардың тұ рақ тылығ ы.
Қ олайлы ә леуметтік – психологиялық климаттың бұ л белгілерін педагогикалық ұ жымғ а бағ а беруде қ олдануғ а болады.
Ә леуметтік – психологиялық климат қ алыптасқ ан жағ дайда ол ұ жым мү шелеріне жағ ымды немесе жағ ымсыз ық пал жасайды. Ө зара ақ ыл, ынтымақ тастық қ атынас біріккен ұ жымда тә жірибелі немесе жас мұ ғ алім бірлескен қ уаныш табады. Алнемқ ұ райдылық, селқ остык нсмесе қ ысым ү стемдік еткен жағ дайда ұ жым мү шесі ұ нжыргасы тү сіп, қ ағ ажау кө реді, бұ л жағ дай оның кө сілтік қ ызмстінің існдеуіне, дау-жанжалдың пайда болуына, тіпті басқ а ұ жымғ а ауысуына апарьш соғ ады.
Кең кө лемдегі кә сіптік-педагогикалық міндеттерін аткара жү ріп мұ ғ алім ө зін жә не ең бегін жұ ртшылық тың бағ алауын қ ажетсінеді. Педагогтар ә сіресе беделді адамдар тарапынан, соның ішінде басшылар мен ата-аналар тарапынан берілғ ен бағ аны тү сінуте бейім. Жағ ымды бағ а педагогы ынталандырады. Жағ ымсыз бага ө зінің қ ызметін, кә сіптік позициясын. ө згелермен қ арым-қ атынасын қ айта қ араута негіз бплады. Сондық тан педагогикалық ұ жымдағ ы қ атынас ө зара сынастық, принцииті, талапшыл жә не тілеулестік сипатта болуды талап етеді.
|
|
|
Ә леуметтік – психологиялық климаттың тұ лғ ағ а ық пал жасауының механизмі еліктеуден –ө зге адамдардың сезімін, ойларын тікелей қ олдану, пайдаланудан тұ рады. Педагогикалық қ ызмет барысында кейбір мұ ғ алімдер ө з ә ріптестерінің эмоциялық жағ дайын тү сінуге жә не оғ ан тө зуге қ абілетті болса, екіншілері оньщ психологиялық жағ дайына талдау жасап, ө з сенімі, ық ыласымен сә йкес келетін, келмейтіндігін салыстыруғ а бсйім. Ү зақ уақ ыт бірлесе қ ызмет жасау, мү дде ортақ тығ ы жағ ымды еліктеу процесін едә уір жеделдетеді. Ө з ө ріптесінің сезімдік-психологиялық кө ң іл-кү йін танып, оны тү сіне алғ ан педагог қ алыптасқ ан жағ дайдан шығ удътң оң тайлы шешімін ө з басынан іздестіреді.
Ө зара ә рекеттестіктен екінші жағ ы жеке тұ лғ аның ұ жымдағ ы климатқ а ық палынан тү рады. Обал, сауапты білетін, принципті, іске жауапкершілікпен қ арайтын, тө ртіпті, кепшіл, қ айырымды, ә депті педагогтар ұ жымда жағ ымды климат қ алыптастыруғ а елеулі ық пал жасай алады. Ал керісінше, тоғ ышар, ә депсіз, тә ртібі тиянақ сыз ұ жым мү шесі жағ ымсыз климат орнық тыруғ а ық пал жасайды.
Ұ жымның жалпы климаты оның мү шелерінің интеллектуалдық, сезімдік жә не мінездерінің жігерлілік елгілеріне тә уелді болып келеді. Жекелеген педагоггардың танымдық белсенділігі, ө нер тапқ ыштығ ы ұ жымды инновациялық қ ызметті дамытып, жаң а технологиялар іздестіруге ү мтылады. Жігерлі педагог-жетекші соң ынан ө згелерді ерте алады. Егер ұ жым мү шелерінің ақ ыл-ойы, сезімі, ерік-жігері педагогикалық қ ызметке жұ мылдырылса, одда табысқ а жету қ иын емес.
Жеке адамның ұ жымғ а жә не оның ә леуметтік-психологаялық климатына ық пал жасайтын негізгі ә дістері – кезін жеткізу, сең діру, жске ү лгі кө рееіу. Кө зіыжеткізу адамдардың бағ асын, пікіріи, қ алыптасқ аи мінез-қ ұ қ ық нормалары мен ережелерін нақ ты адамнын – кө з жеткізетін тұ лғ аның тү сінігіне сә йкес ө згертуге бағ ытталады. Осы жағ дайда кө з жеткізуші факторлардың қ уатын, қ исығ ымен дә лелді пайдалану, тек ақ ыл-ойғ а ғ ана емес, ә ң гімелесушінің сезіміне де ә сер етеді. Сенліру процесінде бір адамның екінші адамғ а немесе тұ тас ұ жымна ә сері ырық ты немесе ырық сыз тү рде іске асады, Ұ жымдағ ы жағ ымды ә леуметтік-психологиялык климаттың қ алыптасуынсыз жеке тұ лғ аның жасайтын ыкпалының тиімді ә дісі жеке ү лгі кө рсету болып табылады, Ол ү лгі адамішң ез ең бегіне, ә ріптестеріне. ұ жымдык пікірге қ атынасы болуы мү мкін. Ү лгі барлық кезде де нақ ты, ол ә рекет пен мінез-қ ұ лық тың ү лгісін береді, кө ң ілдегі мен ө мірдегіні салыстыруғ а мү мкіндік береді.
|
|
|
Жағ ымды психологиялық климат қ алыптастыруғ а кедергі жасайтын факторлардын қ атарына ұ жымдағ ы келіспеушілікті немесе «климаттык ауытқ уды» атауғ а болады. Ә леуметтік-психологиялык келіспеушілікті кө птеген мамандар адамдардың тікелей қ арым-қ атынасы саласында пайда болатын карама-қ айшыльщтын шиелешсіл кетуі ретіндв қ арастырады. Педагогикалық ұ жымда пайда болатын келіспеушіліктер ө з табиғ атында тұ лғ ааралық келіспеушілік болып табылады. Ондай жағ дайда адамдар іс-ә рекеттің мақ сатына келіспейді немесе оғ ан қ ол жеткізудің ә дістері мен қ ұ ралдары туралы ә ртү рлі пікірде болады.
Келіспеушіліктер ә ртү рлі себептердің саддары болуы мү мкін. Педагогикалық ұ жымдағ ы тұ лғ ааралык келіспеушіліктер бірлескен педагогикалық ә реқ ет процесінде орнық қ ан ө зара байланыстың бұ зылуына бапланысты туындайды. Ол педагогикалық қ ызметке байланысты мұ ғ алімдер, басшылар арасың дағ ы іскерлік сипаттаіғ ы байланыс болуы мү мкін.
|
|
|
Педагогикалық ұ жымда орын алатын келіспеушіліктің негізгі ү ш тобын бө ліп кө рсетуге болады. Бірінші топ – кесіптік-педагогикалық ә рекетті максатқ а жетуге кедергі келтіретін, іскерлік байланыстардың бұ зылуынан туындайтын кә сіптік келіспеушіліктер. Бұ ндай келіспеушіліктер жұ мыстағ ы ынтасыздық тан, мұ галімдердің ә рекет мақ сатын тү сінбеуінен жә не ө з ісін жете білмеуінен туындайды. Екінші педагог мінез-қ ұ лқ ының ө зара қ атынас нормасына сай келмеуіне, сол сияқ ты мінез-қ ү лық псн іс-ә рекеттің ұ жым мү шелерінің оір-бірінен кү ткен талаптарына сай келмеуінен туындайды. Ол педагогтың ө з ә ріптестеріне жене оқ ушыларғ а кө рсеткен ә депсіздігі, кө сіптік этика нормаларының бү зылуы, ұ жым талабын орындамау жә не тағ ыда басқ а тү рінде кө рініс береді. Ү шінші топ – педагогикалық процестерге қ атысушылардың мінез бен темпераменттік ерекшеліктері негізінде тұ лғ алық сә йкессіздіктен туындайтын келіспеушіліктер. Бұ л топты негізінен ұ стамдылық, ө зіне деген бағ асы мен пікірінің аса жоғ ары болуы, эмоциялық тү рақ сыздығ ы, шамадан тыс ө кпешілдігі сияқ ты сапалар қ ұ райды.
Келіспеушілікті реттеу мынадай қ исынды ә рекеттердің бірізділігінен тү рады:
· келіспеушіліктің алдын алу;
· пайда болғ ан жағ дайда келіспеушілікті ү йлестіру;
· жою;
· келіспеушілік ахуалды шешудің ең оң тайлы шсічімін қ абылдау; келіспеушіліктің тү йінін шешу;
Келіспеушілікті алдын алу кезінде сол адамның неге осылай жасағ андығ ын анық таудың маң ызы зор. Мектеп басшысы қ алыптасқ ан келіспеушілік ахуалғ а немқ ұ райлы карамауы тиіс, сондық тан ол ксліспеуші жақ тарды ашық ә ң гімеге тартып қ альштасқ ан жағ дайды бірге талдап, талқ ылауы тиіс. Келіспеушілікті басқ ару кезең інде басшы жеке ә ң гімелесіп, келіспеуші жақ тарды алдағ ы кездесуге, араласуғ а психологиялық тұ рғ ыдан дайындауы тиіс.
Егер келіспеушілікті бастапқ ы кезең інде келістіру мү мкін болмаса, онда оны шешудің тактикасы мен стратегиясы жасалуы керек. Оны мектеп директоры немесе оның орынбасарлары іске асырады, қ ажет болғ ан жағ дайда ұ жымдық шешім қ абылданады. Ол бойынша келіспеуші ұ жым мү шслеріне біршама уақ ыт бір-бірімен араласпау немесе ол араласуды чгектеу туралы шарт қ ойылуы мү мкін. Кә сштік келіспешшіліктер енбек жағ дайын, оқ у-тә рбие процесін ө згерту, мектеп жұ мысының тә ртібіне тү зету енгізу арқ ылы реттеледі. Ал тұ лғ алық сә йкессіздіктен туындайтын келіспеушілікті жою кү рделі сынақ қ а алады. Бұ ндай жағ дайда басшы келіспеуші жақ тарғ а ө зге де пікірлердін ө мір сү руін мойындататындай шешім қ абылдайды.
|
|
|
Негізгі ұ ғ ымдар: ұ жымдағ ы ә леуметтік-психологиялық климат, психологиялық климат, ұ жымдық кө ң іл-кү й, ә леуметтік орта, макроорта, микроорта, ұ жымдық ә рекет, ұ жымдағ ы жағ ымды психологиялық орта, топ, ұ жым, қ арым-қ атынас, келіспеушілік, шешім қ абылдау.
Қ орытынды:
Ұ жымның ә леуметтік-психологиялық қ ү рылымы, ең алды-мен, оның мү шелерін байланыстыратын симпатия мен антипатиядан, ө зара қ ұ рмет пен ескермеушіліктен, сенім жө не сенімсіздіктен, сондай-ақ басқ а да эмоционалды-бағ алаушы қ атынастардан қ ұ ралады. Ұ йымшылдық ұ жымның іскерлік қ ү рылымын біріккен қ ызмет процесі барысында оның қ аншалық ты адамдардың дә л ө зара қ арым-қ атынасқ а тү суге мү мкіндік беретіні тү рғ ысынан сипаттайды. Ал ынтымақ тастық — бү л ә леуметтік-психологиялық қ ұ рылымның қ асиеті. Ол ұ жым мү шелерінің психологиялық бірегейлігінің дең гейін сипаттайды. Ұ йымшылдық қ ызметкерлердің сыртқ ы жү ріс-тұ рыстарынан, олардың іс-ә рекеттері мен қ ылық тарынан қ алыптасса, ал ынтымақ тастық ішкі қ атынастардан қ ұ ралады. Ұ жым-бұ л ө зара байланысты адамдар мен жеке тұ лғ алардың кө птеген топтарынан тұ ратын кү рделі жү йе. Жеке тұ лғ а-бұ л адамның ішкі рухани ә лемімен кө рінетін, оның қ оғ амдық қ арым-қ атынасының, психологиялық жә не физиологиялық реакцияларының барлық жиынтығ ымен берілген нақ ты адам. Психологтар жеке тұ лғ а деп оны басқ а адамдарғ а жасамайтын тұ лғ аның қ андай да бір ерекшеліктерін атайды.
Пайдаланылғ ан ә дебиеттер:
1. Самыгин С. И., Столяренко Л. Д. Психология управления. – Ростов – на – Дону, 2008
2. Власова Н. Справочник по психологии управления. Новосибирск, 1994
3. Смирнов, В. Н. Психология управления персоналом в экстремальных условиях: учебное пособие для вузов / В. Н. Смирнов. – М.: Академия, 2007
4. Панасюк А. Ю. Управленческое общение. М., 1990
5. Андреева Г. М. Социальная психология. М., 1994
6. ЕлеусізоваС. Қ арым-қ атынаспсихологиясы. Алматы: «Рауан», 1996
МАЗМҰ НЫ
Кіріспе
1. Басшы маман жә не жеке тұ лғ а болып қ алыптасуы.
2. Басшы табыстылығ ың ың ерекшелігі
3. Басшының стреске тө зімділік психологиясы
Қ орытынды
Пайдаланылғ ан ә дебиеттер тізімі
Кіріспе:
Басқ ару біруақ ытта ө нер мен жаң а ғ ылым болып саналады. Ғ ылым ретінде, басқ ару ө з кезегінде білімдердің жинақ талғ ан жиынтығ ы мен олардың ә дістерінің болуын талап етеді. Басқ ару психологиясы адамдардың басқ а адамдарғ а ә сер ету табиғ атын, топ жә не жалпы қ оғ амды тү сіну мен олардың механизмдерінің ә сер етуі мен оларды жетілдіру қ ұ ралдарын қ амтамасыз етеді.
Басқ ару психологиясының тек ө зіне тә н зерттеу пә ні бар, ол- басқ арушылық процесті ұ йымдастыру заң дылық тарын жә не осы процесс кезіндегі адамдар арасындағ ы пайда болғ ан қ атынастарды зерттеп, басқ ару процесінің ә дістемелік негізін анық тайды. Сонымен қ атар зерттеу обьектісінің спецификасына сә йкес басқ ару обьектісіне белсенді ә сер ету ә дісі мен жү йесін қ ұ растырады, жә не зерттелініп отырғ ан болжауларды анық тайды.
Басқ ару психологиясының ғ ылым ретіндегі негізгі міндеті- психологиялық қ ұ былыстарды анық тап, оларды жү йеге келтіру, заң дылық тарын ашып, олардың арасындағ ы байланыс себептерін тә жірибелік қ орытындылар мен ұ сыныстарды жасауды анық тау. Сонымен қ атар, психология ғ ылым ретінде, басқ ару жү йесінің жұ мыс сапасын тиімді етіп кө теру мақ сатында басқ арушылық іс-ә рекеттің ерекшеліктері мен психологиялық шарттарын талдайды.
Басқ ару процесі мынадай жетекшілік іс-ә рекеттің нә тижесінде іске асады, бұ лардың негізгі бағ ыттарына: жү йелік басқ арушылық ұ йымның ө згеруі мен жағ дайларды болжаулары жә не диагностикалау, басқ арушылардың іс-ә рекет бағ дарламасын қ алыптастыру, жетекшінің ө з іс-ә рекетін оң тайлы ету.
Басқ ару психологиясы жетекшінің тұ лғ алық ерекшеліктерін: оның басқ арушылық қ ажеттіліктері мен қ абілеттерін, басқ арушылық ойлары мен миссиялырның енуін, индивидуалды басқ арушылық концепциясын, сонымен қ атар, оның ө з ішінде қ абылдағ ан басқ ару ережелері мен принциптерін зерттейді.
Бір ғ ана басқ ару кө п жағ дайда тек дедуктивті жә не эксперименталды тану ә дісіне сү йене алмайды, себебі, зерттелініп отырғ ан қ ұ былысты кө пшілік факторлардың ә серінен шектеуге болмайды. Басқ ару тағ ыда бір ерекше – интуиция қ ұ ралын алады. Ә рине, интуиция зерттелініп отырғ ан қ ұ былыстың эмперикалық жә не теориялық білімінің негізінде жатыр, бірақ та интуиция механизімдері бейсаналы тү рде ойша процестердің аяқ астылық жағ дайларын дұ рыс шешімге келуін жә не оның нақ ты ә дістермен байланысын куә лә ндырады. Жақ сы жетекші яғ ни дұ рыс шешім қ абылдау кезінде немесе дұ рыс жү ріс-тұ рысты анық тауда рационалды шешім қ абылдау қ иын жағ дайда дұ рыс жауап беретіндей басқ арушылық сезімді иеленеді. Барлығ ын басқ арып отырғ ан адам, ә р уақ ытта ө згеріп отырғ ан ә леуметтік ортаның жә не ә ртү рлі адамдармен тығ ыз контактіде бола отырып, нақ ты жағ дайларды есепке алып міндетті тү рде шешім қ абылдар алдында, ө зінің тә жірибесі мен интуициясына сү йену керек.
|
|
|
