 |
.1. Күту теориясы. 3.2. Әділеттілік теориясы. 3.3. Портер – Лоулер үлгісі (моделі). Қорытынды
|
|
|
|
. 1. Кү ту теориясы.
Бұ л теорияның негізін Виктор Врумның ең бектерінен кө руге болады. Кү ту – белгілі бір жағ дайдың ық тималдылығ ын бағ алау болып табылады. Бұ л теорияғ а сә йкес адамның белгілі бір мақ саттарғ а жетуінің шарты тек қ ажеттілік қ ана емес, сонымен қ атар оның таң дағ ан мінез – қ ұ лқ ының типі де оның негізгі шарты болып табылады.
Мысалы, кө птеген адамдар оқ у бітіргеннен кейін жақ сы жұ мыс табылатынын кү теді жә не ол жұ мысты шынайы беріліп атқ арса қ ызметінің ө сетініне де сенеді.
Ең бекке деген мотивацины талдау кезінде кү ту теориясы ө зара ү ш байланысты бө ліп кө рсетеді:
Ең бек шығ ындары – нә тижелер;
Нә тижелер – марапаттау;
Валенттілік – марапаттауғ а қ анағ аттану.
Ең бек шығ ындары – нә тижелер. Бұ л жұ мсалғ ан кү ш – жігерімен алынатын нә тижелердің арақ атынасы.
Нә тиже – марапаттау. Бұ л жеткен нә тижелер дең гейіне жауап ретінде белгілі бір марапаттау немесе мақ тауларды кұ ту.
Валенттілік – бұ л белгілі бір марапаттаудан кейін пайда болатын қ анағ аттану немесе қ анағ аттанбау дең гейі.
Ә ртү рлі адамдардың марапаттауғ а деген кө зқ арасы ә ртү рлі болғ андық тан нақ ты бір марапаттаудың бағ асы жоғ алуы да мү мкін. Сол себепті ұ йым басшылары берілген марапаттауларды қ ызметкерлердің қ ажеттіліктерімен салыстырып сә йкестендірулері қ ажет.
Ал басшының тағ айындағ ан сыйлығ ы жұ мысшының кү тіп отырғ ан қ ажеттілігін қ анағ аттандыратындай болуы керек. Мысалы, кө птеген коммерциялық қ ұ рылымдарда сыйлық ты, жұ мысшы сол нә рсені қ ажет ететінін біле отырып, нақ ты бір зат тү рінде береді.
|
|
|
3. 2. Ә ділеттілік теориясы.
Адамдар ө здеріне кө рсетілген марапатпен жұ мсалғ ан кү ш – жігердің арасындағ ы қ атынасты субъективті тү рде айқ ындайды да, дә л сондай жұ мыс атқ арғ ан адамдарғ а кө рсетілген марапатпен салыстыарады. Егер салыстыру дисбаланс пен ә ділеттілік кө рсетсе, ол психологиялық жағ ынан қ ысымшылық кө ргенін біледі.
Зерттеулердің нә тижелерінде егер адамдардың ең бектері ә ділетсіз бағ аланса, олардың ең бек ө німділігінің де тө мендейтінін кө реміз.
Мысалы басшы жұ мысшыны оның квалификацисына сә йкес емес тапсырмалар бермеуі, тапсырманы орындауғ а қ ажетті информацияны алуғ а рұ қ сат бермесе т. с. с. – осының бә рі ә ділет теориясына мысал бола алады.
3. 3. Портер – Лоулер ү лгісі (моделі)
Лайман Портер мен Эдвард Лоулер кү ту теориясы мен ә ділеттілік теориясының элементтеріне қ арай отырып мотивацияның кешенді процессуалдық (іс – жү ргізушілік) теориясын жасап шығ арды.
Олардың ү лгісінен бес ө згергіштерді, қ ұ былмаларды атауғ а болады:
§ Жұ мсалғ ан кү ш – жігер;
§ Сезіну;
§ Алынғ ан нә тижелер;
§ Марапаттану;
§ Қ анағ аттану дә режесі.
Портер – Лоулер моделіне сә йкес қ ол жеткен нә тижелер қ ызметкерлердің жұ мсағ ан кү ш – жігеріне, оның қ абілетіне, мінез – қ ұ лқ ына жә не ө з орнын сезінуіне тә уелді болады.
Жұ мсалғ ан кү ш – жігер дең гейі марапаттаудың бағ алылығ ымен анық талады.
|
|
|
Сонымен қ атар Портер – Лоулер теориясныда марапаттаумен нә тижелердің арақ атынасы тағ айындалады, яғ ни адам ө з қ ажеттіліктерін қ ол жеткізілген нә тижелері ү шін кө рсетілетін марапаттаулар арқ ылы қ анағ аттандырады.
Портер – Лоулер моделі бойынша, ең бек нә тижелер ү ш ауыспалық қ а байланысты ө згереді:
Бірінші – кү ш – жігер;
Екінші – қ абілеттілік пе мінез – қ ұ лық;
Ү шінші – ең бек процесінде ө з бейнесін сезіну.
Ал ауыспалық ө з кезегінде марапаттаудың бағ алылығ ынан жә не кү ш – жігер марапаттар қ атынастарының ық тималдылығ ын бағ алаумен байланысты.
Орындалғ ан жұ мыс нә тижелері ішкі жә не сыртқ ы марапаттауғ а байланысты болады.
Қ орытынды
Адам белгілі бір қ ызметті оғ ан жасалғ ан сыртқ ы жә не ішкі кү штердің біртұ тастығ ының қ ысымымен жасайды. Бұ л кү штердің біртұ тастығ ы мотивация деп аталады. Ол барлық адамдарда бірдей реакция тудырмайды. Сондық тан мотивация процесін бірың ғ ай сипаттау мү мкін емес. Сонда да зерртеулердің негізінде мотивацияғ а жә не мотивация процесінің мазмұ нына ә сер ететін бірқ атар концепциялар жасап шығ арылды.
Мотивацияның мазмұ ндық теорилары қ ажеттіліктердің ә ртү рлі топтары адамдардың мінез – қ ұ лқ ына қ алай ә сер ететіндігін суреттейді. А. Маслоудың қ ажеттілік теориясы (иерархиясы), МакКлелландтың қ ажеттілік теориясы, Герцбергтің қ ос факторы теориясы – осы концепциялар кең таралғ ан теориялар болып табылады. Бұ л концепциялардың принципиалдық айырмашылығ ына қ арамастан, олардың негізінде ортақ нә рсе бар, ол адамдардың мотивацисының іс — ә рекетке деген жалпылығ ын бейнелейді.
Мотивация процесі теориялар арқ ылы айқ ын кө рініс табады. Ол теориялар адамдар белгілі бір кү ш сала отырып неге белгілі бір іс – ә рекетке жү гінетінін тү сіндіруге тырысады. Мотивацияның процессуалдық (іс – жү ргізушілік) теориялары, соның ішінде Кү ту теориясы, Ә ділеттілік теориясы, Портер – Лоулер ү лгісі (моделі) адамдарды нә тижелі жұ мысқ а жұ мылдыру ү шін қ алай оларды қ ызық тыруғ а, талаптандыруғ а болатынын анық тауғ а тырысты.
|
|
|
