 |
Курс: I . Әдебиеттер
|
|
|
|
КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК Қ ОҒ АМ
«Қ АРАҒ АНДЫ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ»
Информатика жә не биостатитика кафедрасы
Тә жірибелік сабақ тарғ а арналғ ан ә дістемелік ұ сыныс
Тақ ырып: Гемодинамиканың биофизикалық негізі
Мамандығ ы: СТОМАТОЛОГИЯ
Пә н: OODO12 MB1112 медициналық биофизика
Курс: I
Қ ұ растырушы: Оқ ытушы Бражанова А. К.
Уақ ыты (ұ зақ тығ ы): 2 сағ ат
Қ арағ анды 2020
Кафедра отырысында талқ ыланып, бекітілді
Хаттама № __ «___»__________20__ жыл.
Кафедра мең герушісі __________ Койчубеков Б. К.
Тақ ырып: Гемодинамиканың биофизикалық негізі
Тақ ырыпша: Биологиялық сұ йық тардың реологиялық қ асиеттерін зерттеу.
Мақ саты: Қ антамыр бойымен қ ан ағ уының биофизикалық заң дылық тарын білу. Алынғ ан білімді канайналымның негізгі қ ызметтерін қ арастыруда қ олдану. Алынғ ан білімді жү рек шуларының пайда болуында қ олдану.
Оқ у тапсырмалары:
● гемодинамиканы зерттеу барысында пайдаланылатын негізгі терминдер мен анық тамалар.
● қ ан айналымның ерекшеліктерін зерттеудің негізгі жолдарын іздестіру.
● гемодинамиканың негізгі параметрлері.
Тақ ырыптың негізгі сұ рақ тары:
● Гемодинамика ұ ғ ымы. Канайналымның механикалық моделдері.
● Қ анның физикалы-химиялық қ асиеттері
● Қ анайналымды зерттеу ә дістері
|
|
|
● Сфигмография
● Артериалдық қ ысымды зерттеу ә дістері
● Вегетативтік кө рсеткіштерді бағ алау
1. Вегетативтік Кердо индексі
2. Қ анның минуттік кө лемі
3. Қ анның минуттік кө лемінің индексі
Оқ у мен сабақ беру ә дістері:
ТBL
Ә дебиеттер
1. Б. К. Койчубеков, А. А. Айткенова, С. Букеев, Г. Г. Балмагамбетова Медициналық жә не биологиялық физика негіздері. Оқ у қ ұ ралы. , < < Эверо> > баспaсы, 2014
2. Б. Кө шенов. Медициналық биофизика Қ арасай 2008
3. Физика и биофизика: руководство к практ. занятиям: учеб. пособие / В. Ф. Антонов [и др. ]. - 2-е изд., испр. и доп. - М. : ГЭОТАР-Медиа, 2013. - 336 с.
4. Самойлов В. О. Медицинская биофизика. СПб.: СпецЛит, 2004. –496 с.
5. Рубин А. Е. Биофизика. Т1, Т2 М.: Университет «Книжный дом», 2004.
6. Физика и биофизика: Учебник / В. Ф. Антонов, Е. К. Козлова, А. М. Черныш. - 3-е изд., испр. и доп. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2013. - 472 с. : ил.
7. Физика и биофизика. Краткий курс: Учебное пособие для вузов / В. Ф. Антонов, А. В. Коржуев. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2007. - 256 с.: ил.
8. Физика и биофизика: Курс лекций для медвузов / Антонов, Валерий Федорович, Коржуев А. В. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2007. - 236 с.
9. Медицинская и биологическая физика: Учеб. для вузов / Ремизов, А. Н., Максина А. Г., Потапенко А. Я. - 7-е изд., стереотип. - М. : Дрофа, 2007. - 558 с. : ил. - (Высшее образование).
10. Медицинская и биологическая физика: учеб. для вузов / А. Н. Ремизов, А. Г. Максина, А. Я. Потапенко. - 10-е изд., стереотип. - М.: Дрофа, 2011. - 558 с. : ил.
11. Учебник по медицинской и биологической физике / Ремизов А. Н., Максина А. Г., Потапенко А. Я. - Изд. 5-е, стереотип. 6-е изд., стер. - М. : Дрофа, 2004, 2005. - 560 с. : ил.
12. Медицинская и биологическая физика: Курс лекций с задачами: Учеб. пособие / В. Н. Федоров, Е. В. Фаустов. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2010, 2008. - 592 с.
13. Физика и биофизика: учебник для вузов / В. Ф Антонов [и др. ]. - М. : ГЭОТАР-Медиа, 2008. - 480 с.: ил.
|
|
|
Бақ ылау сабақ тақ ырыбы бойынша тексеру сұ рақ тары:
1. Гемодинамика ұ ғ ымы. Қ ан айналым жү йесінің механикалық моделдері.
2. Тамырлардағ ы қ ан ағ ысының ерекшеліктері. Қ анның ламинарлық жә не турбулентттік ағ ыстары.
3. Қ анның негізгі физика-химиялық қ асиеттері.
4. Қ анның формендік элементтерінің негізгі қ асиеттері.
5. Қ анның негізгі физиологиялық қ ызметтері.
6. Қ ан айналым. Негізгі қ ызметтері.
7. Қ ан айналының реттелуі.
8. Қ ан айналым бұ зылуының жалпы механизмдері..
9. Қ ан айналымды зерттеу ә дістері.
10. Сфигмографиялық зерттеу.
11. Артериалық қ ысымды зерттеу ә дістері.
12. Қ ан айналымның вегетативтік кө рсеткіштерін бағ алау. Кердо индексі. Қ анның минуттық кө лемі. Қ анның минуттық кө лемінің индексі. .
13. Қ ан айналымды реокардиографиялық зерттеу.
14. Қ ан айналымды дилюциялық зерттеу ә дістері. Ерітілген сынама. Фик ә дісі.
15. Гемодинамиканы ультрадыбыстық зерттеу. Эхокардиография.
16. Қ андай факторлар ламинарлық ағ ыс тү рінен турбулентті ағ ыс тү ріне ауысуына ә сер етеді
17. Артериалық қ ан қ ысымы деген не?
18. Артериалық қ ан қ ысымы ағ зада қ андай қ ызметтер атқ арады?
19. Артериалық қ ан қ ысымын анық тайтын факторларды атаң ыз.
20. Қ ан қ ысымы адамның жасына байланысты қ алай ө згереді?
21. Жаттық қ ан жә не жаттық пағ ан адамдардың систолалық кө лемі қ андай механизмдердің есебінен ұ лғ аяды?
Тақ ырыпқ а сә йкес тесттік тапсырма
1. Реология нені зерттейді
A. заттың деформациясын
B. қ анның молекулярлық қ асиеттерін
C. заттың қ арсыласуын
D. заттың электір қ асиеттерін
E. заттың оптикалық қ асиеттерін
2. Сұ йқ тық тың тұ тқ ырлығ ы немен анық талады
A. молекулалардың жылжымалылығ ын шектейтін молекулааралық ә рекеттесулермен
B. қ ан плазмасының ақ уыздық молекулаларының арасындағ ы химиялық байланыстардың жү йесімен
|
|
|
C. эритроциттердегі молекула ішіндегі ә рекеттесулермен
D. ақ қ ан жасушаларының қ ұ рылымымен
E. эритроциттерден тұ ратын қ ұ рылымдардың ұ йымдастырылуының ерекшеліктерімен
3. Сұ йық тық ытң ағ у режімі қ андай санмен сипатталады
A. Фарадей
B. басты кванттық санмен
C. Рейнольдс
D. Ходжкин-Хаксли
E. ламинарлық санмен
4. Ламинарлы ағ ын ү шін тү тіктің кесігіндегі жылдамдық қ алай ө згереді
A. параболалық заң бойынша
B. экспоненциалды тү рде
C. гиперболалық заң бойынша
D. Рейнольдс заң ы бойынша
E. логарифмдік заң ы бойынша
5. Турбулентті ағ ын ү шін тү тіктің кесігіндегі жылдамдық қ алай ө згереді
A. параболалық заң бойынша
B. экспоненциалды тү рде
C. гиперболалық заң бойынша
D. Рейнольдс заң ы бойынша
E. логарифмдік заң ы бойынша
Сабақ қ а дайындалуғ а арналғ ан ә дістемелік материалдарГЕМОДИНАМИКАНЫҢ БИОФИЗИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
Гемодинамика - (гемо- + грек. dynamikos кү шті, кү шке қ атысты) - биомеханиканың жү рек - қ ан тамырлар жү йесіндегі қ ан қ озғ алысының механизмдерін, қ озғ алыс шарттарын қ озғ алыс себептерін гидродинамиканың физикалық заң дарын пайдалануғ а негізделіп зерттейтін биомеханиканың бір саласы. Гем - (гемат-, гемато-, гемо-; грек. haima, haimatos қ ан) - «қ анғ а қ атысы бар» дегенді білдіретін кү рделі сө здердің қ ұ рамы. Қ ан - (sanguis) – сұ йық ұ лпа, ағ зада химиялық заттарды тасымалдаушы (оның ішінде оттекті), тасымал нә тижесінде жасушаларда жасуша аралық кең істікте бірің ғ ай жү йеге келген биохимиялық процестердің интеграциясы жү реді. Қ ан қ ұ рамының сұ йық бө лігі - плазма жә не оғ ан араласқ ан (формендік) элементтер. Қ алыпты кездегі қ ан кө лемі ер адамдарда орташа 5200 мл, ә йелдерде 3900 мл. Қ анның қ ызыл жә не ақ тү йіршіктері болады (жасушалары). Қ алыпты кезде қ анның қ ызыл тү йіршіктері (эритроциттері) ер адамдарда 4-5× 1012/л, ә йел адамдарда 3, 9-4, 7× 1012/л. Қ алыпты кезде жасуша кө лемі қ ан кө лемінің 35-45% ын қ ұ райды.
|
|
|
Жү рек қ ан тамырлар ауруларының кең таралғ ан заманында қ ан қ озғ алысының заң дарын білу аурудың пайда болу механизмдерін тү сіну ү шін жә не профилактиккалық шаралар қ абылдап, емдеуге қ ажетті ә рекеттерді жү зеге асыруғ а мү мкіндік береді.
Гемодинамика кү йі бірнеше факторлармен анық талады. Олардың ең маң ыздылары тамыр арналарының қ ұ рылысы, тамыр қ абырғ аларының механикалық қ асиеттері, қ анның реологиялық қ асиеті мен жү ректің жұ мысы. Бұ л факторлардың бә рі орталық жү йке жү йесінің ық палында болады.
Қ ан айналым жү йесі анатомиялық жә не физиологиялық жағ ынан алып қ арағ анда ө те кү рделі. Қ ан айналым жү йесі бір тү тікше – аортадан басталып біртіндеп тарамдалып, миллионнан артық капиллярларғ а айналып кетеді.
Механика тұ рғ ысынан алып қ арағ анда қ ан айналым жү йесі гидравликалық желі болып есептеледі, яғ ни ұ зындығ ы мен радиусі ә р тү рлі жә не тармақ талғ ан тү тіктердің кү рделі жү йесі болып табылады.
1. Ірі тамырлар. (аорта, артериялар): Тамыр д иаметрі эритроцит диаметрінен ү лкен. Жылдамдық градиенті ү лкен емес, эритроциттер монеталық бағ аналар тү рінде жиналады, ірі тамырларда қ ан тұ тқ ырлығ ы ү лкен.
2. Ұ сақ тамырлар (ұ сақ артериялар, артериолдар): Тамыр д иаметрі эритроцит диаметрінен 5-20 есе ү лкен. Жылдамдық градиент ұ лғ айып барлық эритроциттер ө з бетімен қ озғ алады да тұ тқ ырлық ты азайтады. Мұ ндай тамырлар ү шін саң ылау неғ ұ рлым кіші болса тұ тқ ырлық соғ ұ рлым азаяды. Диаметрі бес эритроцит диаметріндей болатын екі бө лігін қ ұ райды.
3. Микротамырлары (капиллярлар): Мұ ндай тамырлар д иаметрі эритроцит диаметрінен кіші болады. Тамырларда эритроциттер оң ай деформацияланады, яғ ни кү мбезге ұ қ сайтын формағ а ие болып бү лінбей капиллярдан тіпті олардың диаметрі 3 мкм болса да ө тіп кетеді. Нә тижесінде эритроциттердің капиллярмен жанасатын беті деформацияғ а ұ шырамағ ан эритроцитпен салыстырғ анда ұ лғ айып, алмасу процестеріне жә рдем етеді.
|
|
|
Сонымен, гемодинамика – қ ан тамырлар жү йесі бойынша қ анның қ озғ алысын зерттейтін биомеханиканың бір бө лімі. Гемодинамиканың физикалық негізі гидродинамика болып табылады. Қ анның ағ ысы қ анның қ ұ рамы мен қ ан тамырларына да байланысты ағ ады.
Қ ан тамырлар жү йесіндегі қ анның ағ ысы. Пульстық толқ ын.
Тұ йық талғ ан тізбекте электрлік токтың болуында, тізбектегі кедергіге тө зу ү шін потенциалдар айырымын беретін ток кө зі керек. Аналогиялық тү рде, тұ йық талғ ан гидродинамикалық жү йеде сұ йық тық тың қ озғ алысы ү шін міндетті тү рде гидравликалық кедергіге тө зуде, қ ысым айырымын қ ұ ратын «сорғ ыш» қ ажет. Қ ан айналым жү йесінде бұ ндай сорғ ыштың қ ызметін жү рек атқ арады.
Жү рек, қ ан-тамырлар жү йесін тұ йық талғ ан, кө птеген тарамданғ ан тү тіктері сұ йық тармен толтырылғ ан, қ абырғ алары эластикалық болып келетін кө рнекі моделі ретінде қ арастыруғ а болады. Сұ йық тық тың қ озғ алысын ырғ ақ ты жұ мыс істейтін груша тә різді екі клапаны бар сорғ ыш атқ арады (1 сурет). Сол жақ қ арынша жиырылғ ан кезде (груша сығ ылғ анда) шығ арушы К1 клапаны ашылып, ондағ ы тұ рғ ан сұ йық тық тү тікке А (аорта) қ ұ йылады. Қ абырғ алардың созылуына байланысты тү тік кө лемі ұ лғ айып, ол артық сұ йық тық ты сыйғ ызады. Содан соң К1 клапаны жабылады. Аорта қ абырғ алары біртіндеп жиырылып, артық сұ йық тық ты келесі жү йе звеносына (артерияғ а) қ ұ яды. Олардың да қ абырғ алары ө зіне артық сұ йық тық ты қ абылдап, алдымен созылып, содан соң сұ йық тық ты келесі жү йеге беріп, жиырылады. Қ ан айналым циклының қ орынды кезең інде сұ йық тық шығ арушы К2 клапан арқ ылы Б тү тігіне жиналады, яғ ни сорғ ышқ а қ айтып келеді. Осығ ан орай, берілген модель сапалы тү рде қ анайналым схемасын сипаттайды.
Енді ү лкен қ ан айналым жү йесіндеге қ ұ былысты толығ ырақ қ арастырамыз. Жү рек ырғ ақ ты сорғ ыш ретінде, яғ ни жұ мыс фазалары – систола (жү рек бұ лшық етінің жиырылуы) - бос фазамен – диастоламен (бұ лшық тың босаң суы) алмасады. Систола кезінде қ ан, сол жақ қ арыншадағ ы аортағ а қ ұ йылып, содан соң аорта клапаны жабылады. Жү ректің бір жиырылуындағ ы аортағ а қ ұ йылатын қ анның кө лемі соқ қ ы кө лемі (60-70мл) деп аталады. Аортағ а тү скен қ ан оның қ абырғ асын созып, аортадағ ы қ ысым жоғ арылайды. Бұ л систолалық (САҚ, Рс) қ ысым. Жоғ арғ ы қ ысым қ ан тамырлар жү йесінің артериялық бө лігі бойынша таралады. Бұ ндай таралым қ абырғ алардың серпімділігімен сипатталып, пульстық толқ ын деп аталады.
|
|
|
