 |
Қанның реологиялық қасиеттері
|
|
|
|
Пульстық толқ ын – систола кезіндегі сол қ арыншадан қ анның қ ұ йылуына байланысты аорта жә не артериялар бойынша жоғ арғ ы қ ысымның таралуы.
Пульстық толқ ын υ =5-10м/с жылдамдық пен таралады. Ірі тамырлардағ ы жылдамдық тың шамасы олардың кө леміне жә не қ абырғ а ұ лпасының механикалық қ ұ рамына тә уелі болады:
υ п= 
,
мұ ндағ ы, Е – серпімділік модулі, h- тамыр қ абырғ асының қ алың дығ ы, d-тамыр диаметрі, p-тамыр затының тығ ыздығ ы.
Пульстық толқ ын ө ткеннен кейін сә йкесінше артериядағ ы қ ысым белгілі шамағ а дейін тө мендейді жә не бұ ны диастолалық қ ысым деп атайды (ДАҚ немесе Рд). Осығ ан байланысты ірі тамырлардағ ы қ ысымның ө згеруі пульстық сипатқ а ие.
Пульстық толқ ында қ ан ағ ысының пульстық жылдамдығ ы сә йкестенеді. Ірі тамырларда ол 0, 3—0, 5м/с қ ұ райды. Бірақ қ ан тамырлар жү йесінің тарамдалуына байланысты тамырлар жің ішкеленеді жә не олардың гидравликалық кедергісі жылдам (пропорциональды R4) жоғ арылайды. Бұ л қ ысым тербелісінің тө мендеуіне алып келеді. Артериолдарда жә не ә рі қ арай қ ысым тербелістері мү лдем жоғ алады. Тарамдану бойынша қ ысым тербелісі тө мендеп кана қ оймай сондай-ақ оның орташа мә ні тө мендейді.
Адамда қ ан айналым циклының ұ зақ тығ ы шамамен 20с.
Қ ан айналымның биофизикалық талдауын қ анның жә не қ ан тамырларының физикалық параметрлеріне жә не жү рек қ ызметіне тә уелді болуына байланысты қ ан қ озғ алысының жылдамдығ ы мен қ ысымының ө зара байланысын жазу деп тү сіну керек. Мұ нда қ анның тығ ыздығ ы, меншікті салмағ ы жә не қ ан тұ тқ ырлығ ы есепке алынуғ а тиіс
|
|
|
Қ анның реологиялық қ асиеттері
Реология (rheos - ағ у, ағ ын, logos – ғ ылым, грек тілінен) – заттың деформациясы мен ақ қ ыштығ ы туралы ғ ылым. Қ анның реологиясы (гемореология) дегеніміз қ анның тұ тқ ыр сұ йық ретіндегі биофизикалық ерекшеліктерін зерттеу.
Сұ йық тық молекулалардың ө зар тартылыс жә не жылулық қ озғ алысына байланысты ішкі ү йкеліс немесе тұ тқ ырлығ ы болады. Сұ йық тық тың ағ у формалары сұ йық тық тың физикалық қ асиеттерінен тә уелді. Бұ л қ асиеттерді бірқ атар параметрлер сипаттайды:
1. тығ ыздық 
мұ нда 
сұ йық тық тың массасы, 
кө лем
2. меншікті салмақ 
, 
сұ йық тық тың салмағ ы, кө лем
3. ішкі ү йкеліс коэффициенті, немесе сұ йық тық тың тұ тқ ырлығ ы.
Тұ тқ ырлық бұ л сұ йық тық тың бір бө лігінің басқ а бө лігінің жылжуына қ арсылас кө рсету қ асиеті. Сұ йық тық тың тұ тқ ырлығ ы ең алдымен молекулалардың қ озғ алғ ыштығ ын шектейтін молекулааралық ә рекеттесулерден тә уелді.
Егер де ағ ып жатқ ан сұ йық тық қ озғ алмайтын бетпен ә рекеттессе (мысалы сұ йық тық тың тү тіктің ішіндегі ағ уы, оң дай сұ йық тық тың ә ртү рлі қ абаттары ә ртү рлі жылдамдық тармен ағ ады. Жылдамдау ағ атын қ абаттар тезірек ақ қ ысы келсе, баяу қ абаттары оны тоқ татады.
Тұ тқ ырлық тың болуы сұ йық тық тың жылжуын шақ ыратын сыртқ ы қ айнардың энергиясының шашылуына, оның жылуғ а кө шуіне ә келеді. Тұ тқ ырлық сыз сұ йық тық (идеалды сұ йық тық ) абстрактты ұ ғ ым. Барлық табиғ и сұ йық тық тар тұ тқ ырлық пен сипатталады.
|
|
|
Тұ тқ ыр ағ ынның негізгі заң ы 1687 ж. И. Ньютонмен ойлап шығ арылғ ан:
, η =const.
мұ нда: F [Н] – қ абаттар жылжығ ан кездегі олардың арасындағ ы болатын ішкі ү йкелістің кү ші;
ç [Па× с] – сұ йық тық тың оның қ абаттарының ығ ысуына қ арсыласуын сипаттайтын динамикалық тұ тқ ырлық тың коэффициенты;
dV /dz [1/c] – жылдамдық градиенті, яғ ни ығ ысу жылдамдығ ы;
S [м2] - ә рекеттесетін қ абаттардың аудандары.
Сонымен ішкі ү йкеліс кү ші жылдам қ абаттарды тежейді, ал баяу қ абаттарды тездетеді. Динамикалық тұ тқ ырлық коэффициентімен қ атар кинематикалық тұ тқ ырлық коэффициенті де қ арастырылады:
; мұ нда ñ - сұ йық тық тың тығ ыздығ ы.
Ньютонық жә не ньютонық емес сұ йық тар
Ньютонық сұ йық тар
Ньютонық сұ йық тар деп тұ тқ ырлық коэффициенті сұ йық табиғ атына жә не оның температурасына тә уелді болатын сұ йық тарды айтады. Ньютондық сұ йық тар ү шін тұ тқ ырлық кү ші жылдамдық градиентіне тура пропорционал. Тұ тқ ырлық коэффициенті сұ йық тың ағ ыс шарттарына тә уелді болмайтын тұ рақ ты параметр болып табылады.
Бұ л сұ йық тық Ньютон тең деуіне бағ ынады. Ньютондық сұ йық тық тар қ ұ рамымен басқ а да кө птеген сұ йық тық тар (су, ерітінділер, тө менгі молекулалық органикалық сұ йық тық тар) жә не барлық газдар қ ұ рамдас.
Арнайы қ ұ рал – вискозиметрдің кө мегімен анық талғ ан кейбір сұ йық тық тардың тұ тқ ырлық коэффициентінің шамасы тө мендегі кестеде кө рсетілген:
| Зат | Ауа | Су | Глицерин | Қ ан | Плазма | |
| Температура, 0С | ||||||
| η [Па× с] | 1, 8х10-5 | 1х10-3 | 0, 3х10-3 | 1, 5х10-3 | 4-6х10-3 | 1, 5х10-3 |
|
|
|
Кестеде кө рсетілген қ ан тұ тқ ырлығ ының шамасы жайбырақ ат жағ дайдағ ы дені сау адамның кө рсеткіші. Ауыр физикалық жұ мыс кезінде қ ан тұ тқ ырлығ ы жоғ арылайды. Тұ тқ ырлық шамасына кей аурулар ә сер етеді. Мысалы, қ ант диабеті кезінде қ ан тұ тқ ырлығ ы 23× 10-3 Па∙ с, жоғ арылайды, ал тубуркулезде 1× 10-3 Па∙ с.
|
|
|
