Қан ағысының режимдері.

Сұ йық ағ ыстарының режимін ламинарлық жә не турбуленттік деп бө леді. Ламинарлық ағ ыс - сұ йық тардың реттелген ағ ысы, сұ йық қ абаттарғ а бө лініп ағ ыс бағ ытына параллель ағ атын сияқ ты (3 сурет). Жылдамдық ұ лғ айғ анда ламинарлық ағ ыс турбуленттік ағ ысқ а ауысады. Сұ йық қ абаттарының орын ауыстырулары интенсивті жү ріп, ағ ында ә р тү рлі мө лшерде кө птеген иірімдер пайда болады. Бө лшектер кү рделі траекториялар бойынша хаосты қ озғ алыстар жасайды. Турбуленттік ағ ыс ү шін ағ ыстың ә рбір нү ктесінде ретсіз, жылдамдық тың уақ ыт ө туімен бей берекет ө згерулері тә н. Медициналық тә жірибеде қ анның тамырлар бойымен ағ ысын зерттеу жекелеген мү шелер мен жү йелердің қ анмен қ амтамасыз етілуін бағ алауда диагностикалық мақ сатта пайдаланылады.

Ламинарлық ағ ыс ү шін жазық, квазипараллель траекториялар тә н. Ламинарлық ағ ыста тү тіктің қ имасында жылдамдық парабола заң ымен ө згереді:

Мұ нда R – тү тік радиусы, Z – осьтен қ ашық тығ ы, V₀ –ағ ыстың осьтік (максималь) жылдамдығ ы.

Турбуленттік ағ ыс ү шін кең істіктің ә р нү ктесіндегі жылдамдық тың кө п уақ ыт аралығ ындағ ы нақ ты мә ндерінің нә тижесінен орташа есептелген жылдамдық мә ні ұ ғ ымын енгізуге болады. Бұ л ағ ыс қ асиеті айтарлық тай ө згереді. Олар атап айтқ анда, ағ ын қ ұ рылымы, жылдамдық профилі, қ арсыласу заң ы. Тү тіктегі турбуленттік ағ ыстың орташа жылдамдық профилі ламинарлық ағ ыс ү шін қ олданылғ ан параболалық профильден ө згеріп, тү тік қ абырғ асына қ арай жылдамдығ ы тез ө сіп, ағ ыстың орташа тұ сында қ исық тығ ы азаяды. Тү тік қ абырғ асындағ ы жің ішке қ абатты есептемегеннің ө зінде жылдамдық профилі логарифдік заң мен жазылады. Сұ йық тың ағ ыс режимі Рейнольдс санымен сипатталады: Re. Дө ң гелек тү тіктегі сұ йық ағ ысы ү шін:

мұ нда V – тү тіктің кө лденең қ имасына перпендикуляр ағ ыстың орташа жылдамдығ ы, R тү тік радиусы.

Re≈ 2300 кризистік мә нінен аз болғ анда ағ ыс ламинарлық болады. Ал Re > Re_КР, яғ ни кризистік мә нінен кө п болғ анда ағ ыс турбулентті болады. Ереже бойынша тамырлардағ ы қ ан ағ ысы ламинарлық болып есептеледі. Дегенмен кейбір жағ дайларда турбуленттік ағ ыс пайда болуы мү мкін. Аортадағ ы турбуленттік ағ ыс оғ ан кіре берісте пайда болады: ағ ынның ұ йтқ уларының нә тижесінде пайда болады, себебі қ ан жү рек қ арыншаларынан аортағ а қ арай лақ тырылады. Бұ л қ ұ былыс доплер-кардиографияда анық байқ алады. Тамырлар тармақ талғ ан жерде, сонымен бірге қ ан ағ ысының жылдамдығ ы ө скенде (бұ лшық ет жұ мысы кезінде) артерияда да турбулентті болуы мү мкін. Турбуленттік ағ ыс тамыр оң аша тарылғ ан жерлерде, мысалы тромб пайда болғ анда болуы ық тимал. Турбуленттік ағ ыс сұ йық қ озғ алысы кезінде қ осымша энергия жұ мсалуымен байланысты, сондық тан қ ан ағ ысы жү йесінде жү рекке қ осымша кү ш тү сіруі мү мкін. Турбуленттік ағ ыс кезінде пайда болатын шу ауру диагностикасында пайдаланылуы мү мкін. Жү рек клапандарының бұ зыуынан пайда болатын жү рек шулары деп аталатындар қ анның турбуленттік ағ ысынан болады.

Қ ан айналымды зерттеу ә дістерінің физикалық негізі

Қ анның ағ зада таралуын, қ озғ алысын т. б сипаттамаларын, айтылғ ан процестерді жү зеге асыратын жеке тү йіндердің қ ызметтерін зерттейтін ә дістер кө птеп саналады. Мұ нда екі басты мә селе шешіледі, жү рек -қ ан тамырлар жү йесі қ ызметінің жалпы заң дылық тарын тағ айындау жә не практикалық мақ сатқ а қ ажетті, оның ішінде қ ан айналымының бұ зылу диагностикасы ү шін жеке қ ызмет ерекшеліктерін ашып кө рсету.

Қ ан айналымды зерттеу ә дістерін инвазивтік (қ андық ) жә не инвазивтік емес (қ ансыз) бө леді. Жү рек-қ ан тамырлар жү йесінің жеке бө ліктерінің қ ұ рылысын ә р тү рлі рентгенологиялық ә дістердің (Ангиография, Коронарография жә не басқ а, ультрдыбыстық диагностика, радионуклидтік диагностика, термография т. б ә дістерінің ) кө мегімен зерттеп бағ алайды. Қ ан айналым қ ызметін зерттеу ү шін қ ан қ ысымын жә не қ ан ағ ысының кө лемдік жылдамдығ ын, қ анның шығ ын болуының тікелей ө лшеулері пайдаланылады. Бұ л мақ сатқ а гемодинамиканың жанама (атравматикалық ) ә дістері, ә р тү рлі параметрлерін анық тау ә дістері қ олданылады. Олардың ішінде ең кө п тарағ аны динамокардиография (гемодинамиканы кеуде жасушаларының торсиондық қ озғ алысын тіркеу жолымен); баллистокардиография (дененің синкардиалдық қ озғ алысын тіркеу); эхокардиография (жү ректің клапан - бұ лшық еттік қ озғ алысын тіркеу) тағ ы басқ алар. Қ ан айналымды зерттеу ү шін есептеу машиналарының қ атысуымен математикалық моделдеу ә дістерін пайдаланады.