 |
Сфигмография. Қанның делюциондық әдістері. Езілген сынама. Фик (Fick) әдісі. Артериялық қан қысымын өлшеу әдісі
|
|
|
|
Сфигмография
Дә рігерлерге мың жылдың кө леміндегі белгілі гемодинамиканың физиологиялық параметрі - пульс (латынша pulsus - «соқ қ ы») болып табылады. Бұ л тамыр қ абырғ асының тербелістері жү рек жұ мысымен байланысты. Табиғ аты мен сипаттамалары ә р тү рлі болып келетін тербелістерді артериялық жә не веналық пульстер деп бө леді. Артериальдық пульс –қ анның жү ректен шығ арылып тамыр қ абырғ алары бойымен таралуынан болады. Аорта мен оның тармақ тарындағ ы сызық тық жылдамдық 0, 5-0, 6 м/с тан аспайды. Дегенмен, пульстық толқ ын ірі артериялар қ абырғ аларының бойымен 4 тен 10 м/с жә не одан да ү лкен жылдамдық пен жіберіледі.
Артериальдық тамыр қ абырғ аларының пульстық толқ ын ө ткенде пайда болатын механикалық тербелістерін зерттеудің графиктік ә дісі сфигмография деп аталады.
Қ анның делюциондық ә дістері.
Езілген сынама
Бояғ ыштың белгілі мө лшері вена ішіне жіберіледі, уақ ыт белгіленіп пульс саналады. Бірдей уақ ыт аралығ ында (1 минутта) қ ан алып, ондағ ы бояғ ыштың плазмадағ ы спектрофотометриялық концентрациясын, концентрация ө суі тоқ тағ анша анық тайды (яғ ни бояғ ыш қ анның барлық кө лемімен араласып кеткенше). Алынғ ан нә тижеден қ анның қ анша литрінде бояғ ыш еріп кеткенін есептеуге болады. Яғ ни біз айналымдағ ы қ ан кө лемін аламыз. Бояғ ыштың қ анғ а толық таралу уақ ытын біле отырып, қ анның минуттық кө лемін есептеуге болады, пульсті біле отырып жү ректің бір жиырылуының орташа кө лемін есептеуге болады.
|
|
|
Фик (Fick) ә дісі
Фик ә дісі (A. Fick, 1829 - 1901, неміс дә рігері) - жү ректің оң жақ бө ліктерінен, жә не артериялық қ андағ ы оттек немесе кө міртегінің қ ос тотығ ының айырмасын анық тауғ а, сонымен бірге бір мезгілде оттек тұ тынуды немесе кө міртегінің қ ос тотығ ын бө ліп шығ аруды анық тауғ а негізделген, жү ректің минуттық кө лемін (литрмен) ө лшеу ә дісі. Ол тұ тынылғ ан оттектің немесе бө лініп шығ арылғ ан кө міртегінің қ ос тотығ ының ( л/мин ) артериалық жә не веналық қ андағ ы сә йкес проценттік мө лшерінің шамасына қ атынасы (100 ге кө бейтілген) арқ ылы анық талады.
Артериялық қ ан қ ысымын ө лшеу ә дісі
Қ ан қ ысымы – қ анның тамылар қ абырғ асына тү сіретін кү ші. Артерияларда қ ысымды ең бірінші рет қ андық ә діспен, манометрді тамыр қ уысына тү тік арқ ылы тікелей жалғ ау жолымен ө лшеген (Стивен Хэйлс, 18 ғ асыр). Бұ л ә діс дә л, бірақ қ азіргі кезде практикалық медицинада сирек қ олданылады, мысалы хирургиялық операциялар кезінде немесе қ ысымды ө лшеу қ иынғ а соғ атын жерлердегі (ө кпе артериясы, аорта жә не жү рек қ уысы) қ ысымдарды анық тайды. 1896 жылы С. Рива-Роччи пальпаторлық ә дісті қ олданды, мұ нда қ ол білегі пневматикалық манжеткамен пульс тоқ тап қ алғ анғ а дейін қ атты қ ысылатын болды, қ ысым систолалық артериялық қ ысымғ а сә йкес келуге тиісті болды. Жің ішке манжетка серпімді қ асиеті бар ұ лпаларды қ атты қ ысып тастайтын болғ андық тан қ ысымның шамасы ү лкейтіліп кө рсетілді. 1901 жылы X. Реклингаузен манжетканы 12 см - ге дейін кең ейтті, нә тижесінде, қ ысымды ө лшеу қ ателігі берілген ә дісте 20 дан 5 мм ге (Hg cынап бағ аны) кеміді.
|
|
|
1905 жылы Н. С. Коротков, орыстың ә скери дә рігері қ азіргі кезде кең інен қ олданыста жү рген дыбыстық ә дісті ойлап тапты. Манжеттің ені мен ұ зындығ ы қ ойылатын жердің ө лшемдеріне сә йкес келуі керек. Бұ лай болмағ ан жағ дайда нә тижелерге ө згерістер енгізуге тура келеді. Мысалы, периметрі 40 см ден жоғ ары болғ анда алынғ ан нә тижеден алып тастау қ ажет, 25 см – кем қ амтылғ анда 15 мм қ осу керек. 1 жасқ а дейінгі ені 2, 5 см, 1 ден 4 жасқ а дейін 6-7 см, 4 тен 8 жасқ а дейін 8-9 см, 8 жастан ү лкендерге 10-11 см. Ересектер ү шін иық тағ ы ені 12 см, сан еттегі манжет 18 см болуы керек.
Электрондық тонометрлер бар. Олар микрофонның кө мегімен манжет астындағ ы дыбыстық қ ұ былыстарды тіркей алады. Бө геттер ә рекетінен олардың дә л болуы тө мен.
Манжеттің сығ ылуы немесе созылуы кезінде пульстық толқ ынның типті ө згерістерін қ арай отырып, бұ л ә діс систолалық, диастолалық қ ысымды анық тауғ а мү мкіндік береді.
Қ арапайым етілген нұ сқ асында осциллометриялық ә діс қ азіргі замандық автоматтық электрондық тонометр пайдаланылады. Коротков тонын анық тауғ а негізделген аппараттарғ а қ арағ анда дә лдігі жоғ ары. Қ ысым датчигі манжетте емес қ ұ рал корпусының, пневматикалық контурының ішінде орналасады. Систолалық жә не диастолалық қ ысымдарды анық тау орнатылғ ан микропроцессормен, кү рделі программалармен жү ргізіледі. Ө лшеудің қ анағ аттанарлық дә л болуын иық қ а арналғ ан манжеткасы бар аппараттар ғ ана бере алады. Шынтақ тұ сында немесе саусақ тағ ы манжеткалары бар қ ұ ралдардың қ ымбат болуына қ арамастан практикалық маң ызы жоқ. Интенсивтік терапия мен реанимотология практикасында артериялық қ ысымның стационарлық мониторлары осылай орнатылғ ан. Манжеттік ә діспен портативті мониторы бар тасып жү руге арналғ ан қ ұ ралмен артериялық қ ысымның автоматтандырылғ ан, кө п реттік ө лшеулерін алуғ а болады.
|
|
|
Вегетативтік кө рсеткіштерді бағ алау:
1. Кердо вегетативтік индексі
Кердо вегетативік индексін ( ВИ ) есептеп шығ ару:
мұ нда Д - диастолалық қ ысым шамасы; ЖЖЖ - 1 минуттағ ы жү рек жиырылу жиілігі.
Айтылуы: толық вегетативтік тепе – тең дікте (эйтония) жү рек қ ан тамырлар жү йесінде, ВИ = 0.
Егер коэффициент оң таң балы болса, симпатикалық ық пал басымдылық та, егер коэффициенттің цифрлық мә ні теріс таң балы болса, онда парасимпатикалық тонустың ұ лғ аюы деп есептеледі.
|
|
|
