Ақпаратты компьютерде кодтау

Ақ параттық технологиялардың дамуымен алғ ан ө зектілігі жіктеу жә не кодтау ә дістері. Қ азіргі нарық тық қ атынастар жә не нарық тық экономикадағ ы жағ дайды талап етті елеулі жаң ғ ырту қ олданыстағ ы классификаторлар жә не жаң аларын қ ұ ру.

Классификатор – бұ л ресми қ ұ жат білдіретін жү йеленген жиынтығ ы атауларының жә не кодтарының сыныптамалық топтардың объектілер мен сыныптамалар.

Жіктеуіштер бө лінеді санаты, ол кө рсетеді оның белгілі бір топқ а жатуы дең гейіне байланысты бекіту жә не қ олдану саласы. Ажыратады жіктеуіштер:

— аралық жіктеуіші – қ азақ стан республикасының мемлекеттік жіктеуіші бекітілген Мемстандарт Ресей ү шін қ олдану автоматтандырылғ ан басқ ару жү йесінде (АБЖ);

— салалық жіктеуіш – бұ л жіктеуіші енгізілген белгіленген тә ртіпте қ олдану ү шін АБЖ саласы;

— жіктеуіші кә сіпорындар – бұ л жіктеуіші енгізілген белгіленген тә ртіпте қ олдану ү шін АБЖ кә сіпорындар.

Аралық ө нім жіктеуіші – бұ л жү йеленген жиынтығ ы кодтары мен атауларының сыныптамалық топтардың, салынғ ан негізінде иерархиялық жіктеу жү йесін пайдалана отырып, сандық ондық кодтау жү йесін.

КПБ екі бө ліктен тұ рады: сыныптамалық – —КПБ жә не ассортиментті

– А-ОКП.

-КПБ жиынтығ ын білдіреді кодтары мен атауларының сыныптамалық топтардың, олар жү йеге келтіріліп белгілі бір ортақ белгілері, негізінен тұ тынушылық сипаттағ ы. Барлық ө нім-КПБ бө лінуі бес сатығ а жіктеу: сынып, ішкі сынып, топ, қ осымша топ.

Сыныптар алғ ашқ ы сатысы болып табылады иерархиялық жіктеу жә не КПБ кодталады двухразрядными кодтары 01-ден 99.

Ішкі болып табылады екінші сатысы жіктеу-жайларда кү тіп-сынып оқ ушысы. Ү шінші сатысы жіктеу болып табылады, нақ тылайды мазмұ ны ішкі кластар жә не т. б.

А-КПБ ұ сынады жинақ тау кодтары мен атауларының жататын белгілі бір топтастыру жә не сә йкестендіруге мү мкіндік беретін, ө німге, оның тү рлері, маркалары жә не басқ а да элементтер болуы мү мкін. А-КПБ – бұ л кө п томдық басылымдар, шығ арылатын мемлекеттік басқ ару органдары.

А-КПБ қ амтиды ө німнің атауы, нақ ты марка, ү лгі ө лшемдеріне, сұ рыптамасы, артикулов, модельдер мү мкіндік береді, оларды сә йкестендіруге коды бойынша.

Есептеу техникасының ө зінің жү йесі бар – ол екілік кодтау деп аталады жә не мә ліметтерді 1 мен 0-ден тұ ратын екі белгінің тізбегімен жазуғ а мү мкіндік береді. Бұ л белгілер екілік цифрлар немесе биттер деп аталады(bit- ағ ылшынша, binary digit-тің қ ысқ аша жазылуы).

Бит – ақ параттың ең кіші ө лшем бірлігі. 8 биттің комбинациясы байт деп аталады. ЭЕМ-да кез-келген таң баны жә не санды биттердің кө мегімен жазуғ а болады. Кейінірек компьютерлік техника мен ақ параттық технологиялардың дамуы компьютерде ақ параттың басқ а да тү рлерін сақ тау мен ө ң деуге мү мкіндік берді. Қ азіргі заманда компьютер сандық, мә тіндік, графикалық, аудио жә не бейне ақ паратты ө ң дейді.

Егер алфавиттің ә р символына белгілі бір санды сә йкестендіріп қ ойса (мысалы реттік номерін), онда мә тіндік ақ паратты екілік кодтың кө мегімен кодтауғ а болады. Қ азіргі компьютерлерде ақ парат ASCII (American Standart Codе for Information Interchange – американский стандартный код для обмена информацией) кодымен беріледі. ASCII коды АҚ Ш-тың (ANSI) американың стандарттық ұ лттық институтында жасалғ ан, бірақ оның 256 стандарт символдан тұ ратын бө лігі арнайы программаның кө мегімен ұ лттық алфавиттің символдарымен ауыстыруғ а болатындық тан басқ а елдерде пайдалана алады.

Қ азақ станда қ ұ рамында кириллица символдары бар ASCII-ге алтернативті кодтау қ олданылады. Онда ү лкен жә не кіші орыс жә не латын ә ріптері, цифрлар, тыныс белгілер жә не арифметикалық амалдар жә не т. б. қ амтылғ ан. ASCII символының ә рқ айсысына 8 биттік екілік код (байт) сә йкес қ ойылғ ан, бұ л 256 ә р тү рлі символды кодтауғ а мү мкіншілік береді.

Сонымен қ атар, басқ а да кодтау жү йелері бар: - 8 бит немесе 1bayt Windows 1251, KOI-8 жә не басқ алары жоғ арыда кодтау жү йесін Барлық бір таң баны кодтау ү шін пайдаланылады. 1991 жылы ол 16-биттік жү йесін Юникод (Unicode) ұ сынылды. Бұ л жү йенің ә рбір ө кілдік символы 2 байттан тұ рады.  

Сонымен, егер адам текстік файл қ ұ рып жә не оны дискіге жазса, онда адамның енгізген ә р символы компьютер жадында сегіз нольдер мен бірлердің жиынымен сақ талады. Тексті экранғ а немесе принтерге шығ арғ анда осы кодтарғ а сә йкес символдар бейнеленеді.

ЭЕМ-дағ ы кез-келген басқ а ақ парат секілді графикалық бейнелерді сақ тауғ а, ө ң деуге жә не екілік жү йеде кодталғ ан тү рінде байланыс жолдармен жіберіледі. Графикалық байланыс жолдармен жұ мыс жасайтын ә р тү рлі программалар саны жеткілікті. Мұ нда графикалық кодтау ә дістері ә р тү рлі графиктік форматтар қ олданылады. Бейне сақ талғ ан файлдың кең еймесі мұ нда қ андай формат қ олданғ анын білдіреді, яғ ни қ андай программаның кө мегімен қ арауғ а, ө ң деуге жә не баспағ а шығ аруғ а болатынын аң ғ аруғ а болады. Осындай ә р тү рлі мү мкіншіліктеріне қ арамастан бейнені кодтаудың негізінде растрлық жә не векторлық графика деген ә р тү рлі екі тә сілі бар.

Растрлық графиканы қ олданғ анда бейненің ә рбір кішкене элементінің тү сі санаулы биттің кө мегімен кодталады. Бейне пиксель деп аталатын ұ сақ нү ктелердің жиынын қ ұ райды. Тастар немесе ә йнектердің жиынтығ ынан қ ұ ралғ ан мозайка немесе вираж секілді тү рлі-тү сті нү ктелердің кө мегімен сурет салынады. ЭЕМ-де растрлық ә дісті қ олданғ анда ә р пиксель ү шін биттік қ алың дық (глубина) деп аталатын санаулы биттер саны бө лінеді. Ә р тү ске белгілі бір екілік код сә йкес келеді. Мысалы, егер биттік қ алың дық 1-ге тең болса, онда 0-қ ара, 1-ақ тү ске сә йкес келеді де, ал бейне тек қ ара-ақ тү сті болады. Егер биттік қ алың дық 2-ге тең болса, яғ ни ә р пикселге 2 бит бө лінсе, онда 00-ге қ ара, 01–ге қ ызыл, 10-ғ а кө к, 11–ге ақ сә йкес келеді де, тө рт тү сті пайдалануғ а болады. Биттің қ алың дығ ы 3-ке тең болғ анда 8 тү сті пайдалануғ а болса, ал 4-те 16 тү сті пайдалануғ а болады. Векторлық графиканы пайдаланғ анда бейнені қ ұ раушы қ арапайым графиктер – геометриялық объектілердің математикалық ө рнегі (мысалы, кесінді, шең берлер, тікбұ рыштаржә нет. б. ) ЭЕМ-нің жадында сақ талады. Шең берді салу ү шін оның центрінің орнын, радиусын жә не сызық тық жуандығ ы мен тү сін жады да сақ тау керек. Осы мә ліметтер бойынша сә йкес программалар керек фигураны дисплей экранында тұ рғ ызады.