 |
Глава 16. Двукроп'е. § 59. Правілы пастаноўкі двукроп’я. Працяжнік. § 60. Правілы пастаноўкі працяжніка
|
|
|
|
ГЛАВА 16
ДВУКРОП'Е
§ 59. Правілы пастаноўкі двукроп’я
1. Двукроп'е ставіцца перад пералічэннем аднародных членаў, перад якімі ёсць абагульняльнае слова (займеннік, прыслоўе, назоўнік) або словы напрыклад, а іменна.
Напрыклад:
Наогул яе [настаўніцу] любілі ўсе: вучні, настаўнікі, калгаснікі (І. Шамякін).
Раніца была сухая. Нідзе ні расінкі: ні на траве, ні на лісці (А. Чарнышэвіч).
Усе былі апрануты па-святочнаму: чысценька і прыгожа (Я. Колас).
На прыгуменні, поруч з садам, павець з гумном стаяла радам, а пад паветкаю прылады: вазок, калёсы, панарады, старыя сані, восі, колы і вулляў некалькі на пчолы... (Я. Колас).
На ўроках мовы праводзяцца розныя віды работ, напрыклад: дыктанты, сачыненні, пераказы і інш.
2. У афіцыйных паперах, дакументах, у навуковых працах, зрэдку ў мастацкіх тэкстах двукроп'е перад аднароднымі членамі ставіцца і тады, калі перад імі адсутнічае абагульняльнае слова (яго ролю выконвае дзеяслоў-выказнік).
Напрыклад:
Да заявы прыкладаюцца: ... .
На нарадзе прысутнічалі: ... .
Вучылішча рыхтуе: токараў, слесараў...
З прамысловых птушак найбольшую цікавасць маюць: цецярук, глушэц, рабчык, шэрая курапатка, крыжанка, слонка, дупель, бакас і белая курапатка (Т. Хадкевіч).
3. Двукроп'е ставіцца перад пералічэннем аднародных азначэнняў, якія выражаны прыметнікам або назоўнікам ці займеннікам і адносяцца да паясняльнага папярэдняга назоўніка.
Напрыклад:
Дарэчы, вельмі сімвалічна, што і да гэтага часу не высветлена, якога ж веравання быў Скарына: праваслаўнага, каталіцкага ці пратэстанцкага? (Н. Гілевіч).
Размову спачатку вялі Васіль і Маслоўская – звычайную размову знаёмых людзей у першыя хвіліны сустрэчы: аб надвор'і, аб сустрэчы, аб навінах (І. Шамякін).
|
|
|
4. Калі аднароднымі членамі з папярэднім абагульняльным словам сказ не заканчваецца, то перад імі ставіцца двукроп'е, а пасля іх – працяжнік.
Напрыклад:
Рыбацкая снасць: сетка, нераткі, вуды – была адмысловая ў дзядзькі Марціна (Я. Колас).
Бацька прыбраў з воза ўсё: плуг, барану, мяшкі з бульбай – і ўвайшоў у хату (М. Зарэцкі).
5. Двукроп'е ставіцца перад аднароднымі членамі, якія тлумачаць, удакладняюць значэнне папярэдніх слоў.
Напрыклад:
На скорым часе ранічкою Алесь у кепскім быў настроі: хадзіў, бурчаў, не змоўчваў маме, усё дагары вярнуў нагамі (Я. Колас).
Яна ўзялася за работу: набрала бярэма дроў, унесла ў хату і, запаліўшы газоўку, стала класці іх у печ (К. Чорны).
6. Двукроп'е ставіцца паміж часткамі бяззлучнікавага складанага сказа, калі ў другой раскрываецца змест ці ўказваецца прычына таго, аб чым гаворыцца ў папярэдняй частцы.
Напрыклад:
Аўгіня пускаецца на хітрасць: яна крута верне свой човен наперарэз Мартынаваму чоўну (Я. Колас).
Усё навокал было па-ранейшаму: глуха шумеў лес, нізка над зямлёй плылі хмары (С. Александровіч).
Яна дамаглася свайго: сталовая ўжо красавалася жоўтай страхою (П. Броўка).
Але пагаварыць яму так і не ўдалося: гаспадыня запрашала гасцей за стол (Я. Колас).
7. Двукроп'е можа ставіцца паміж трыма часткамі бяззлучнікавага складанага сказа, у якім наступная частка ў адносінах да папярэдняй можа абазначаць прычыну, выражаць удакладняльна-тлумачальнае значэнне і інш.
Напрыклад:
Але справа тут не ў часе была: недаверлівыя залацінцы другое мелі ў думках: каб не прыбраў часам гэты інструктар і сад, і агарод, і сенакос (Я. Колас).
Прашу: хоць раз задумайцеся, людзі: на што мы трацім лепшыя гады? (А. Бачыла).
8. Двукроп'е ставіцца паміж дзвюма часткамі бяззлучнікавага складанага сказа, першая з якіх заканчваецца дзеясловамі бачыць, глядзець, разгледзецца, чуць, адчуць, адчуваць, заўважыць, зразумець, ведаць, верыць, казаць, разумець і інш., пры дапамозе якіх пазначаецца, што далей будзе ісці паведамленне аб якім-небудзь факце, падзеі, з'яве і пад.
|
|
|
Напрыклад:
[Зося] заўважыла: Янка ўжо там, за вушаком дзвярэй (Г. Далідовіч).
Гляджу: усё ў парадку (К. Чорны).
Праз туман разгледзеўся цяпер я: над палянай жоўкне поўны месяц (М. Лужанін).
Адным словам сказаць, усе бачылі: яна і прыгожая, і ўдалая (К. Чорны).
Няхай усё гэта песня нагадала, але я веру: устане горад мой (М. Танк).
Алесь зразумеў: нервовасць Кастуся можа сапсаваць справу (У. Караткевіч).
Праз вокны відаць: на ўсходзе разгараецца раніца (М. Лупсякоў).
9. Двукроп'е ставіцца пасля сказаў або слоў, якія ўводзяць у тэкст простую мову.
Напрыклад:
Лагодненька ўмее гаварыць дзед Павал: «Не хадзі ты, Агатка, далёка» (Я. Колас).
Ціха шэпчуць за парканам дзеці: «Вунь новая настаўніца ідзе» (С. Грахоўскі).
Рая прапанавала: «Хлопцы, дзяўчаты! Давайце наведаем Данілу Платонавіча! » (І. Шамякін).
ГЛАВА 17
ПРАЦЯЖНІК
§ 60. Правілы пастаноўкі працяжніка
1. Працяжнік ставіцца паміж дзейнікам і выказнікам:
калі абодва галоўныя члены сказа выражаны назоўнікам у назоўным склоне і пры выказніку адсутнічае дзеяслоў-звязка;
Напрыклад:
Мінск – сталіца, гордасць наша, слава ўсёй краіны (Я. Купала).
Нарэшце дзед Талаш – партызанскі камандзір (Я. Колас).
Матчыны рукі – залатыя рукі (І. Мележ).
Фразеалогія – раздзел мовазнаўства, які вывучае семантычныя, граматычныя і стылістычныя асаблівасці ўстойлівых выразаў.
Прастора і час – усеагульныя формы каардынацыі з'яў і падзей («БелСЭ»).
калі абодва галоўныя члены ці адзін з іх выражаны неазначальнай формай дзеяслова;
Напрыклад:
Асаблівая асалода – хадзіць у ягады (А. Ус).
Вучыцца ў народа – задача кожнага пісьменніка (К. Чорны).
Ехаць – не працаваць (Ф. Янкоўскі).
Гаспадарку весці – не лапці плесці (І. Гурскі).
Хату зрабіць – не скрынку збіць (Прыказка).
калі перад выказнікам ёсць словы гэта, вось, значыць, гэта значыць, гэта ёсць;
|
|
|
Напрыклад:
Паэзія – гэта пакута і радасць, праклён і бязлітаснасць, споведзь і гордасць (П. Панчанка).
Кожны чалавек – гэта цэлы свет (К. Чорны).
Цімох і Гануля – вось роўная пара (Я. Купала).
Ігнараваць мову – гэта значыць ігнараваць народ, нацыю (П. Пестрак).
калі дзейнік і выказнік выражаны лічэбнікамі або адзін з іх выражаны назоўнікам у назоўным склоне, а другі – лічэбнікам ці колькасна-іменным спалучэннем;
Напрыклад:
Пяць і тры – восем.
Шэсцьдзесят і пяцьдзесят – сто дзесяць.
Плошча Нарачы – восемдзесят квадратных кіламетраў (В. Вольскі).
калі выказнікам выступае ўсечаная форма дзеяслова, выклічнік або гукапераймальныя словы.
Напрыклад:
Уладзік зараз – шмыг у дзверы (Я. Колас).
А куля – дзык! А другая ў руку (Я. Брыль).
Я – хоп за павады! Конь спужаўся, а я – скок на яго (Я. Колас).
Цяперашні чытач – ого-го! (П. Місько).
2. У спецыяльнай літаратуры пры характарыстыцы прадмета перад колькасна-іменным спалучэннем працяжнік звычайна не ставіцца.
Напрыклад:
Даўжыня [Нёмана] 937 км. Плошча басейна 98, 2 тыс. км². («БелСЭ»).
3. Працяжнік не ставіцца:
калі дзеянне, абазначанае ўсечанай формай дзеяслова, сэнсава не выдзяляецца.
Напрыклад:
Я тым часам шмыг за дзверы (З. Бядуля).
Даніла шусь тут у вароты з жалезным ёмкім сахаром (Я. Колас).
Шустры жоўценькі клубок шмыг са сцежкі пад дубок (Н. Галіноўская).
4. Працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам, выражанымі назоўнікам або назоўнікам і займеннікам ці прыметнікам, звычайна не ставіцца:
калі паміж галоўнымі членамі стаіць прыслоўе, часціца, пабочнае слова, адасоблены член сказа (акрамя прыдатка) і інш.;
Напрыклад:
Марына ўжо настаўніца (І. Грамовіч).
А мой бацька таксама партызан (І. Шамякін).
Дзед Талаш не проста праваднік у Букрэевай разведцы (Я. Колас).
Хлопцы, відаць, добрыя рыбакі (Я. Сіпакоў)
Хлопец, апрануты ў салдацкі шынель, наш зямляк (К. Чорны).
калі дзейнік стаіць пасля выказніка;
Напрыклад:
Страшэнны штукар і свавольнік гэты Нёман (Я. Колас).
|
|
|
калі перад выказнікам ёсць адмоўе не;
Напрыклад:
Сам сабе чалавек не вораг (Прыказка).
Сляпы сляпому не павадыр (Прыказка).
калі пры выказніку ўжываюцца параўнальныя злучнікі як, усё роўна як, быццам, быццам бы, бы, нібы, што;
Напрыклад:
Жыта як сцяна (І. Навуменка).
Аблокі нібы воўна (Я. Янішчыц).
Вясенні луг што выстаўка народнага мастацтва (І. Шамякін).
калі дзейнік выражаны асабовым займеннікам, а выказнік – назоўнікам у назоўным склоне;
Напрыклад:
Пасівелы мой лес, я твой вечны паклоннік, я твой вечны даўжнік (Я. Сіпакоў).
калі дзейнік выражаны назоўнікам, а выказнік – прыметнікам.
Напрыклад:
Неба чыстае, васільковае (А. Якімовіч).
У познюю восень вада пад мастком чыстая і халодная (К. Чорны).
5. Пры сэнсавым і інтанацыйным выдзяленні выказніка ў адзначаных выпадках працяжнік можа ставіцца.
Напрыклад:
Пароль неўміручасці – родная мова (П. Макаль).
Рак – не рыба, кажан – не птушка (Прыказка).
Лёдам гасцінец мой выбіты, выліты, лёд – як магіла сама (Я. Купала).
Вочы – нібы дзве чарэшні ў дождж (А. Карпюк).
Я – чалавек, мне трэба жыць, тварыць, а не гарэць у полымі напалму (А. Зарыцкі).
Неба – высокае, блакітнае (Я. Маўр).
6. Працяжнік ставіцца перад абагульняльным словам пасля аднародных членаў.
Напрыклад:
І двор, і дарога, і лес – усё было занесена белым снегам (І. Пташнікаў).
У полі, у лесе, на рэчцы – усюды быў відаць шырокі і смелы поступ вясны (У. Краўчанка).
7. Калі пасля аднародных членаў перад абагульняльным словам ужыта пабочнае слова або спалучэнне слоў словам, адным словам, карацей кажучы, то працяжнік ставіцца перад пабочным словам, а пасля яго – коска.
Напрыклад:
Начны лес, ціхі, ледзь улоўны гул маразявых сосен, цішыня лясных нетраў – адным словам, усё настройвала на роздум (М. Зарэцкі).
8. Калі аднародныя члены сказа стаяць у сярэдзіне сказа пасля абагульняльнага слова, то перад імі ставіцца двукроп'е, а працяжнік – пасля іх.
Напрыклад:
Хутка ўсё: неба, і дарога, і чэзлыя балотныя хмызнякі – патанула ў снежнай завірусе (Я. Колас).
Рыбацкая снасць: сетка, нераткі, вуды – была адмысловая ў дзядзькі Марціна (Я. Колас).
9. Калі аднародныя члены знаходзяцца ў сярэдзіне сказа пасля абагульняльнага слова і маюць характар удакладнення, дадатковага тлумачэння, то яны выдзяляюцца працяжнікам.
Напрыклад:
Тады ўсе – і дарослыя і дзеці – уважліва сачылі за далёкімі іспанскімі падзеямі (М. Лынькоў).
У лесе кожная мясцінка – лужок, палянка, баравінка – асобны твар і выраз маюць (Я. Колас).
|
|
|
10. Працяжнік ставіцца паміж аднароднымі членамі сказа, не звязанымі злучнікамі, але пры наяўнасці перад першым з іх адмоўя не ці супрацьпастаўлення.
Напрыклад:
Не плача – смяецца шчаслівая маці (М. Багдановіч).
На чарговым прыпынку ў пярэднія дзверы не ўвайшоў – ускочыў малады, як і шафёр, хлопец (Ф. Янкоўскі).
Гаспадар павёў яго не ў жылы катэдж – у лазню… (І. Шамякін).
Не сваімі – чужымі нагамі гаспадар падышоў да каня (П. Глебка).
11. Працяжнік ставіцца перад злучнікам і паміж двума членамі сказа, калі другі з іх выражае вынік, хуткую змену падзей, нечаканасць.
Напрыклад:
А ўбачыў Машу – і адразу падабрэў (І. Шамякін).
Павернеш галаву – і бачыш сквер, пасярэдзіне якога старая царква (Г. Васілеўская).
Грузавік чмыхнуў, заракатаў – і запыліў па вясковай вуліцы (Т. Хадкевіч).
12. Калі злучнік і звязвае два аднародныя выказнікі, з якіх другі выражаны ўсечанай формай дзеяслова, то паміж імі заўсёды ставіцца працяжнік – перад злучнікам або пасля яго.
Напрыклад:
Пахіснулася хвоя – і бразь на зямлю (Я. Колас).
Да рэчкі жаданай прабраліся хлопцы і – стоп! (Я. Колас).
13. Працяжнік ставіцца перад недапасаваным азначэннем, выражаным неазначальнай формай дзеяслова ці спалучэннем з гэтай формай (такое азначэнне звычайна стаіць у канцы сказа, сэнсава і інтанацыйна выдзяляецца, перад ім можна ўставіць словы а іменна).
Напрыклад:
Усіх непакоіла адна думка – выстаяць (М. Лынькоў).
Узнікла недарэчнае ў такіх абставінах жаданне – засмяяцца (Р. Сабаленка).
14. Працяжнікам могуць аддзяляцца два ці больш дапасаваныя азначэнні, што стаяць звычайна ў канцы сказа, адасабленне якіх асабліва падкрэсліваецца інтанацыяй.
Напрыклад:
Сонца зайшло, і пачалося змярканне – ціхае, свежае, з расой і камарамі (Я. Брыль).
Запальваліся то тут, то там зоры – вясёлыя, мігатлівыя (Б. Сачанка).
Паказалася нават сонца – чырвонае, нізкае (Б. Сачанка).
15. Працяжнік ставіцца перад неразвітым або развітым прыдаткам, які стаіць у канцы сказа:
калі ў прыдатку тлумачыцца, удакладняецца змест азначаемага назоўніка і перад ім без змянення сэнсу можна ўставіць словы іменна, а іменна;
Напрыклад:
Пацягнуўся лес сцяною – ельнік, дуб і хваіна (Я. Колас).
За ўвесь час яна ні разу не глянула на свайго суседа – Лабановіча (Я. Колас).
Не раз Бабейка сядзеў на гэтым грудку, прынёсшы бацьку полудзень – гарнушак малака і шырокі, на ўсю патэльню, пачарнелы дранік (Т. Хадкевіч).
калі прыдатак, які знаходзіцца ў канцы сказа, адносіцца да займенніка;
Напрыклад:
Наперадзе ішоў ён – таварыш Дарожка (П. Пестрак).
Вось яна – дзявочая пекната (І. Шамякін).
Ён паспеў ужо коратка перазнаёміцца з усімі ў гэтым доме і стаць быццам сваім чалавекам – гэты малады і вясёлы хлопец (К. Чорны).
калі неабходна падкрэсліць адценне самастойнасці прыдатка, які стаіць у канцы сказа.
Напрыклад:
А вось і сам гаспадар гэтай хаты – Трахім (К. Крапіва).
Андрэй сядзеў, апёршыся на край стала, і дапытліва пазіраў на людзей – на моладзь і старых (П. Пестрак).
16. Прыдатак або група аднародных прыдаткаў, якія стаяць у сярэдзіне сказа пасля азначаемага назоўніка, выдзяляюцца з двух бакоў працяжнікамі, калі неабходна падкрэсліць самастойнасць прыдаткаў.
Напрыклад:
Два пчаляры – Галя і Васілёк – не прымалі ўдзелу ў размове (А. Рылько).
Начны драпежнік – сава – бясшумна плыве ў паветры (В. Вольскі).
Грабцы – дзяўчаты, маладзіцы – штораз варушацца жывей, бо чуюць голас навальніцы (Я. Колас).
Калі патрабуецца пастаноўка пасля адасобленага прыдатка коскі, то другі працяжнік апускаецца.
Напрыклад:
Падаюць сняжынкі – дыяменты-росы, падаюць бялюткі за маім акном (П. Трус).
17. Працяжнікам могуць аддзяляцца даданыя члены, якія знаходзяцца ў канцы сказа, пры іх сэнсава-інтанацыйным выдзяленні.
Напрыклад:
Каля школы шчабяталі дзеці – звонка, радасна (Я. Колас).
Снарады нас і міны засыпалі, а мы ішлі – з акопа ў акоп (П. Прыходзька).
Ягор выпіў шклянку гарбаты з нейкімі сушкамі, і Арцём Андрэевіч павёў яго ў трэці цёмны пакой з ляжанкаю пры сцяне, скінуў з сябе кажух – яму накрыцца (В. Быкаў).
18. Працяжнік звычайна ставіцца ў няпоўных сказах на месцы прапушчанага члена сказа.
Напрыклад:
З аднаго боку дарогі стаяў рэдкі хвойнік, а з другога – кусты ядлоўцу, а далей – алешнік (Я. Колас).
Раны гояцца часам, а дружбаю – гора (А. Куляшоў).
Вось прабегла імгненне, затым – залатая мінута (Я. Янішчыц).
Па суседству з Белым возерам знаходзіцца другое – Чорнае (В. Вольскі).
Праз шум эшалона прарваўся недалёкі гарматны выбух. Затым яшчэ некалькі – большай сілы (І. Мележ).
У цёмным небе – карагоды сіняватых зорак (М. Багдановіч).
Далёка – бор. Няблізка – лес. Глыбока – водар верасовы (Я. Янішчыц).
19. Працяжнік можа ставіцца ў сказе, каб пазбегнуць двухсэнсоўнасці выказвання.
Напрыклад:
Ты што – забыў? (І. Шамякін). Параўн.: Ты што забыў?
І якія людзі незвычайныя – таленты! (Я. Рамановіч). Параўн.: І якія людзі – незвычайныя таленты!
20. Працяжнік можа ўжывацца для выдзялення ўстаўных канструкцый (як знак, раўнапраўны з дужкамі).
Напрыклад:
Алеся – ёй было ўжо каля дзесяці гадкоў – сядзела за праснічкаю (Я. Колас).
Балота зрабілася сівое ад попелу, і па ім – уначы было відаць з вёскі – бегаў агонь, адгаралі высушаны альшэўнік і ніцая лаза, што раслі высока на куп'і (І. Пташнікаў).
21. Калі ўстаўная канструкцыя знаходзіцца паміж часткамі, дзе павінна ставіцца коска, або ў канцы самой устаўной канструкцыі ёсць гэты знак прыпынку, то коскі спалучаюцца з працяжнікам і ставяцца перад другім працяжнікам.
Напрыклад:
Каб дабрацца да надзелу цёткі Насці – так завуць жонку бацькавага брата, – трэба прайсці каля будкі, у якой яшчэ нядаўна яны жылі… (І. Навуменка).
Дзяўчына – мачыха дазналася ўжо, што завуць яе Параска, – прывяла воз на двор “воласці”, сказала, што яна жыве тут, на першым паверсе, з боку двара (І. Мележ).
22. Працяжнік ставіцца паміж часткамі складаназлучанага сказа, калі ў другой частцы падкрэсліваецца вынік у адносінах да першай, калі перадаецца нечаканасць, хуткая змена падзей або рэзкае супрацьпастаўленне.
Напрыклад:
Дыхнула свежасцю – і лёгка стала, пачуўся лесу пошум, плёскат рэк… (Н. Гілевіч).
Момант – і ў веснічках паказалася Аленка… (Я. Колас).
Сярэдзіна кастрычніка – і такі мароз (І. Шамякін).
Пытаўся, шукаў – і ні слыху ў адказ, ні следу нідзе, ні далёкага рэха (П. Панчанка).
Узяўся чытаць – і не чыталася (М. Гарэцкі).
23. Працяжнік можа ставіцца і пасля злучніка як сэнсава-акцэнтны знак.
Напрыклад:
Перахапіў [Толік] далонню палатно касы пасярэдзіне, каб лягчэй было падтачыць, і – ужо глушэй азвалася рэха: Шах! Шах! Шах! (І. Капыловіч).
24. Працяжнік ставіцца ў складаназалежным сказе, калі даданая частка знаходзіцца перад галоўнай і інтанацыйна выдзяляецца.
Напрыклад:
Цаніце чалавека заўсёды пры жыцці. Калі заплюшчыць векі – ён згіне ў небыцці (П. Панчанка).
А пакуль ёсць сілы – усё я трываю і веру ў розум, у вечны прасцяг… (С. Законнікаў).
Што думаў бацька – не ведаю (Я. Брыль).
Хто птушку пакрыўдзіць – той сам сабе здрадзіць (П. Панчанка).
25. Пры сэнсава-інтанацыйным выдзяленні частак працяжнік можа ставіцца і тады, калі даданая частка знаходзіцца пасля галоўнай.
Напрыклад:
Тады магутная краіна – калі пявучы ў ёй народ (Я. Янішчыц).
Смяюся, калі плакаць трэба. Журба – калі на вуснах смех (Я. Янішчыц).
26. Працяжнік ставіцца ў бяззлучнікавых сказах паміж часткамі:
калі ў першай частцы ўказваецца на ўмову або час дзеяння, пра якое паведамляецца ў другой частцы;
Напрыклад:
Запяеш па душы, дасі ўцехі гасцям – поўны гуслі насыплю дукатаў (Я. Купала).
Вецер загуляе – хвойнік, лозы гнуцца (Я. Колас).
Падрасцеш вялікі – раскажу тады (П. Глебка).
калі ў другой частцы паказваецца вынік, або робіцца вывад з таго, пра што паведамляецца ў першай частцы;
Напрыклад:
Шмат зорак у небе – добра жывёла расплодзіцца. Густая шэрань на галіны лягла – ад яблыкаў, ад ігруш дрэвы да самай зямлі прыгнуцца (Л. Дайнека).
Пупышкі на вербах гнуткіх – гэта вясны пачатак (П. Панчанка).
калі змест частак супрацьпастаўляецца ці супастаўляецца;
Напрыклад:
Клікнуць хацелася – голас замёр (П. Броўка).
Маці будзіла снедаць – ён не ўстаў (І. Навуменка).
Мы ўжо не просім міласці ў прыроды – прырода моліць літасці ў нас (С. Грахоўскі).
калі ў сказе гаворыцца пра хуткую змену падзей або ў другой частцы паказваецца неадпаведнасць, нечаканы вынік таго, пра што паведамляецца ў першай частцы;
Напрыклад:
Бліснула маланка – стала відна як удзень (С. Грахоўскі).
Глянуў я туды-сюды – нікога не відаць (Я. Колас).
Ён паслухаў – ціха ўсюды (Я. Колас).
калі другая частка з’яўляецца абагульняльнай у адносінах да папярэдніх;
Напрыклад:
Ціха булькатала вада ў канаве, сыпалася лісце, чырыкалі недзе вераб’і – усё гэта было такім звыклым, добрым, прыгожым (М. Гамолка).
Дол засланы шышкамі, цвіце сунічнік, бруснічнік, перагукваюцца птушкі, звіняць камары – усё тут знаёмае… (І. Навуменка).
калі другая частка з’яўляецца далучальным сказам;
Напрыклад:
І разгарэлася ігрышча – даўно такога не было (Я. Колас).
Андрэй быў у добрым гуморы – гэта адразу кідалася ў вочы (М. Зарэцкі).
калі другая частка з’яўляецца параўнаннем у адносінах да першай.
Напрыклад:
Слова сказаў – сякераю адсек (Прыказка).
Двор без мамы – народ без мовы (В. Зуёнак).
27. Працяжнік ставіцца паміж двума словамі, якія абазначаюць прасторавыя, часавыя або колькасныя межы (гэтыя словы замяняюць словазлучэнні з прыназоўнікамі ад (з) … да).
Напрыклад:
Пасажырскі поезд Мінск – Масква прыбыў на станцыю Орша.
Можна лічыць, што масавы прыход славян на Беларусь і іх канчатковае ўкараненне тут пачалося на рубяжы VІ – VІІ стст. н. э. (М. Ермаловіч).
28. Працяжнік ставіцца паміж двума ці некалькімі ўласнымі імёнамі ў назвах вучэнняў або законаў.
Напрыклад:
Закон захавання матэрыі Ламаносава – Лавуазье быў вялікім навуковым адкрыццём ХVІІІ стагоддзя.
|
|
|
