 |
1. 2Зияткерлік (интеллектуалды)меншік объектілерінің классификациясы
|
|
|
|
1. 2Зияткерлік (интеллектуалды)меншік объектілерінің классификациясы
Ғ ылым, ә дебиетпен ө нер туындылары
Ә деби шығ армалар – бұ л термин мағ ынасында – баяндау тә сілі, бірегей композициямен, сө з арқ ылы, ойлар, сезімдер мен образдарды білдіретін шығ армаларды атайды. Ө зінің осы мағ ынасында ә деби шығ арма тек ә деби кө ркем емес сонымен қ атар ғ ылыми, оқ у, публицистикалық жә не басқ а да ең бектерді білдіреді.
Бұ л жерде ә деби шығ арма басқ алар қ абылдауғ а мү мкіндік алатындай етіп, ауызша, жазбаша немесе басқ адай обьективті формада болуы мү мкін. Ол қ ағ азда, таспада, грампластинка, компакт-диск немесе басқ а да материалдық тасушыда бекітіліп, сонымен бірге кө пшілік алдында айтылып, орындалуы мү мкін.
Лекциялар, баяндамалар басқ ада сө з сө йлеулер
РФ заң дарында лекция, баяндама т. б. ә деби шығ армаларды қ орғ ау жө нінде тоқ талып айтылмайды. Алайда, ауызша айтылып, ешқ андай материалдық тасушығ а бекітілмеген шығ арманы қ ұ қ ық тық қ орғ ау қ иын болса да мү мкін нә рсе.
Хаттар, кү нделіктер, жеке белгілеулер
Басқ а ә деби шығ армалар арасында ерекшеленбесе де, хаттар, кү нделіктер мен жеке жазбалар т. б. жеке сипаттағ ы қ ұ жаттар заң мен қ орғ алатын интелектуалдық меншік обьектілері қ атарына жатқ ызылады.
Хаттар, кү нделіктер, жазбахаттар, белгілеулер тағ ыда басқ аларғ а деген қ ұ қ ық авторғ а тиесілі, жариялау тек қ ана оның рұ қ сатымен іске асырылады. Жеке тұ лғ аларғ а қ атысты қ ұ жаттар қ ұ пиясы ондағ ы бар мә ліметтір қ ұ ндылығ ына қ арамастан қ орғ ала береді. Обьектілерді қ ұ қ ық тық қ орғ ау критериі болып бұ л жерде тек ондағ ы мә ліметтердің жеке тұ лғ аларғ а қ атыстылығ ы есептеледі. Хат, кү нделік, т. б. жариялау ү шін авторлардың жә не адресаттарждың келісімі қ ажет.
|
|
|
Интервью, пікірайыс, редакцияғ а хаттар
Интервью дер жазушы, репотер немесе коментатор ө з ә ң гімелесушісінен баспағ а шығ аруғ а қ ажетті ақ паратты алу ү шін болғ ан кездесуді айтады. Интервью шығ армашылық іс-ә рекет нә тижесі болып табылады. Егер де интервью жақ сы ойласиырылғ ан композициямен ерекше стиль мен бейнеге ие болса, ол заң мен қ орғ алатын интеллектуалдық меншік обьектісіне айналады. Редакцияғ а жіберілген хат авторлық қ ұ қ ық пен қ орғ алатын интеллектуалдық меншік обьектісі болып табылады, себебі жазылу кезінде шығ армашылық ү лес қ осуды қ ажет етеді. Хатта автордың позициясы, баяндау, ой-толғ амы, фактілерді бағ алау, ә деби-стиллистикалық тә сілдердің алуандығ ын қ оса бә рң де синтезделген жә не ерекше маң ызғ а ие.
Аудармалар
Шығ арманы басқ а тілге аудару авторлық қ ұ қ ық пен қ орғ алатын ә деби шығ армалардың ө зінше бір тү рлі болып табылады. Егер аудармашының ең бегі шығ армашылық емес, қ ажетті ғ ылыми жә не ә деби ө ң деусіз, тек қ ана сө збе-сө з аударуғ а ғ ана сайса, бұ ндай аударма авторлық қ ұ қ ық пен қ орғ алатын интеллектуалдық меншік обьектісіне жатпайды.
ЭЕМ-ге арналғ ан программалар
|
|
|
РФ заң дарында ЭЕМ жә не деректер базасына арналғ ан программалар ғ ылым, ә дебиет пен ө нер туындыларына тең деледі, бірақ ө нертабысқ а тең елмейді.
Авторлық қ ұ қ ық пен қ орғ алатын интеллектуалдық меншік обьектісі болып табылатын ЭЕМ программалары, белгілі нә тиже, дайындық материалдарын, ЭЕМ-ге программаларды ә зірлеу барысында шығ атын аудиовизуалдық кө рсеткіштерді алу мақ сатында, ЭЕМ жә не басқ а да компьютерлік қ ондырғ ылардың іс-ә рекет етуіне арналғ ан, берілген командалар жиынтығ ын танытатын обьективтік форманы білдіреді.
ЭЕМ программаларын қ орғ аумен қ атар соң ғ ы жылдары ЭЕМ кө мегімен интеллектуалдық меншік обьектілерін қ орғ ау да ө зекті болып табылады. ЭЕМ кө мегімен жасалғ ан кө птеген туындылар ө зінің ерекшелігі жағ ынан адамдардың шығ армашылық іс-ә рекеттері нә тижелерінен еш кем тү спейді, сондық тан іс-жү зінде тә жірбиелі сарапшалардың ө зі оларды бө ліп қ арамайды. Осындай шығ армаларды авторлық қ ұ қ ық пен қ орғ алатын интеллектуалдық меншік обьектілері деп санауғ а толық негіз бар.
Драмалық шығ армалар.
Драмалық шығ армалыр ө зінің жанрлық алуандығ ын, обьективтік кө рініс беру формалары мен сахналық қ ұ былу ә дістерін қ оса авторлық қ ұ қ ық пен қ орғ алатын интеллектуалдық меншік обьектісі болып табылады. Драмалық шығ армалардың заң мен қ орғ алатын туындылардың ерекше тү рі деп есептелуі, оларды қ олданудағ ы кө ркемдік ә дістер мен формаларының ө зіндік спецификациясы болуымен тү сіндіріледі.
Музыкалық шығ армалар.
Кө ркемдік образдарды дыбыс арқ ылы берілетін туынды музыкалық деп танылады. Музыкалық танымның негізгі болып есептелетін дыбыс, кө кемсуретте сияқ ты кө зге кө рінетін ә лемнің бейнесін бермейді жә не сө зде болатын мағ нылалық нақ тылығ ы жоқ.
Сө йте тұ ра ол спецификациялық тү рде ұ йымдасқ ан, интонациялық табиғ атқ а ие. Кө п ғ асырлық сө йлеу тә жірбиесін ө з бойына сініріп, интонация, музыкадан естілетін ө нер тудырады. Музыкалық туындылар орындау кезінде, немесе компактдискілер, магнитафон жазбалары, кү йтабақ т. б. техникалық қ ұ ралдар арқ ылы санағ а қ абылданды. Кө пшілік алдында орындалғ ан туындыоар, қ андай да болмасын материалдық формаыздармен қ оса қ орғ алады.
|
|
|
Сценарилік туындылар
Авторлық қ ұ қ ық пен қ орғ алатын интеллектуалдық меншіктер арасында фильдер, спектаклдер, балеттер, бұ қ аралық кө ріністердің т. б. негізгі болатын сценарилерді де айтады. Сценарии, оригинал немесе басқ а драмалық, баяндамалық туындының ө ң делген тү рі болса да заң мен қ орғ алатын интеллектуыалдық меншік обьектісі болып табылады.
Аудиовизуалдық туындылар
Аудиовизуалдық шығ армалар аудиторияның есту мен кө ру арқ ылы қ абылдауына бағ ытталғ ан кино жә не бейне шығ армалардың кең ауқ ымын қ амтиды. Бұ ғ ан ең алдымен жанры мен бағ ытталуына, кө леміне, орындау тісліне байланысты емес кино, теле, бейнефильмдер, диафильмдер т. б. теледидарлық шығ армаларжатады.
|
|
|
