Кіріспе

                                              Кіріспе

Ақ парат техниканың дамуына байланысты есептеу қ ұ рал-жабдық тардың кең інен енгізілген кө птеген кә сіпорындарғ а мынадай ө ткір сұ рақ қ ояды. Ө німнің жедел жә не сенімді ақ парат енгізуі ЭЕМ алдына қ ойылғ ан кө птеген мақ саттарғ а сай бекітілген деректер келіп тү скен, алынғ ан, сату айналысының нұ сқ аулары соң ғ ы ө німдерге жә не тауарларғ а тасымалданады. Ө ндірілген ө німнің қ ол жазба коды, қ ұ жат немесе алдын-ала дайындалғ ан мә лімет технологиялық тасымалдаушыларғ а қ ажет етіледі жә не сол себепті қ ол жазба ү лкен шығ ынғ а ұ шырайды.

Жоғ арыда айтылып кеткен мә ліметтер кейбір жағ дайда теріс қ ателерге соқ тырады жә не осындай технологиялық ақ парат ЭЕМ-да автоматтандыру жү йесінде сирек кездесу барысында болып тұ рады.

Қ азіргі уақ ытта Қ азақ станда шетелдерде автоматтандыру жү йесі жә не тө л қ ұ жаттарды анық тайтын ақ парат бойынша ү лкен жұ мыстар атқ арылып жатыр, ә ртү рлі қ ұ жаттарда штрих код жазылады. Тауарларды бақ ылау қ ұ жаты, біріктірілген тауарлар, чектік кітапшалар жә не пластикалық карточкалар, магниттік тасымалдаушылар ақ паратты анық тайтынғ а жатады. Соғ ан байланысты мынандай терминдер пайда болды: «Электронды хабарландыру», «Электронды ақ ша» жә не т. б.

1932 жылы штрихты сә йкестендірудің негізі болғ ан сызық тық код ойлап шығ арылды. Осы кезде Гарвардтық бизнес мектебінде бұ л тақ ырыпқ а диссертациялық жұ мыс қ орғ алғ ан болатын. Екінші дү ниежү зілік соғ ыс аяқ талысымен штрихты кодтарғ а ең алғ аш патент берілді. Бірақ оны тә жірибе жү зінде тек қ ана есептеу машиналар пайда болғ анда ғ ана қ олданды. Тағ ам ө ндірісінде штрихты кодты бірінші рет Ұ лыбританияда сызық тық кодтарды «Point of Sale» енгізген кезде пайдаланды. Бұ л жаң алық саудада,
кітапбаспаханаларында, буматү ю салаларында кең таралды. 1960 жылы штрихты код АҚ Ш-та сә йкестендіруді жү ргізген кезде теміржол кө ліктерінде енгізілді, бұ л теміржол вагондарын оң ай бір-бірінен ажырату ү шін қ ажеттелігі орасан зор болды.

1970 жылдың басында АҚ Ш-та ә мбебап тауарлық код UPC (Universal Product Code) шығ арылды, бұ л кодты ө неркә сіпте жә не саудада қ олдануғ а болды. Ең алғ ашқ ы тү рі оның 12 разрядты код болды, яғ ни кодтық сө зі 12 сандық белгілерден тұ рды, бұ л белгілердің 11 ақ параттық жә не 1 белгісі – бақ ылаушы болды. Қ азіргі кезде UPC коды АҚ Ш-та шық қ ан стандартты код деп саналады. 1977 жылы Еуропада Еуропалық кодтау жү йесі EAN бекітілді, ол кодтаудың Еуропалық стандарты деп ең маң ыздысы боп саналды.
UPC коды алғ ашқ ы кезінде азық -тү лік дү кендерінде сатылатын тауарларды таң балауғ а арналғ ан. Біраз соң ыра барлық дү кендерде сатылатын барлық ө німдерге таралды. Уақ ыт ө ткен сайын кодтың жаң а тү рлері пайда болды, олар 12 разрядты кодтың негізгі тү ріне қ осалқ ы тү рі ретінде жү рді.

Мысалы, А нұ сқ асы – кітаптар мен мерзімімен шығ арылатын басылымдарды таң балауғ а арналды, D нұ сқ асы – азық -тү лік емес тауарларды таң балауғ а арналң ан болатын, Е нұ сқ асы қ ысқ а болып келеді жә не мұ нда тек қ ана 6 разряды бар.

UPC жә не EAN кодтарының ұ қ састығ ы мынада: олардың екеуінде де кодтау ү шін бірдей белгілер қ олданылады жә не штрихтар мен пробелдардың белгілі жиынтығ ы сақ талады. Бұ л белгілер 0 ден 9 дейін сандар тү рінде жә не 5 қ осымша символдары болады. Белгінің бейнелеуі 2 штрих пен 2 пробелдан тұ рады. Санды кө рсететін белгінің ұ зындығ ы 7 модулдерге тең болады. Қ осымша белгілерінің 3 типтіө лшемдері бар: 3, 5 жә не 6 модуль.
Осы екі кодтың басты ерекшелігі - мұ нда ұ зындығ ы белгілі кодтық сө здер
қ олданалады. Германияда ө зінің кодтық жү йесі бар. Ол BAN деп аталады. Бұ л жү йе 1968 жылы енгізілді жә не бұ рынғ ы ақ параттық жү йенің жетілдірілген нұ сқ асы болып есептеледі. Германдық осы жү йеде кодтың символы 8 саннан тұ рады. Алғ ашқ ы тө рт сан тауарларды тү рлері, тауарлық жә не ассортименттік топтары бойынша жіктейді, ал кодтың 8 саны сынаманың нө мірі болып табылады.

Біздің қ арқ ынды дамып келе жатқ ан ә лемде ө ндірістен бастап оны тү пкілікті тұ тынушығ а сатуғ а дейінгі тауарлар қ озғ алысының барлық кезең дерін сапалы басқ ару ү шін заманауи жә не дә л бақ ылау қ ажет. Бұ л бақ ылаудың тиімді тетігі ө німді сә йкестендіру жә не оны ө ндіріс конвейері бойымен қ озғ алудың басынан бастап супермаркет кассасындағ ы штрих-кодты соң ғ ы оқ уғ а дейінгі ә р кезең де есепке алу болады. Штрих-код болып табылатын сә йкестендіру нө мірінде осы ө нім туралы қ атаң жеке ақ парат бар, бұ л ө ндірушінің тіркелген елі, ө ндіріс нө мірі жә не осы ө ндірістің ө нім нө мірі, EAN13 штрих-кодындағ ы соң ғ ы Сан бақ ылау болып табылады. Штрих-кодтың ө зі ешқ андай семантикалық жү ктеме емес, оны сканерлеген кезде штрих-кодтың астында орналасқ ан нө мір ғ ана шығ ады. Штрих-код дерекқ орғ а сә йкестендіру нө мірін енгізу процесін жылдамдату ү шін, сондай-ақ қ ателерді болдырмау ү шін сә йкестендіруді автоматтандыру ү шін ғ ана енгізілді, бұ л ә сіресе тауарлар ағ ыны ө те жоғ ары (кө лік компаниялары, супермаркеттер) жерлерде дұ рыс. Штрих-кодтарды пайдалану компьютерлік технологияның дамуымен тікелей байланысты. Штрих-кодтаудың арқ асында компаниялар ең бек ө німділігін едә уір арттырып, шығ ындарды азайта алды. Автоматты сә йкестендіру технологиялары ө те кө п, бұ л радиожиілікті Сә йкестендіру, оптикалық, дауыстық деректерді Енгізу, бірақ қ арапайым, арзан жә не тиімділігі арқ асында штрих-кодтау ғ ана жаппай таралды.

Мү мкін болашақ та радиожиілікті сә йкестендіру жә не штрих-кодты басу мү мкін, бірақ қ азір RFID белгілерінің жоғ ары қ ұ ны, Оқ у жабдық тары жә не техникалық қ ызмет кө рсету персоналын даярлау/оқ ыту салдарынан емес.