 |
330-тапсырма. Берілген сөз тіркестерінің мағынасын әртүрлі мысалдармен түсіндіріңіздер.
|
|
|
|
330-тапсырма. Берілген сө з тіркестерінің мағ ынасын ә ртү рлі мысалдармен тү сіндірің іздер.
Халық шаруашылығ ы, шикізат қ оры, экономикалық тиімділігі, геологиялық ұ йымдар, кенорындары, геологиялық карта, жер қ ойнауы, жоғ арғ ы қ абат, қ амтамасыз ету.
331-тапсырма. Мә тін бойынша тө мендегі сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.
1. Мұ най сө зі қ алай пайда болғ ан? 2. Алғ ашқ ы кездерде адам баласы жұ мбақ
қ ұ былыстарды қ алай ашқ ан? 3. Ерте дә уірлерде мұ найды, газды қ алай жә не не ү шін пайдаланғ ан? 4. Кендірден не істеген? 5. Жауғ а қ арсы қ олданғ ан ә рекеттерін қ алай атағ ан? 6. Француздар мұ найды не ү шін пайдаланғ ан?
7. Италияда ертеде жарық ты қ алай жасағ ан?
9-апта. 26-тә жірибелік сабақ
332-тапсырма. Мә тінді екі мағ ыналық бө ліктерге бө ліп, ә р бө лігіне тақ ырып қ ойың ыздар.
333-тапсырма. Мә тіннің бірінші мағ ыналық бө лігіне сұ рақ -жауап қ ұ растырың ыздар.
334-тапсырма. Мә тіннің екінші мағ ыналық бө лігін орыс тіліне аударың ыздар.
335-тапсырма. Мә ттіннен тү сініксіз сө здерді теріп жазып, олардың сө здігін жасаң ыздар.
Қ азақ стандағ ы мұ най
ө неркә сібінің дамуы мен зерттелуі
Атырау ө ң іріндегі Жайық пен Жем аралығ ында кө лкіген мұ най кені бар екені ерте заманнан-ақ белгілі болғ ан. Тіпті сол кездің ө зінде-ақ жергілікті кө шпенді қ азақ тар жер бетіне шығ ып жатқ ан қ имайды (мұ найды) сү зіп алып, тү йенің немесе адамның тең ге қ отырын емдеуге қ олданғ ан. Бірақ қ азақ тар бұ л ү лкен қ азынаның жер бетіне шығ ып жатқ ан шеті ғ ана екенін білген жоқ.
|
|
|
1899 жылдың қ араша айында Атырау облысы, Жылыой ауданына қ арасты Қ арашү ң гіл алаң ындағ ы №7 скважинадан мұ най фонтаны атқ ылап, тә улігіне 20 тоннадай ө нім берді. Бұ л бү гінде дү ние жү зіне мә лім болғ ан Қ азақ стан мұ найының алғ ашқ ы тамшылары еді.
Қ арашү ң гіл мұ най фонтаны Ресей жә не шетел кә сіпкерлерін дү р сілкіндіріп, Ембі-Каспий аймағ ында мұ най қ орын іздестіру жұ мыстарын кең кө лемде жү ргізуге мә жбү р етті.
Қ арашү ң гіл мен Доссор мұ най фонтанынан кейін Қ азақ стан мұ най ө ндірісінің тарихы басталды.
Мұ найдың пайда болуы туралы бірнеше теориялар (болжамдар- гипотезалар) бар. Бұ л болжамдар екі топқ а бө лінеді: органикалық жә не анорганикалық болжамдар гипотезалар.
Органикалық теория - мұ найдың жә ндіктер мен ө сімдіктердің жә не аралас-ө сімдік пен жә ндіктердің қ алдығ ынан пайда болуының мү мкіндігін дә лелдейді. Ал, анорганикалық теорияда мұ найдың жаратылуы карбид теориясы, жанартау теориясы, космос, т. б. теориялар арқ ылы дә лелденеді.
Мұ найдың пайда болуын органикалық теория бойынша дә лелдегендердің бірі М. В. Ломоносов еді. Ол алғ ашқ ы рет 1763 жылы мұ найдың жер қ ойнауында жиналғ ан ө сімдіктердің жоғ арғ ы қ ысым ә рі температура арқ ылы кө мірленіп, ө згерген қ алдық тарынан тү зілу мү мкіндігін атап кө рсетті. Бірақ мұ най жө нінде нақ тылы ынта-ық ылас қ ойылғ ан кез XІX ғ асырдың екінші жартысы еді. Осы мезгілде Л. Лекер мұ найды балдырдың шіруімен байланыстырды. Ал, К. Энглер мен Г. Гефер мұ найдың пайда болуын терең білу ү шін тең із жануарларының майын алғ ызды. Кейінгі кездерде органикалық теорияны қ олдағ андар - А. Д. Архангельский, И. М. Губкин, В. В. Вебер, Н. Б. Воссаевич, П. Смит болды. Мұ най туралы органикалық теория осылай орнығ а бастады.
|
|
|
336тапсырма. Сө йлемдерден тү бір мен қ осымшаның аралығ ындағ ы кейінді ық палғ а ұ шырағ ан сө здерді табың ыздар.
№7 скважинадан мұ най фонтаны атқ ылап, тә улігіне 20 тоннадай ө нім берді. Мұ най ө неркә сібі халық игілігі ү шін қ ызмет етуі тиіс. Ембі-Каспий аймағ ында мұ най қ орын іздестіру жұ мыстары жү ргізіле бастады. Тұ рғ ын халық тың шабатын шө бі жоқ.
337тапсырма. Мә тінде кездесетін кейбір ұ ғ ымдардың анық тамасын тауып, дә птерлерің ізге жазың ыздар.
Кә сіпкер------------------------------ Аймақ ----------------------------------
Байлық -------------------------------- Мұ най қ оры--------------------------
Тұ жырым---------------------------- Ө ндіріс---------------------------------
Ө ң ір----------------------------------- Халық игілігі-------------------------
Мұ най фонтаны--------------------
338тапсырма. Сө йлемдердің мағ ынасын сақ тай отырып, дұ рыс орналастырың ыздар.
Тә улігіне фонтаны ө нім берді алаң ындағ ы мұ най 20 тонна. Мә лім болғ ан алғ ашқ ы тамшылары Қ азақ стан мұ найының дү ние жү зіне бұ л. Дү р сілкіндірді, Ресей, шетел кә сіпкерлерін, Қ арашү ң гіл мұ най фонтаны. Тарихы басталды, мұ най, ө ндірісінің, Қ азақ стан.
339-тапсырма. Қ азақ стан мұ найы жайында бір-бірің ізбен ой бө лісің іздер.
340-тапсырма. Мамандық қ а берілген терминдердің мағ ынасын мең герің іздер.
1. Мұ найлы кеніш (нефтяное месторождение). Бір немесе бірнеше мұ най шоғ ырларынан тұ ратын кеніш.
|
|
|
2. Мұ найлы-газдыкеніш (нефтегазовое месторождение). Газдың жиынтық қ оры мұ найдың геологиялық қ орынан артығ ырақ болып келетін кеніш.
3. Қ алдық мұ най (нефть остаточная). Мұ найлы қ ойнауқ аттан бү кіл мү мкін болғ ан ә дістер кө мегімен мұ най қ орын ө ндіріп алғ аннан кейін де сол қ ойнауқ ат кө лемінде қ алып қ оятын мұ най массасы.
4. Мұ най фонтаны (нефтяной фонтан). Тау жыныстарының физикалық жинауыш қ асиеттеріне байланысты тү зілімдерде мол шоғ ырланғ ан мұ найдың жә не газдың қ ойнаулық қ ысымы ұ ң ғ ыма оқ панын тоғ ытқ ан сұ йық қ оспаның қ ысымынан басым болғ ан жағ дайда, мұ най-газдың атқ ылауы.
5. Мұ най-газ кә сіптік геология (нефте газопрымысловая геология). Мұ най жә не газ кендерінің ө ндірістік маң ызын анық тау жә не жер қ ойнауы байлық тарын ү немді пайдалану ү шін, оларды кеннің ашылу мерзімінен бастап игеру процесі ә бден біткенге дейін тиянақ ты зерттеу шараларын жү зеге асыратын геологиялық ғ ылым саласы.
341-тапсырма. Мә тін бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.
1. Ертеде қ азақ тар мұ найды не ү шін пайдаланғ ан? 2. Олар мұ найды не деп атады? 3. Ғ алымдар қ андай тұ жырым жасады? 4. Алғ аш мұ най қ ай жылы алынды? 5. Шетел кә сіпкерлері мұ найды қ ай аймақ тан іздеді? 6. Мұ найдың пайда болуы туралы болжамдар қ алай аталады? 7. Қ ай жылы қ ай ғ алым дә лелдеп кө рсетті? 8. Органикалық теорияны қ олдап, іске асырғ ан ғ алымдарды атаң ыз?
|
|
|
