 |
Чугаа культуразы. Чугаа сайзырадылгазы
|
|
|
|
1. Грамматика, ооң кезектери (морфология, синтаксис), өөренир чүүлдери. Морфология дугайында билиг. Чугаа кезектери, оларның бѳлүктери.
2. Тускай болгаш дузалал чугаа кезектери, оларның грамматиктиг демдектерин ылгаары.
Чүве ады, ооӊ синтаксистигхүлээлгези болгаш шын бижилгези
1. Чүве ады – тускай чугаа кезээ, ооң ниити утказы. Тодаргай болгаш туугай чүве аттары, кол темалыг бөлүктери.Хуу болгаш ниити чүве аттары. Хуу аттарга кавычкаларны хереглээри.
Чүве аттарының бичеледир, чассыдар хевирлери (чүве адыныӊ хевир тургузар кожумактары).
Чүве аттарының сан, хамаарылга хевирлери болгаш ооң кожумактары, илередир уткалары.
Чүве аттарының падежтерге ѳскерлири, синтаксистиг хүлээлгези. Чүве адының кылыг сөзү-биле сырый холбаалыы.
Адаарыныӊ падежи болгаш чүве адының домакка кол сѳс база сѳглекчи болуру. Адаарының падежинде чүве аттарының адалга болуру.
Хамаарыштырырының падежи болгашчүве адының домакка тодарадылга болуру.
Бээриниң падежи болгаш чүве адының домакка доора немелде база байдал болуру.
Онаарының падежи болгаш чүве адының домакка дорт немелде болуру.
Турарының падежи болгаш чүве адының домакка доора немелде база байдал болуру.
Үнериниң падежи болгаш чүве адының домакка доора немелде база байдал болуру.
Углаарыныңпадежи болгаш чүве адының домакка доора немелде база байдал болуру.
Үлегерлеп алган сѳстерниң сан, падеж болгаш хамаарылга хевирлерин шын бижиири.
Чүве адының морфологтуг сайгарылгазы.
2. Чүве аттарын танып билири, янзы-бүрү чогаадылга кожумактары-биле укталган чүве аттарын тургузары. Хуу болгаш ниити чүве аттары шын адаары болгаш бижиири. Чүве аттарының бичеледир, чассыдар хевирлерин шын бижип, ажыглаары. Чүве аттарының сан, хамаарылга кожумактарын шын бижиири. Адалганы кол сѳстен ылгаары, адалгалыг домакка бижик демдээн сагыыры. Чүве адының кол сөс болуп чорааш, кылыг сөзү-биле сырый холбаалыын билири. Үлегерлеп алган сѳстерниң сан, падеж болгаш хамаарылга хевирлерин шын тургузуп, оларны аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглаары. Чүве адының морфологтуг сайгарылгазын кылып билири. Домакта сѳстерниң аразында харылзаалыын медереп билири.
|
|
|
Демдек ады, ооӊ синтаксистиг хүлээлгези болгаш шын бижилгези
1. Демдек ады – тускай чугаа кезээ, ооң утказы болгаш грамматиктиг демдектери, синтаксистиг хүлээлгези. Демдек аттарының тургузуунуң аайы-биле бѳлүктери болгаш чогаадылгазы.
Шынарның болгаш хамаарылганың демдек аттары.
Шынарның демдек аттары, оларныңѳйүнде, кошкадыр, күштелдирер чадалары, илередир уткалары (демдек адыныӊ хевир тургузар кожумактары).
Демдек аттарының темалыг бѳлүктери: шынар-демдээн, ѳң-чүзүнүн, хевирин, хемчээлин кѳргүзер демдек аттары.
Хамаарылганың демдек аттары, тургустунары, илередир уткалары.
Демдек адының синтаксистиг хүлээлгези.
Демдек адының морфологтуг сайгарылгазы.
2. Демдек аттарының утказын болгаш морфологтуг демдектерин тодарадыры. Шынарның болгаш хамаарылганың демдек аттарын ылгаары, шынарның демдек аттарының чадаларын шын тургузары. Демдек адының морфологтуг сайгарылгазын кылып билири. Чугаага чүвениң янзы-бүрү демдектерин, шынарын демдек аттары-биле кѳргүзери.
Сан ады, ооӊ синтаксистиг хүлээлгези болгаш шын бижилгези
|
|
|
1. Сан ады – тускай чугаа кезээ, ооң ниити утказы, морфологтуг демдектери болгаш синтаксистиг хүлээлгези.
Бѳдүүн, нарын, составтыг сан аттары.
Сан аттарының бѳлүктери. Түң болгаш дугаар сан аттары. Чыырының, үүрмектээриниң, аңгылаарының, чоокшуладырының сан аттарыболгаш оларны шын бижиири. Сан адының нарын сѳстер тургузарынга киржилгези. Сан аттарының синтаксистиг хүлээлгези. Араб болгаш рим чурагайлар-биле айыткан сан аттарының кожумактарын шын бижиири. Тыва дылда хемчег илередир чамдык сөстерниң ажыглалы.
Сан адының морфологтуг сайгарылгазы.
2. Сан адының чүве ады-биле каттышканда, чүве адын чаңгыстың санынга ажыглаары (ч: тозан аът). Үе санын (чыл, ай, хүннү) шын ажыглаары. Сѳзүглелдерден хемчег илередир сөстерни тывары. Сан адының морфологтуг сайгарылгазын кылып билири.
5 класска чыл дургузунда ѳѳренген чүүлдеринге катаптаашкын.
Чугаа сайзырадылгазы
КЛАСС (102 шак)
Киирилде тема
1. Тѳрел болгаш төрел эвес дылдар. Өгбе дыл.
2. Чоннуң амыдыралынга дылдың ужур-дузазын медереп билири, дыл дугайында бодалын илередири. Өлүг болгаш дириг дугайында билири, тѳрел болгаш ѳгбе дылдарны ылгап билири. Өгбе дыл деп чүл дээрзин тайылбырлаар. Тыва чоннуң тѳрээн дылы – ооң сагыш-сеткил ѳнчүзү, тѳѳгүзүн, амыдыралын дамчыткан кол байлаа болурунуң дугайында билири. «Тыва дыл» эртеминиң ужур-дузазын медереп билири.
5 класска ѳѳренген чүүлдерни катаптаары
Чугаа сайзырадылгазы
1. Лексика: Сѳстүң хѳй утказы. Сѳстүң дорт, доора болгаш кѳжүрген уткалары. Табу болгаш эвфемизмнер.
Фонетика болгаш орфэпия: Ажык болгаш ажык эвес үннер. Сѳс эгезинге т-д, п-б деп ажык эвес үннерниң үжүктерин болгаш й үннүг үжүктерни шын бижиири.
Сѳс тургузуу болгаш сѳс чогаадылгазы: сѳстүң уткалыг кезектери, сѳс чогаадылгазының аргалары. Төрел сөстер.
Морфология болгаш синтаксис. Шын бижилге: Чүве аттарының ѳскерлири. Демдек адының чадалары. Сан аттарының бѳлүктери. Чүве аттарының, демдек аттарының, сан аттарының синтаксистиг хүлээлгелери.
|
|
|
2. 5 класска чедип алган кол-кол мергежилдерин болгаш чаңчылдарын сагыыры.
Чугаа болгаш чугаалажып харылзажыры.
Чугаа сайзырадылгазы
1. Чугаалажып билири – кижиниң ниити культуразының бир кезии. Монолог болгаш диалог дугайында билиг. Стильдер дугайында эге билиглер: ном болгаш чугаа стили, оларныӊ онзагай демдектери
2. Кижиниң ниити культураны сагыыры. Диалог болгаш монологту ылгаары, чугаага ажыглаары. Аңгы-аңгы байдалдарда чугаалап турар кижиниң чугаазының сорулгаларын болгаш чылдагааннарын тодарадыры. Кандыг-бир ажыл азы өөредилге үезинде чугаага киржип тура, чугаалажырының нормаларын сагыыры, чугааны шын чорудары болгаш аңаа киржири.Ном болгаш чугаа стильдери, оларныӊ янзыларын тус-тузунда аӊгылап база чугаага ажыглап билири.
|
|
|
