 |
V.Язынынъ график алышкъанлыкълары. Язы усулы.
|
|
|
|
Язма ишлерни безетюв медениети
(йыл девамында)
| Окъув материалынынъ теркиби | Талебелернинъ умумтасиль севиелерине девлет талаплары |
| Язы усулы (техникасы). Язынынъ график алышкъанлыкълары. Язув тезлигини арттырув. Язув ишини ресмийлештирюв. Диалогни кочюрип язув.(2-3 реплика) Тахтада сызыкъсыз язув. | Талебе: график арекетлерни ве языда гигиена къаиделерине риает эте; язув девамында къолнынъ эр бир къысмыны ишлетип, сербест язув алышкъанлыгъыны шекиллендире; 3-6 арифтен ибарет олгъан сёзлерни къалемни кягъыттан узьмейип яза биле; талебе язувны кет-кете тезлештире; язма ишни догъру ве мисмиль безете; дефтерде ве тахтада язувны незарет эте. |
Нетиджелев текрарлав (йыл девамында 2 саат)
ОКЪУВ ВЕ НУТУКЪ ИНКИШАФЫ ПРОГРАММАСЫ
Анълатма тезкереси
Окъув дерслерининъ вазифелери:
– къырымтатар тилинде метинлерни бир къарар тезликте, догъру, анълап, ифадели окъумагъа билювни мукеммеллештирмек;
– къырымтатар тилининъ лексикасыны актив менимсевни, агъзакий тюзгюн нутукъны инкишаф эттирмек;
– достлукъ ве бирдемлик дуйгъуларыны, къырымтатар тилине, халкъ агъыз яратыджылыгъына, къырымтатар шаир ве языджыларынынъ эсерлерине, халкъ адетлерине ве ананелерине меракъ, къырымтатар халкъына ве башкъа халкъларгъа урьмет дуйгъуларыны, тувгъан ерине севги, эстетик дуйгъуларыны тербиелемек.
Окъутылгъан тильде окъув дерслеринде олгъаны киби, къырымтатар тили дерслеринде де давушнен ве ичинден окъув техникасыны мукеммеллештирювге, окъув медениетини тербиелевге, этрафтаки алем акъкъында бильгилерни теренлештирювге эмиет бериле.
Акъыл, дикъкъат, зеин, идрак этюв къабилиетини инкишаф эттирювде ве эстетик, ахлякъ, ватандашлыкъ тербиесинде догъру тешкиль этильген къырымтатар окъув дерслерининъ эмиети буюк ола.
|
|
|
Талебелернинъ окъув даиресине чешит услюбиетте (бедиий, ильмий-популяр, ресмий), чешит сой эдебияты (дестан, лирика, драма), чешит жанрда (аталар сёзлери ве айтымлар, масалбашы, тапмаджа, масал, икяе, ривает, басня) метнлер кире. Окъумакъ ичюн халкъ агъыз яратджылыгъы эсерлери, къырымтатар шаир ве языджыларынынъ эсерлери тевсие этиле. Оларнынъ мевзулары да чешит-тюрлю: къырымтатар фольклоры, адетлери, аньанелери, Къырымнынъ тарихы ве шимдики вазиети, онынъ медениети, улу адамларнынъ яшайышы ве къасеветлери, окъув ве раатлыкъ, сергузештлер акъкъында язгъан классик ве земаневий къырымтатар шаир ве языджылары акъкъында малюмат, табиат, осюмлюк ве айванлар дюньясы, буюклернинъ ве балаларнынъ олар акъкъында къасевети.
Къырымтатар тилинде окъув дерслерининъ озь хусусиетлери бар. Оларда окъутылгъан тильнен тенълештирюв, сёз устюнде чалышув ишлерине чокъча эмиет бериле, чюнки талебелерде мевджут олгъан сёз байлыгъы етерли дегиль. Бунынънен берабер эдебиий джеэттен догъру агъзакий нутукъны мукеммеллештирюв ишлери де ер ала.
Сёз, сёз бирикмелери, бедиий ифаделев усуллары устюнде чалышкъанда оджа оларны анълатмакънен берабер талебелер буларны догъру теляффуз этмелерини, озьлерининъ актив сёзлюклерине кирсетмелерини, нутукъны зенгинлештирмелерини талап эте. Шу себептен окъулгъан меитнни гъайрыдан икяе эткен, суаллерге джевап берген вакъытта анълатылгъан янъы сёзлерни, образлы ифаделерни къулланмакъ ичюн вазифелер бермек пек муимдир. Метин устюнде чалушув тек гъайрыдан икяе этювнен сынъырланмамакъ керек. Талебелер окъугъан метиннинъ эсас фикирини бельгилемеге, къараманнынъ табиаты акъкъында, онынъ япкъан ишлерининъ себебини айтмагъа, эсерге озь фикирини мунасебетини бильдирмеге бильмек кереклер.
|
|
|
Учюнджи сыныфта талебелер эсасен эшиткен, оджа окъугъан я да магнитофонда динълеген метинлерни окъуйлар, чюнки шу девирде келишикли тезликте, догъру теляффуз этип давушнен окъувгъа эсас ер бериле. Дертюнджи сыныфта исе талебелер чокъусы ичинден окъувгъа кечелер. Мустакъиль окъувдан эвель базы сёзлерни ве ифаделерни анълатув, суаллерге джевап берюв киби азырланув ишлери алып барыла. Бунынънен берабер окъулгъанны талиль этюв, ифадели къысымларны давушнен окъув ишлери де девам эте.
Ифадели окъумакъ ичюн талебелер сёзлерни бутюнлигинде, тильнинъ хусусий сеслерини айдын теляффуз этип, къырымтатар тилининъ земаневий имля талапларына риает этип давушнен догъру окъумакъны менимсемек кереклер. Онынъ ичюн 3-нджи сыныфта къырымтатар тилинде давушнен окъувгъа буюк эмиет бермели ве бойледже, чешит макъсадларнен ичинден окъув кет-кете муим ер тута.
Окъутылгъан тильде (рус, украин) менимсенильген ичинден окъув алышкъанлыкълары къырымтатар тилинде окъувда да къулланыла. Булар: окъув техникасы (нутукъ мучелерини арекет эттирмейип, козьлеринен окъумакъ, сатырны козьлернен бутюнлей къаврап алып окъумакъ ве иляхре).
Окъутылгъан тиль (рус, украин) дерслеринде олгъаны киби, талебелернинъ дуйгъуларыны къозгъамакънынъ, бунынъ ичюн келишикли муит яратмакънынъ буюк эмиети бар. Бу макъсаднен оджа кириш сёзю айта, субет, ресим бакъув, музыка динълев киби ишлер алып бара. Бу ишнинъ девамлыгъы 3-5 дакъкъа ола билир.
Метин устюнде чалышув эки тильде де бир чешиттир: метинни анълав, окъувнинъ чешитлери, бедиий усуллар, окъувнынъ тезлиги, нутукъ инкишафы.
4-нджи сыныфта ифадели окъумагъа азырлангъанда метинни бельгилеп бермекнен берабер оны мустакъиль бельгилемеге де огретмек керек.
Окъугъан вакъкъытта талебелерни айдын образлы сёзлерни, ифаделерни, янъы сёзлерни корьмеге, окъулгъан эсер боюнджа суаллер къоймагъа огретмек пек муимдир.
Окъув алышкъанлыкъларыны мукеммеллештирюв окъугъаныны анъламакънен берабер омюрге кечирильмек керек. Бунынъ ичюн талебелерге олгъан шейни, вакъианы догъру анълагъаныны, олгъан шейлер арасында мантыкъий багъ олгъаныны бильгенини, окъугъан эсерининъ умумий мундериджесини анълагъаныны бильмек ичюн чешит суаллер къоюла, вазифелер бериле.
|
|
|
Окъув дерслеринде нутукъ фаалиетининъ динълев ве анълав, лакъырды этюв, язув киби чешитлери инкишаф эттириле ве мукеммелештириле. Талебелер буюк метинлернинъ айры ерлерини динълеп анъламагъа огренелер, шиир, тапмаджа, аталар сёзлерини эзберден окъуйлар, окъулгъан метинни бутюнлигинен я да онынъ къысымларыны гъайрыдан икяе этелер. 4-нджи сыныфта къараманны денъиштирип икяе этелер, окъулгъан эсер боюджа озь дуйгъуларынен пайлашмагъа, къараманларнынъ сёзлю суретини ифаде этмеге, оджа берген вазифелерни эда этип метинни девам этмеге огренелер.
Программада къырымтатар тилине сыныфтан тыш окъув саатлери айырылмай, лякин оджа эм учюнджи, эм дёртюнджи сыныфта балаларны мустакъиль окъувнен меракъландырып, дерске бала меджмуалары, газеталары, китаплары кетирип мевзунен багълы икяелер, шиирлер окъумакъны теклиф эте. Мевзуларны нетиджелев дерсинде исе балалар озьлери азырлагъан шиир ве башкъа эсерлерни окъумалары, субет кечирмелери файдалыдыр.
Талебелернинъ окъув мувафакъиетлерини тешкерюв махсус азырлангъан ольчюлер эсасында эда этиле:
3-4-нджи сыныфларда окъув программасы ашагъыдаки болюклерден ибарет:
1. Окъув алышкъанлыкълары ве метин устюнде чалышув;
2. Китапнен чалышув.
3. Окъумакъ ичюн мальземе (материал).
4. Эзберлемек ичюн метинлер джедвели.
3 – сыныф (35 саат)
I – семестр – афтада 1 саат – 16 саат
II – семестр – афтада 1 саат – 19 саат
| Окъув материалынынъ теркиби | Талебелернинъ умумтасиль севиелерине девлет талаплары |
| 1.Метин устюнде чалышув алышкъанлыкълары. Метинни динълемеге ве анъламагъа билюв. Догъру, тюзгюн, анълап, бутюн сёзлерни нормаль тезликте окъумагъа билюв; эсер муэллифлерининъ адыны ве сойадыны бильмек. Аэнкине коре икяе, суаль, нида джумлелерини ифадели окъумагъа, джумле биткенини сеснен косьтермеге билюв. Метинде янъы сёзлерни тапмагъа, оларнынъ манасыны лугъаттан къыдырып тапмагъа я да оджадан сорап бильмеге билюв. Метиннинъ къурулышыны бельгилемеге билюв (башы, эсас къысмы, сонъу). Метиннинъ мевзусыны, эсас фикирини, тасвирленгенлерге муэллифнинъ дуйгъуларыны, къараманларны бельгилемеге, оларнынъ табиатыны анъламагъа бильдирюв. Метиннинъ бедиий ифаделигини, тасвирий элементлерини, фикирлешювни бельгилемеге билюв: аталар сёзю, тапмаджа, сайым, тезайтым, масал, икяе, шиир. Метин устюндн чалышув. | Талебе: догъру, керекли тезликте окъуй ве окъугъаныны анълай; образлы ифаделерни, кочьме маналы сёзлерни тапа; окъугъаныны бутюнлей ве къысмен айтып бермеге(таарифлемеге) биле; шиирлерни эзберден ифадели окъуй; чешит жанрда метинлер окъуй; янъы сёз, сёз бирикмелерини догъру теляффуз эте, актив сёзлюгине кирсете; окъулгъан метинни гъайрыдан икяе эте; оджа ярдымынен метинни къысымларгъа боле, адыны къоя; къараманнынъ табиат чизгилерини, онынъ япкъан ишлерининъ себебини анълай. окъулгъан метиннинъ мевзусыны ве эсас фикирини бельгилей; окъугъаныны айтмагъа (икяе этмеге) биле; ресим боюнджа икяе эте; давушнен окъув техникасыны мукеммеллештире; хаялдан ве метин мундериджесине эсасланып къараманнынъ таарифли суретини тасвирлей; къафиеленген сёзлерни ве онъа коре берильген сёзге келишикли къафиели сёзлерни къошмагъа биле. |
| 2. Китапнен чалышув. Китапнынъ ве муэллифнинъ адыны акъылда тутмагъа, китапны бакъып чыкъмагъа ве керекли саифесини тезден тапмагъа билюв. Мундеридже. Китапнынъ ады, ресимлери. Шрифтлерни айырмагъа ве метинде оларнынъ эмиетини анъламагъа билюв. Китапнынъ малюматлы тертиби. Бала меджмуалары. Оларнынъ мундериджесини анъламакъ. 2-3 шаир ве языджынынъ дерсте огренильген эсерлерини, бала китапларынынъ адларыны бильмек. Китапханеде чалышув. Окъув боюнджа куньделик дефтерини алып бармагъа билюв. | Талебе: китапнен чалышув къаиделерни, окъув гигиенанынъ къаиделерини анълата ве куте; мундериджеде муэллифнинъ ве метииннинъ адыны тез тапа, лугъаттан зарур сёзлерни тапа; китапнынъ адына, ресимине бакъып, мундериджеси не акъкъында олгъанынынъ фаркълай; китапнынъ илявелерининен файдаланмагъа биле; оджанен берабер чалышылгъан я да бир-де-бир макъсаднен мустакъиль окъумакъ ичюн тевсие этильген бала меджмуаларынынъ, газетлернинъ адларыны биле; бир-де-бир шаирнинъ, языджынынъ эсерини я да халкъ эсерини биле, элифбе косьтергичинен мустакъиль оларакъ китапны сайлап алмагъа биле; китапханеде булунув къаиделерини биле. окъуйыджынынъ куньделик дефтерини алып бара; |
|
|
|
|
|
|
