 |
ХҚес пайдаланудыҢ практикалыҚ жолдары
|
|
|
|
ХҚ ЕС ПАЙДАЛАНУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ ЖОЛДАРЫ
ХҚ ЕС пайдаланудың практикалық жолдары Қ ЕҰ С ережелерімен сай келеді. Оның себебі Ұ лттық стандарттар Халық аралық қ аржылық есеп стандарттарының негізінде жасалғ ан, тиісінше, барлық практикалық жағ дайларғ а байланысты, операциялар мен оқ иғ аларды тү сіндіруге бірың ғ ай талап қ ойылғ ан. Сондық тан келтірілген мысалдар ірі кә сіпорындар бойынша да, сонымен қ атар орта жә не шығ ын кә сіпкерлік саласында да бухгалтерлік есепті қ олдануғ а ың ғ айлы.
Келтірілген жағ дайлар мен мысалдар ә ртү рлі жерден алынғ анымен, олар Қ азақ стан жағ дайына сә йкестендіріліп, пайдалануғ а ың ғ айлы етіп ө ң делген. Айта кететін бір жайт, ХҚ ЕС экономикалық оқ иғ аларды, заң герлік форманың алдына қ ойып қ арастырылады. Сол себепті олар бухгалтерлердің кә сіби санасына ерекше ә сер етуі мү мкін. Осығ ан байланысты ү лгі есебінде кө рсетілетін жағ дайлар, қ аржылық есептіліктің элементтерін толық тү сіндіруге мақ сатында берілген.
ХҚ ЕС 1 (ІАS 1) «Қ аржылық есепті ұ сыну»
ХЕҚ С бойынша есеп беру формасы қ арастырылмағ ан, бірақ қ аржылық есептілікте кө рсетілген кө рсеткіштердің ең аз деген тү рлері берілген.
ХҚ ЕС бухгалтерлік баланстың жеке бө лімдері сияқ ты активтер мен міндеттемелерді қ ысқ а жә не ұ зақ мерзімді етіп бө ле қ арастырады. Алайда ұ йымдардың оларды бө лмеуіне болады, онда активтер мен міндеттемелерді баланста оларды жойылу мерзіміне сай кө рсетеді.
|
|
|
ХҚ ЕС тек қ ана қ аржылық есепте пайдаланылып, басқ аша ақ парат немесе есепке қ осымша ретінде қ аралмайтыны атап ө тіледі.
ХҚ ЕС 1 барлық ү лгідегі мекемелер ү шін қ олданылады, оның ішіне банктер мен сақ тандыру компаниялары да кіреді. Банктер мен сақ тандыру компанияларына қ атысты тиісті қ осымша талаптар ІАS 30 стандартында кө рсетілген.
ХҚ ЕС 2 (ІАS 2) «Қ ұ ндылық тар»
Егер қ ұ ндылық тар бү лініп, физикалық немесе моральдық жағ ынан тозу себебіне байланысты олардың сату бағ асы арзандайтын болса, яғ ни сату бағ асы ө зіндік қ ұ ннан кем болса, онда оның ө зіндік қ ұ нының шамасы жабылмай қ алуы мү мкін. Ондай жағ дайда олардың таза сату бағ асы немесе сатуғ а мү мкіндік беретін қ айта бағ аланғ ан таза сату бағ асы анық талады. Айналымдағ ы материалдық активтер немесе бір тектес активтердің тобы қ айта бағ аланады. Ол уақ ытта тө мендегі тә ртіптерді сақ тау қ ажет:
Ø Егер активтер сату мақ сатында пайдаланылса, онда олардың бағ асын есептеу ағ ымдағ ы нарық тық сату бағ асының негізінде қ арастырылады;
Ø Егер активтер жасалғ ан контракты бойынша сатылатын болса, онда олардың бағ асын есептеу контрактыда қ арағ ан кө лем мен сонда кө рсетілген бағ аның негізінде қ арастырылады, ал қ алғ ан қ ұ ндылық тар ағ ымдағ ы нарық тық бағ а бойынша қ айта бағ аланады;
Ø Егер дайын ө нім ө зіндік қ ұ нына тең немесе одан қ ымбат бағ ағ а сатылатын болса, шикізаттар мен материалдар қ айтадан бағ аланбайды, болмағ ан жағ дайда олар қ алпына келтіру бағ асына сай қ айта бағ аланады.
|
|
|
Қ айта бағ алаудың айырмасы, осы операциялар жасалып, анық талғ ан есепті кезең де есептен шығ арылады. Егер қ ұ ндылық тар алдағ ы кезең дерде де сақ талып қ алатын болса, онда сол уақ ыттарда сатылуы мү мкін таза бағ асы бойынша қ айта бағ аланып отырады. Жаң а бағ а ең тө менгі ө зіндік қ ұ нғ а орай немесе сатылуы мү мкін таза сату бағ асының шең берінде қ аралады.
ФИФО тә сілі бойынша ө ндіріске жұ мсалғ ан қ ұ ндылық тардың бағ асын есептеу жә не есепті кезең нің соң ында қ алғ ан қ алдық тардың бағ асын анық тау мысалы.
| Саны /дана/ | Бағ асы /тең ге/ | Сома /тең ге/ | |
| 1. 02. 08ж. қ алдық 1200 100 120 000 1 онкү ндікте тү скен 2500 100 250 000 2 онкү ндікте тү скен 1500 90 135 000 3 онкү ндікте тү скен 3000 80 240 000 Барлық тү скені: 7000 - 625 000 Ай ішіндегі шығ ын: 6000 - - - ФИФО бойынша - - 569 000 01. 03. 08ж. қ алдық - ФИФО бойынша 2200 80 176 000 | |||
ФИФО тә сілі бойынша жұ мсалғ ан материалдар қ ұ нын есептеу тә ртібі. Барлық жұ мсалғ аны 6 000 дана, оның ішінде 3 700 данасы (1 200 + 2 500) 100 тең геден, жалпы сомасы 370 000 тең ге. Қ алғ ан 2 300 (6 000 – 3 700), оның ішінде 1 500 данасы 90 тең геден сомасы 135 000 тең ге, жә не 800 данасы (2 300 – 1 500) 80 тең геден бағ аланғ ан, сомасы 64 000 тең ге. Яғ ни, ай ішінде жұ мсалғ ан 6 000 дана материалдардың жалпы қ ұ ны 569 000 тең ге (370 000 + 135 000 + 64 000).
Назар аударың ыз! 2005 жылдан бастап ЛИФО тә сілін пайдалануғ а тиым салынғ ан!
|
|
|
ХҚ ЕС 7 (ІАS 7) «Ақ ша қ аражатының қ озғ алысы туралы есеп»
Тікелей тә сіл бойынша есеп жасау
Тікелей тә сілмен есеп жасау сатылай жү ргізіледі. Алдымен таза ө сім немесе ақ шаның кемуін, кезең нің басындағ ы жә не аяғ ындағ ы қ алғ ан қ аражаттың айырмасы ретінде анық тап алады.
Одан кейін операциялық қ ызметтің нә тижесінде алынғ ан, пайда жә не залал (табыс жә не шығ ыс) есебінде кө рсетілген, нә тижесі кассалық тә сілмен алынып, барабарлық тә сілмен ә рбір кө рсеткіш бойынша есептелген таза ақ ша қ аражатының кө лемі анық талады. Мысалы, пайда жә не залал есебінде тү сім сомасы 240 мың тең ге деп кө рсетілген, дебиторлық қ арыздың ө суі 40 мың тең ге болды. Осығ ан орай ақ шалай тү сім 200 мың тең ге. Айталық, пайда жә не залал есебінде операциялық шығ ындар 120 мың тең ге деп кө рсетілген, есептелген шығ ындардың сомасы 24 мың тең геге ө скен. Бұ л жағ дайда операциялық қ аржылық шығ ындар 96 мың тең ге болады.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден тү скен қ аржының есебі тө мендегі сү лбе бойынша жү ргізіледі:
Сатудан тү скен тү сім + дебиторлық қ арызды азайту; немесе
Сатудан тү скен тү сім – дебиторлық қ арызды кө бейту.
Жеткізушілермен есептесу тө мендегі сү лбе бойынша жү ргізіледі:
Сатылғ ан тауарлардың ө зіндік қ ұ ны + қ ұ ндылық тарды кө бейту немесе – қ ұ ндылық тарды азайту;
Сатылғ ан тауарлардың ө зіндік қ ұ ны + кредиторлық қ арыздың кө беюі немесе – кредиторлық қ арыздың азаюы.
Операциялық шығ ындар бойынша есептесу мына сү лбемен жасалады:
Операциялық шығ ындар (амортизациясыз) + алдағ ы кезең шығ ындарын кө бейту немесе – алдағ ы кезең шығ ындарын азайту;
Операциялық шығ ындар (амортизациясыз) + есептелген шығ ындар қ арызын азайту немесе – есептелген шығ ындар қ арызын кө бейту.
Корпорациялық табыс салығ ын есептеу тө мендегі сү лбе бойынша жү ргізіледі:
Салық + салық қ арызын азайту немесе – салық қ арызын кө бейту.
Ең соң ында инвестициялық жә не қ аржылық қ ызметтен тү сетін таза ақ шалай қ аржылар анық талады. Олар негізінен бухгалтерлік баланстың ұ зақ мерзімді активтері мен міндеттемелерінің баптары жә не басқ а да мә ліметтер бойынша анық талады.
|
|
|
