 |
ХҚЕС 19 (ІАS 19) «Еңбеккерлер сыйақысы»
|
|
|
|
ХҚ ЕС 19 (ІАS 19) «Ең беккерлер сыйақ ысы»
| Сыйақ ы тү рлері | Сыйақ ы формасы | Мазмұ ны |
| Қ ысқ а мерзімдік сыйақ ылар | Ақ шалай | -ең бек ақ ы; -ә леуметтік қ амсыздандыру; -ақ ылы демалыс, тө лемақ ылар, жә рдемақ ылар; -сыйақ ы |
| Ақ шалай емес | -медициналық қ ызмет; -тұ рғ ын ү ймен қ амтамасыз ету; -кө лікпен қ амтамасыз ету; -тауарларды арзандатып сату | |
| Ең бек етуді аяқ тағ аннан кейін берілетін ұ зақ мерзімді сыйақ ылар | Ақ шалай | -зейнетақ ы; |
| Ақ шалай емес | -ө мірді сақ тандыру; -медициналық қ ызмет кө рсету; | |
| Ақ ылы демалыс тө лемақ ылары | Ақ шалай | Тө лемақ ы: -зейнеткерлікке шығ уына орай ең бек келісім шартын тоқ тату; Штат кестесін қ ысқ артуғ а орай; |
| Ү лестеріне сай тө леу | Ақ шалай емес | Ең беккерлерге компанияның ө зі тағ айындағ ан қ аржылық қ олдау кө рсету тү рлері. |
ХҚ ЕС 20 (ІАS 20) «Мемлекеттік кө мектің есебі жә не мемлекеттік кө мек туралы ақ паратты жариялау»
1 мысал. Ұ йымғ а мү ліктік кешен сатып алу ү шін 5 жылғ а кө мек ретінде қ аржы берілген, кешеннің қ ұ ны 200 млн. тең ге. Берілген кө мектің сомасы 100 млн. тең ге. Кө мек беруге байланысты ұ йымғ а талаптар қ ойылғ ан, оның ішінде жергілікті жұ мыссыз жү рген тұ рғ ындарғ а жұ мыс орнын ашу талабы бар.
Кө мек актив есебінде қ арастырылып жә не ХҚ ЕС бойынша ескерілетін тә сілдердің бірімен есепке алынады:
1) Алдағ ы кезең табыстары:
|
|
|
Баланс
| Активтер | Бастапқ ы бағ а | Тозу | Табыс жә не шығ ыс есебі | Жиынтығ ы |
| Негізгі қ ұ ралдар Келешек кезең табыстары |
Пайда жә не зиян туралы есеп
| Амортизация (тозу) | -40 |
| Табыс | |
| Нә тиже | -20 |
2) Активтердің баланстық қ ұ ны:
Қ аржылық кө мек жыл сайынғ ы тозу сомасына 20, 0 млн. тең ге кемиді:
Баланс
| Активтер | Бастапқ ы қ ұ н | Тозуы | Жиынтығ ы |
| Негізгі қ ұ ралдар |
Пайда жә не зиян туралы есеп
| Амортизация (тозу) | -20 |
| Нә тижесі | -20 |
2 мысал. Ұ йымғ а жұ мыскерлерге жаң а технологияны ү йрету ү шін 6 жыл мерзімге 720 мың тең ге кө лемінде мемлекеттік кө мек берілген. Кө мектің кө лемі оқ ытуғ а қ ажетті шығ ыннан аз.
Кө мек ұ зақ мерзімді активтер қ атарына жатпайды жә не:
a. Жалпы баптардың немесе бө лек баптың қ ұ рамында есептеледі. Баланста ол 720 мың тең ге болып кө рсетіледі, ал пайда жә не залал есебіне 120 мың тең ге (720: 6) сома қ осылады, нә тижесінде есепті кезең нің аяғ ында кө мек кө лемі 600 мың тең ге сомасында кө рсетіліп, ал пайда жә не залал есебінде 120 мың тең ге табыс ретінде кө рсетіледі;
b. Тиісті шығ ын есебінен шегеріледі. Табыс 120 мың тең ге, оқ ыту шығ ындары 160 мың тең ге, пайда мен залал есебіндегі шығ ындардың сомасы 40 мың тең ге.
ХҚ ЕС 21 (ІАS 21) «Валюталық курстар ө згерісінің ә сері»
Шетелдік еншілес жә не қ ұ рамдас мекемелермен олардың қ ұ рылымдық бө лімдерімен есептесу кезінде, қ аржылық баптарды қ айта бағ алау уақ ытында туындайтын курстық айырмағ а баса назар аудару қ ажет. Мұ ндай жағ дайларда курстық айырма шетелдік ұ йымдарғ а салынғ ан таза инвестицияның бір бө лігі болып табылады жә не ол баланста капиталдың қ ұ рамында кө рсетілуге тиіс (инвестиция сатылмай тұ рғ анда). Бір мезгілде курстық айырма пайда мен залал есебінен де кө рініс табады.
|
|
|
Курс айырмашылығ ы пайда мен залал есебінде кө рсетілген кезде, шетелдегі таза инвестицияны хеджилеу ү шін, кредиторлық қ арыздарды қ айта бағ алау барысында курстық айырма баланстағ ы капиталдың қ ұ рамында кө рсетіледі (инвестиция сатылғ анағ а дейін).
ХҚ ЕС 23 (ІАS 23) «Займдар бойынша шығ ындар»
Займдар бойынша жасалғ ан шығ ындар, олардың жұ мсалғ ан уақ ытында танылады. Есепті кезең дегі есептелеген пайыздық сомасы тө мендегідей тү рде анық талады:
Спр = (Н х Д х Сз): (Ппр х 100):
Спр – есепті кезең де пайызы бойынша есептелетін сома;
Н – займдық қ аржылардың пайыздық ставкасы;
Д – займды пайдалану кү ндерінің саны;
Сз – займ сомасы;
Ппр – займды беру кезең і, есепті кезең нің ішіндегі уақ ыты.
Мысал. 10 тамыз 2008 жылы ұ йым 30 кү нге жылдық пайыздық ставкасы 16 % тұ ратын займ алғ ан. Займ сомасы – 100 млн. тең ге. Займ бойынша пайыздық ставкасы негізгі қ арызды қ айтарумен бірге тө ленеді. 1 қ ыркү йекке дейін, 11 тамыздың 31 тамызғ а дейін пайыздық ү стемақ ысы есептелген:
(16 х 21 х 100): (360 х 100) = 0, 933 млн. тең ге, бұ л сома тамыз айының шығ ысына жатқ ызылады.
Квалификацияланатын активтер бойынша ұ йым есеп жү ргізудің альтернативтік тә ртібін қ олданады. Квалификациялық актив – пайдалану немесе сатуғ а дайындау ү шін ұ зақ уақ ыт кететін объект (негізгі қ орлар). Ол уақ ытта займғ а кеткен шығ ындар объектінің бастапқ ы қ ұ нын бағ алағ ан кезде капитализацияланады, яғ ни займ алынып қ аржыландыратын объектінің қ ұ нын қ осылады. Есепті кезең дегі капитализацияланғ ан шығ ындар сомасы, сол кезең де жұ мсалғ ан барлық шығ ынның кө лемінен аспауы керек.
|
|
|
Мысал:
- Есепті кезең де жабылмағ ан займ сомасы – 100 млн. тең ге;
- Квалификацияланғ ан активтің қ ұ рылысын қ аржыландырылатын займның сомасы – 65 млн. тең ге;
- Есепті кезең дегі займ бойынша шығ ындалғ ан жалпы сома – 12 млн. тең ге;
- Жалпы шығ ынның ішіндегі квалификацияланғ ан активті қ аржыландыратын шығ ынның сомасы – 9 млн. тең ге;
- Квалификацияланғ ан активті қ аржыландыратын займның сомасы – 81 млн. тең ге;
- Оның ішінде жалпы мақ сатқ а алынғ ан займның есебінен бағ ытталғ аны – 19 млн. тең ге;
- Жалпы мақ саттар ү шін шығ ындалатын займның орта арифметикалық нормасы (12 – 9): (100 – 65) х 100 = 8, 6%;
- Есепті кезең де капитализацияланатын займдар бойынша шығ ындардың сомасы: 9 + ((81 – 65) х 8, 6: 100 =10, 4 млн. тең ге.
Есепті кезең дегі займдар бойынша капитализацияланғ ан шығ ындар сомасы (10, 4), займдар бойынша жұ мсалғ ан жалпы шығ ыннан кем (12).
ХҚ ЕС 24 (ІАS 24) «Ө зара байланысты тараптар жайлы ақ паратты жариялау»
Ө зара байланысты тараптар арасындағ ы операцияларды жария етудегі мақ сат, олардың арасында жасалғ ан операциялардың, байланыстырылмағ ан тараптарғ а қ арағ анда басқ а нә тиже беретінен туындағ ан. Мысалы, А ұ йымы В ұ йымына ү лкен ық пал жасайды. Ондай ық палдың туындауы А ұ йымы В ұ йымының қ атысушысы болуы, немесе ұ йымның басшылары жақ ын туыстар болуы ық тимал т. т. А ұ йымы ө зіндік қ ұ ны 100 млн. тең ге тұ ратын дайын ө нім шығ арып, оларды В ұ йымына ө зіндік қ ұ ны бағ асымен береді. Ө з кезегінде В ұ йымы ол тауарды ө зімен байланысты емес С ұ йымына 150 млн. тең геге сатады. Нарық ө рісінде осы тектес тауарларды сатудың рентабельділігі 15 пайыз. Олай болса, А ұ йымы В ұ йымымен байланысты болмағ ан жағ дайда, тауарды 127, 5 млн. тең геге сататын еді (150 – (0, 15 х 150)).
|
|
|
Тү сіндірме жазбада бір бірімен байланысты ұ йымдар, олардың арасында операциялардың болғ ан болмағ анына қ арамастан, ара қ атынастарын жария етеді. Сонымен қ атар байланысты мекемелер операциялар жасағ ан кезде бағ аны анық тау тә сілдерін де жария етуге тиісті.
|
|
|
