 |
ХҚЕС 16 (ІАS 16) «Негізгі құралдар»
|
|
|
|
ХҚ ЕС 16 (ІАS 16) «Негізгі қ ұ ралдар»
Амортизация есептеу тә сілдерінің мысалдары. Бастапқ ы мә ліметтер: негізгі қ ұ ралдар объектілерінің амортизацияланатын қ ұ ны 4000 мың тең ге, пайдалы қ олдану мерзімі – 4 жыл.
Амортизация есептеудің бірқ алыпты (тү зу сызық ты) тә сілін пайдалану
Бұ л тә сілді пайдаланғ ан кезде, негізгі қ ұ ралдардың қ ұ ны пайдалану мерзіміне сай жылдарғ а тең бө лініп, есептен шығ арылады:
4000 мың тең ге: 4 жыл =1000 мың тең ге.
Қ алдық ты азайту тә сілі
Негізгі қ ұ ралдардың амортизациясын пайдалану жылдарына тең бө ліп есептеу кезінде, амортизациялық норма бастапқ ы (ағ ымдағ ы) қ ұ нның 25% қ ұ райды. Қ алдық ты азайту тә сілі қ олданылғ ан кезде, екі есе кө бейтілген норма қ олданылады (қ азақ стандық тә жірибеде тездетілген амортизация деген ұ ғ ым қ олданылады). Олай болса, бұ л тә сілді қ олданғ ан кезде амортизациялық норма 50 пайыз болады.
| Жылдар | Жыл басындағ ы бастапқ ы бағ а | Амортизация нормасы | Есептелген амортизация сомасы | Жыл аяғ ындағ ы баланстық бағ а |
| Жиынтығ ы | - | - |
Ө ндірілген ө нім кө леміне пропорционалды тү рде амортизация есептеу тә сілі
Ө ндірістік бағ дарлама бойынша 2800 дана ө нім ө ндіру қ арастырылғ ан. Ә рбір данағ а шақ қ андағ ы амортизация сомасы 1, 429 мың тең гені қ ұ райды (4000, 0: 2800). Бірінші жылы 1000 дана, екінші жылы – 700 дана, ү шінші жылы – 600 дана, тө ртінші жылы – 500 дана ө нім ө ндірілген. Амортизация сомасы тө мендегідей болады.
|
|
|
| Жылдар | Есептелген амортизация сомасы |
| Жиынтығ ы | 1000 дана х 1, 429 = 1400 мың тең ге 700 дана х 1, 429 = 980 мың тең ге 600 дана х 1, 429 = 840 мың тең ге 500 дана х 1, 429 = 700 мың тең ге 4000 мың тең ге |
ХҚ ЕС 17 (ІАS 17) «Жалдау»
Мысал. Жабдық ты бес жылғ а жалғ а алу келісім шарты бойынша, жылдық жалдау қ ұ нының сомасы 2 500 мың тең ге болып белгіленген. Келісім шарт бойынша, алғ ашқ ы тө лем келісім шарт жасалғ ан кү ні, ал қ алғ ан сомалар ә рбір есепті кезең нің басында тө ленеді деп келісілген. Жалғ а берілген жабдық тың бағ асы 10 000 мың тең ге, жалдау ақ ысы барлық пайдалану кезең інде 12 500 мың тең ге болғ ан. Жылдық тө ленетін пайыздық тө лемақ ы 12, 5 пайыз (12500, 0 х 12, 5% х 5 = 1562, 5).
Сыйақ ы мен жалдау қ ұ нының міндеттемелер сомасы, тиісінше 937, 5 мың тең ге жә не 1562, 5 мың тең ге, жалпы сомасы 2 500 мың тең ге болады, яғ ни қ аржылық жалдау келісім шарты бойынша тө ленетін жалпы тө лемақ ының сомасы осығ ан тең. Жалдау қ ұ нының сомасын тө леу графигін кесие тү рінде кө рсетуге болады, онда ә р жылдың аяғ ында тө ленетін пайыздық тө лемақ ы жә не ә р жыл бойынша кеми беретін негізгі қ аржының сомасы мен амортизация сомасы кө рсетіледі. Ол жағ дай тө мендегі кестеде кө рсетілген:
| Кезең | Жалдау ақ ысының қ арыз сомасы | Сыйақ ы (%%) | Жалдау ақ ысының тө лемі | Тө лемақ ының жалпы сомасы | Амортизация (бірқ алыпты тә сіл) |
| 1 жылдың басы | |||||
| 1 жылдың аяғ ы | 937, 5 | 1562, 5 | |||
| 2 жылдың аяғ ы | 5937, 5 | 742, 2 | 1757, 8 | ||
| 3 жылдың аяғ ы | 4179, 7 | 522, 5 | 1977, 5 | ||
| 4 жылдың аяғ ы | 2202, 2 | 297, 8 | 2202, 2 | ||
| 5 жылдың аяғ ы | |||||
| Жиынтығ ы |
|
|
|
Сыйақ ы мен жалдау ақ ысы бойынша тө ленетін міндетті сомалар тө мендегідей болып бө лінеді:
- 1 жылдың аяғ ында: 7500 х 12, 5% = 937, 5 – сыйақ ы сомасы;
2500 – 937, 5 = 1562, 5 – жалдау ақ ысының міндетті сомасы;
- 2 жылдың аяғ ында: 5937, 5 х 12, 5% = 742, 2 – сыйақ ы сомасы;
2500 – 742, 2 = 1757, 8 – жалдау ақ ысының міндетті сомасы ж. т. б.
Қ аралғ ан жағ дайғ а байланысты алғ ашқ ы жалдау ақ ысы келісім шарт жасалысымен тө ленеді.
Арендатор жалдау мерзімі аяқ талғ ан кезде мү ліктік меншік ө зіне ауысатынына объективті тү рде сенімді болса, соғ ан орай жалғ а алғ ан мү лікке амортизация есептеледі. Сонымен қ атар, жалғ а алынғ ан мү ліктің кепілді жә не кепілді емес қ алдық бағ асы есепке алынады. Арендатор ү шін кепілді қ алдық бағ а дегеніміз – ол жалғ а алғ ан кездегі анық талғ ан, сатуғ а толық кепілдік бере алатын бағ а. Соғ ан сә йкес, кепілді емес қ алдық бағ а дегеніміз – ол жалғ а берілген активтің жалғ а беруші кепілдік бермейтін қ алдық қ ұ ны. Мысалы, жалғ а берілген активтің ә діл бағ асының сомасы 1 100 мың тең ге, кепілдік берілмейтін қ алдық қ ұ ны – 100 мың тең ге, арендатор жабдық ты кіріске 1000 мың тең ге бағ асымен қ абылдайды.
ХҚ ЕС 18 (ІАS 18) «Тү сім»
Мысалдар:
a) Ұ йым қ ұ ралды екі тү рлі келісім шарт бойынша жеткізеді. Бірінші келісім бойынша сатушыдан қ ұ ралды арттырып жіберу талап етіледі, ал екіншісі бойынша – арттырумен қ атар, оларды орнатып, ретке келтіріп, іске қ осып берілуі талап етіледі. Бірінші келісім шарттың қ ұ ны 10 млн. тең ге, екіншісінің қ ұ ны 11 млн. тең ге.
Бірінші келісім шарт бойынша 10 млн. тең ге кө леміндегі табыс, тауар арттылып жіберілісімен кіріске алынады. Екінші келісім шарт бойынша 11 млн. тең ге табыс сомасы, тек қ ана қ ұ ралдар орнатылып, іске қ осылғ аннан кейін барып мойындалады.
|
|
|
b) Сатып алушының ө тініші бойынша, сатушы тауарды жеткізу мерзімін кейін шегіндіре алады. Тауардың мү ліктік қ ұ қ ығ ы сатып алушығ а берілген. Егер тауардың дайын екендігіне кө зі жетіп тұ рып жә не олардың жеткізілетініне шү бә келтірілмесе, табыс мойындалады.
c) Сатушы тауардың қ ұ ны 20 млн. тең ге соманы толық алғ аннан кейін барып, оларды тиеп жібереді. Ол кезде сатып алушы тө лемдерді: 5 млн. тең ге, 5 млн. тең ге, 7 млн. тең ге, 3 млн. тең геден бө ліп тө лейді.
Сатушы мен сатып алушы ұ зақ уақ ыттан бері ә ріптестік қ арым қ атынас орнатқ ан, бұ рынғ ы мә мілелер бойынша кешіктіріліп есептесу жағ дайлары болмағ ан. 20 млн. тең ге кө леміндегі табыс, ү шінші тө лемді алғ аннан кейін мойындалады, себебі ол тө лем жасалғ аннан кейін, тө ленуге тиісті соманың жартысынан кө бі кіріске алынып ү лгірілген.
d) Кә сіпорын сатып алушығ а тауар сатады, келісім шарт бойынша сатып алушы тауар келіп тү скеннен кейін 7 кү ннің ішінде одан бас тарта алады. Осы мерзім ө ткеннен кейін ғ ана табыс толық кө лемде мойындалады.
e) Кә сіпорын сатылғ ан тауардың ақ ысын тө леу мерзімін 2 жылғ а созып есептесуге келіскен. Тауардың келісім шарт қ ұ ны 10 млн. тең ге. Пайыздық ставкасы 10 пайыз. Осы мерзімдегі дисконттық коэффициент 1, 21 (1 + 0, 1) 2. Тауарды сату кезіндегі мойындалатын табыстың сомасы: 10: 1, 21 = 8, 264 млн. тең ге.
Егер пайыздық ставканы ескере отырып есептелген болса, онда олар пайыздық ө лшемдер табысы ретінде танылады.
Бірінші жылдағ ы пайыздық сомасы: 8, 264 х 10% = 0, 826 млн. тең ге.
Табыстың жалпы сомасы: 8, 264 + 0, 826 = 9, 09 млн. тең ге.
Осығ ан орай, екінші жылдың пайызы 9, 09 х 10% = 0, 909 млн. тең ге.
Жалпы сомасы 8, 264 + 0, 826 + 0, 909 = 10 млн. тең ге (тексерілген).
Нә тижесі: тауар арттырылып жібергендегі мойындалатын табыс сомасы 8, 264 млн. тең ге; 1 жылғ ы пайыздық табысы – 0, 826 млн. тең ге; 2 жылы – 0, 909 млн. тең ге.
f) Сатып алушы тауардың ақ ысын тө леп қ ойғ ан, ал сатушы ә лі оны дайындамағ ан. Тауар жасалып, сатып алушығ а жеткізіліп бергеннен кейін барып, табыс сомасы мойындалады.
|
|
|
