 |
ХҚЕС 11 (ІАS 11) «Құрылыс келісім шарттары»
|
|
|
|
ХҚ ЕС 11 (ІАS 11) «Қ ұ рылыс келісім шарттары»
Мысал. Мердігер ғ имарат қ ұ рылысын салу туралы мердігерлік келісім шарт жасасқ ан. Бекітілген келісімді қ ұ ны 100 млн. тең ге. Алғ ашқ ы есептеулер бойынша мердігердің шығ ысы 90 млн. тең ге болғ ан. Қ ұ рылыс алу мерзімі – 4 жыл. 1 жыл аяқ талғ аннан кейін мердігер ө з шығ ынын қ айта бағ алап 91 млн. тең геге жеткізген. Екінші жылдың ішінде тапсырыс беруші 3 млн. тең ге тө леуге келіседі, бірақ шығ ындар 1, 5 млн. тең геге ө скен. Екінші жылдың аяғ ында, қ ұ рылыс салудың 4 жылында пайдаланылатын материалдар қ ұ ны 5 млн. тең гені қ ұ рағ ан. 4 жылы тапсырыс беруші табысты 1 млн. тең геге ө сірді.
Жалпы есепті шығ ынның кө леміндегі ү лесіне сай, Қ МЖ орындалуының сатылық есебі
Млн. тең ге
| Кө рсеткіштер | 1 жыл | 2 жыл | 3 жыл | 4жыл |
| Табыстың бастапқ ы сомасы | ||||
| Ауытқ уы | - | 3+1 | ||
| Жалпы табыс | ||||
| Есеп бергенге дейінгі шығ ындар | 92, 5 | |||
| Алдағ ы кезең нің шығ ындары | 42, 5 | 12, 5 | - | |
| Жалпы шығ ындар | 92, 5 | 92, 5 | 92, 5 | |
| Есептік пайда | ||||
| Пайыздық орындалу сатысы | 21/91 =23% | (50-5): 92, 5 =48, 6% | (80-5): 92, 5 =81% | 92, 5: 92, 5=100% |
Пайда жә не залал туралы есеп ү шін жасалғ ан есептеулер
| Есеп беру кү ніне | Алдың ғ ы жыл ү шін есептелген | Ағ ымдағ ы жыл ү шін есептелген | |
| 1 жыл: Табыстар | 100 х 23%=23 | ||
| Шығ ыстар | 91 х 23%=21 | ||
| Пайда | |||
| 2 жыл: Табыстар | 103 х 48, 6%=50, 06 | 50, 06-23=27, 06 | |
| Шығ ыстар | 92, 5 х 48, 6%=45 | ||
| Пайда | 5, 06 | 3, 06 | |
| 3 жыл: Табыстар | 103 х 81%=83, 43 | 50, 06 | 33, 37 |
| Шығ ыстар | 92, 5 х 81%=75 | ||
| Пайда | 8, 43 | 5, 06 | 3, 37 |
| 4 жыл: Табыстар | 104 х 100%=104 | 83, 43 | 20, 57 |
| Шығ ыстар | 92, 5 | 17, 5 | |
| Пайда | 11, 5 | 8, 43 | 3, 07 |
|
|
|
ХҚ ЕС 12 (ІАS 12) «Пайдағ а салынғ ан салық »
1 мысал. Ұ йым кейінгі қ алдырылғ ан пайдағ а салынатын салық ты есептейді (корпорациялық табыс салығ ы).
2008 жылдың пайдасы мен залалы туралы есеп
Мың тең ге
| Табыс жә не шығ ыс баптары | Есептегі сома | СГД декларациясындағ ы сома |
| Сатудан тү скен пайда | 100 000 | 100 000 |
| Сатылғ ан тауарлардың (жұ мыс қ ызмет) ө зіндік қ ұ ны | 87 500 | 87 500 |
| Негізгі қ ұ ралдар амортизациясы | ||
| Табыс | 11500 (100000 – 87500 – 1000) | |
| Басқ а шығ ындар | ||
| Салық салынбағ ан табыс | ||
| Салық 30% | ||
| Салық есептелгеннен кейінгі табыс | ||
| Тө ленбеген салық |
Бухгалтерлік есеп бойынша шығ ындардың қ атарында тікелей (бірқ алыпты) тә сіл бойынша есептелген негізгі қ ұ ралдардың кө лемі 1000 мың тең ге амортизациясы қ осылғ ан. Компания салық есептеу мақ сатында, жаң адан іске қ осылғ ан активтерге екі еселенген амортизациялық норманы қ олданады, сондық тан бухгалтерлік есеп бойынша есептелген амортизация сомасы (1000 мың тең ге) жә не салық есебі бойынша есептелген соманың арасында айырма пайда болады (1600 мың тең ге). Яғ ни қ аржылық есептегі сомадан, салық салу бойынша есептелген сома 600 мың тең геге аз. 30 % салық ставкасы бойынша 1500 мың тең геге тең, бірақ, Декларация бойынша корпорациялық салық 1320 мың тең ге кө лемінде тө ленген. Пайда мен залал есебінде кө рсетілген салық міндеттемелері мен Декларацияда кө рсетілген соманың арасындағ ы айырма 180 мың тең ге (1500 – 1320) кейінгі қ алдырылғ ан міндеттемелер болып саналады (шоттардың ү лгілік жоспарындағ ы 4310 «Корпорациялық табыс салығ ы бойынша кейінге қ алдырылғ ан салық міндеттемелері» счетының тобы).
|
|
|
2 мысал. Негізгі қ ұ ралдың (ғ имарат) бастапқ ы қ ұ ны 300 мың тең ге, баланстық қ ұ ны 200 мың тең ге. Салық салу мақ сатында есептелген амортизациялық сома 180 мың тең ге. Активтің салық салынатын базасының сомасы 120 мың тең ге (300 мың тең ге – 180 мың тең ге). 180 мың тең генің салық салу тә ртібі бойынша есептелгеніне назар аударың ыздар. 200 мың тең гелік баланстық қ ұ нды қ алпына келтіру ү шін, салық салынатын табыстың сомасы 200 мың тең геге тең болуы керек. Солай болғ ан жағ дайда компантия салық салу тә ртібі бойынша есептелген сомадан 120 мың тең ге сомасындағ ы амортизациялық соманы шегере алады. Баланстық қ ұ н мен салық салу базасының арасындағ ы айырма, уақ ытша айырма деп аталады, немесе 200 мың тең ге – 120 мың тең ге = 80 мың тең геге тең. Активтің баланстық қ ұ ны қ алпына келтірілген кезде 24 мың тең ге (80 мың тең ге х 30%) салық тө ленеді. 24 мың тең ге кейінге қ алдырылғ ан салық міндеттемесі ретінде танылады, ол активтің баланстық қ ұ ны қ алпына келтірілген кезде тө ленеді. Қ олданыстағ ы салық тө леу тә ртіптерімен салыстыру ү шін қ ұ ралдардың қ алдық қ ұ нының (нақ ты активтердің ) сомасы 120 мың тең ге (бастапқ ы қ ұ ны 300 мың тең ге, салық салынатын амортизация – 180 мың тең ге), ғ имараттың баланстық қ ұ нын қ алпына келтіру ү шін, салық салынатын табыстың мө лшерін 200 мың тең геге жеткізу қ ажет, себебі негізгі қ ұ ралдар табыс есебінен сатып алынады. Айтарлық, ғ имарат баланстық қ ұ нымен сатылады делік. Салық заң дарының талаптарына сә йкес, кә сіпкерлік мақ сатта пайдалану ү шін сатылғ ан ғ имараттар бойынша, салық есебі бойынша есептелетін қ алдық қ ұ ны мен сату қ ұ нының арасындағ ы айырмашылық есепке алынады. Бағ аның ө су қ ұ ны 80 мың тең ге: 200 мың тең ге - (300 мың тең ге – 180 мың тең ге), ғ имаратты сату кезінде тү скен артық сома болып табылады, басқ а табыстар мен есептеулерді ескермеген кезде, оғ ан 24 мың тең ге кө лемінде салық салынады, жоғ арыда айтып ө ткеніміздей ол сома кейінге қ алдырылғ ан салық тық міндеттемелерге жатқ ызылады.
|
|
|
ХҚ ЕС 14 (ІАS 14) «Сегменттік есеп»
1 мысал. Сегменттік есеп жасарда компания 3 шаруашылық сегментін бө ліп алғ ан:
| Кө рсеткіштер | Сегменттер | Жиынтығ ы | ||
| Сатудан тү скен табыстар, Оның ішінде. Сыртқ ы клиенттерден Басқ а сегменттерден Нә тижесі Активтер | ||||
Ә рбір сегмент бойынша сыртқ ы клиенттерден тү ске табыстың жалпы тү сімдегі ү лесі анық талады:
- Бірінші сегмент ү шін ол кө рсеткіш 60 % (600: 1000 х 100);
- Екінші сегмент ү шін ол кө рсеткіш 61, 5 % (1230: 2000 х 100);
- Ү шінші сегмент ү шін ол кө рсеткіш 47, 8 % (1100: 2300 х 100).
Ү шінші сегменттің сатудан тү скен табыстағ ы ү лесі аз болғ андық тан, ол есепті сегмент ретінде қ арастырылмайды.
2 мысал. Айталық, компания 6 шаруашылық тық сегментке бө лінді делік:
Мың тең ге
| Кө рсеткіштер | Сегменттер | Жиынтығ ы | |||||
| Сатудан тү скен табыс | |||||||
| О. і. сыртқ ы компанияларғ а | |||||||
| Басқ а сегменттерге | |||||||
| Нә тижесі | -80 | -200 | |||||
| Активтер | |||||||
Сыртқ ы компанияларғ а сатудан тү скен табыстың ү лесі жалпы табыстың ішінде:
|
|
|
(пайыз)
| Сегменттер | |||||
| 61, 5 | 47, 8 | 52, 4 | |||
Ү шінші сегмент есепті сегмент есебінде қ арастырылмайды, себебі оның ү лесі жартысына тең.
Басқ а сегменттер бойынша сатудан тү скен табысқ а қ атысты оның 10 – пайыздық мө лшерден асқ ан аспағ аны тексеріледі. Сатудан тү скен жалпы табыстың 10-пайыздық мө лшерінің сомасы 2580 мың тең геге тең.
Барлық сегменттер бойынша алынғ ан табыс 1080 мың тең ге, залал – 280 мың тең ге. Табыс кө лемі залал сомасынан артық болғ андық тан, оның шектеулі мө лшері кө п сома бойынша анық талады, яғ ни ол 108 мың тең ге.
Активтер бойынша 10-пайыздық шектеулі мө лшер 2770 мың тең гені қ ұ райды.
Аталғ ан кө рсеткіштерді салыстыра келе, бірінші сегменттің бекітілген жалпы табыстың шектеулі шең берінен кем екенін кө реміз, шектеулі меже 2580 мың тең ге, ал оның мө лшері 2000 мың тең ге; нә тижесі 100 мың тең ге, ал бекітілген шектеулі мө лшер 108 мың тең ге; активтердің сомасы 2600 мың тең ге, ал бекітілген шектеулі кө лемі 2770 мың тең ге. Келтірілген мысал бойынша бірінші сегменттен басқ а, қ алғ ан сегменттердің кө рсеткіштері бекітілген мө лшерден асып тұ р, себебі сегментті есепті сегменттердің қ атарына жатқ ызу ү шін, оның ү лесі, ең болмаса бір кө рсеткіші бойынша, 10- пайыздық кө лемнен кө п болуғ а тиіс. Осығ ан байланысты 2, 4, 5, 6 сегменттер есепті сегменттер болып саналады, себебі, сатудан тү скен табыстың 75-пайызынан астам ү лесі, осыларғ а тиесілі: 2460 + 3300 + 3000 + 2200 =10960 мың тең ге, немесе сыртқ ы компанияларғ а сатудан тү скен табыстың жалпы сомасының 76, 3% қ ұ райды, немесе 10960: 14360 х 100%.
Географиялық сегменттердің кө рсеткіштері де осылай анық талады жә не бірінші, екінші форматы сегменттік есептер желісі бекітіледі.
|
|
|
