 |
даму тарихы. 545-тапсырма. Сөздерді мағынасына қарай сәйкестендіріңіздер. 546-тапсырма. Етіс категориясының жұрнақтары жалғап тұрған сөздердің астын сызып, олардың жасалу
|
|
|
|
даму тарихы
Кең ес ө кiметi қ ұ рылуының алғ ашқ ы кү ндерiнен бастап машина жасау мә селесi халық шаруашылығ ын дамытудағ ы ең бiр кү рделi сала деп есептелiндi. Ө йткенi елiмiз экономикасының негiзгi ө зегi – машина жасау. 1926 жылы бiрiншi дү ниежү зiлiк жә не азамат соғ ыстарында қ ирап қ алғ ан металл ө ндеу ө неркә сiбi қ алпына келтiрiлдi. Осының арқ асында елiмiзде ауыр индустрия, оның басты негiзi машина жасау саласы дами бастады. Ө дiрiстiң жаң а салалары, ә сіресе автомобиль жасау, трактор жә не ауыл шаруашылық машиналары, энергетикалық машиналар, кемелер, паравоз, вагон
жасау салалары дами бастады.
Ұ лы Отан соғ ысы жылдарында машина жасау кү штi қ арқ ынмен дамыды. Соғ ысқ а керектi техникалар кө птеп шығ арылды.
Соғ ыстан кейiнгi жылдары елімiздiң халық шаруашылығ ына қ ажет салалары – ауыр энергетикалық машина жасау, химия машиналарын, турбина, приборлар жасау, ауыл шаруашылығ ына керектi машиналар т. б. болып табылады. Одан кейiнгi IХ-Х бесжылдық тарда халық шаруашылығ ы партияның ХХIV-ХХV съездерiнiң нұ сқ аулары бойынша дамыды. Ө неркә сiп ө нiмi ө те баяу қ арқ ынмен дамыды.
1970 жылдан осы уақ ытқ а дейiн технологиялық процестердi жобалауда iргелi ғ ылымдардың жетiстiктерiн кең iнен пайдалану мә селелерi қ олғ а алына бастады.
545-тапсырма. Сө здерді мағ ынасына қ арай сә йкестендірің іздер.
1. металл а) техникалар
2. керекті ә ) индустрия
|
|
|
3. ауыр б) ө ң деу
4. ғ алымдардың в) шаруашылығ ы
5. ауыл г) жасау
6. аспап ғ ) ө нім
7. ө неркә сіп д) жетістіктер
546-тапсырма. Етіс категориясының жұ рнақ тары жалғ ап тұ рғ ан сө здердің астын сызып, олардың жасалу жолдарын тү сіндірің іздер.
Ү л г і: есептел+ін+ді
Есеп – зат есім; те – зат есімнен етістік тудырушы жұ рнақ; л – ырық сыз етіс жұ рнағ ы; ін – ө здік етіс жұ рнағ ы; ді – бұ рынғ ы ө ткен шақ тың жұ рнағ ы.
547-тапсырма. Сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.
1. Мә тінде не туралы айтылғ ан? 2. Машина жасау саласы қ ай кезден дами бастады? 3. Ө ндірістің қ андай салалары дами бастады? 4. Ұ лы Отан соғ ысы жылдарында машина жасау кезең і қ алай ө тті? 5. Соғ ыстан кейінгі жылдары қ андай мә селелер қ олғ а алына бастады?
548-тапсырма. Тірек сө здерді пайдаланып, сө йлемдерді толық тырың ыздар.
......... жаң а салалары, ә сіресе автомобиль жасау, трактор жә не........ машиналары, энергетикалық ........., кемелер, паравоз жә не вагон жасау салалары дами бастады. Соғ ысқ а керекті......... кө птеп шығ арылды. Соғ ыстан кейінгі......... осы уақ ытқ а дейін техникалық процестерді жобалауда іргелі............ жетістіктерін кең інен пайдалану.......... қ олғ а алына бастады.
Тірек сө здер: Ауылшаруашылық, техникалар, ө ндірістің, машиналар, ғ ылымдардың, мә селелері, жылдардан.
549-тапсырма. Мә тіннің мазмұ нына сұ хбат қ ұ растырың ыздар.
550-тапсырма. Баста, қ ұ р етістіктерін жедел ө ткен шақ тың жекеше, кө пше жә не болымсыз тү рінде жіктең іздер.
|
|
|
551-тапсырма. Сө здердің синонимдерін тауып жазың ыздар.
Алғ ашқ ы, кү рделі, еліміз, қ алпына, керекті, жетістіктері, баяу.
552-тапсырма. Сө здермен сө йлемдер қ ұ растырың ыздар.
Машина, тарих, кеме, ғ ылым, ауыл, уақ ыт, еліміз.
553-тапсырма. Қ арама-қ арсы мағ ыналы сө здерді сә йкестендірің іздер.
1. ауыр а) соң ғ ы
2. алғ ашқ ы ә ) ескі
3. баяу б) жең іл
4. жаң а в) керексіз
5. кү шті г) кемшіліктері
6. кү рделі ғ ) ә лсіз
7. жетістіктері д) оң ай
8. керекті е) жылдам
554-тапсырма. Сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.
1. Машина жасау технологиясы қ андай сала? 2. Машина жасау технологиясының дамуы мен ғ ылымғ а алғ аш енуі туралы айтың ыз?
555-тапсырма. Мә тіннен мамандық қ а қ атысты термин сө здерді
теріп жазып, оларғ а тү сіндірме сө здіктің негізінде тү сініктеме берің іздер.
556-тапсырма. Мә тіннің мазмұ нымен мұ қ ият танысып, мазмұ ндаң ыздар.
557-тапсырма. Мә тіннің алғ ашқ ы екі абзацын орыс тіліне аударың ыздар.
Машина жасау кешені
Машина жасау кешеніне мына салалар кіреді: ауыр, энергетикалық жә не кө ліктік машина жасау, станок пен сайман ө неркә сібі, автокө лік, трактор жә не ауылшаруашылық машиналарын жасау, электротехникалық ө неркә сіп, аспап жасау қ ұ рылысы жә не мұ най қ ажетіне машина жасау, қ ұ рылыс, жол жә не коммуналдық машина жасау ө ндірістері.
Қ азақ станда машина жасау саласы металл ө ң деу жә не машина жасау деген екі бағ ытта жұ мыс істейді. Негізгі жабдық тар Ресейдің машина жасау зауыттарынан келіп отырғ ан, ал оларды қ олданғ ан кезде кішігірім жө ндеуден ө ткізуге, кейбір бө лшектерді ө згертіп, жаң алау қ ажеттігін ө теуге арнайы цехтар, шеберханалар кейде кішігірім зауыттар ұ йымдастырылғ ан. Бұ лар негізінде темірден жасалатын бұ йымдар, ыдыстар жә не басқ а да халық шаруашылығ ына қ ажетті жең іл-желпі тауарлар жасау болғ ан.
|
|
|
Республикада машина жасау саласында ең алда келе жатқ ан ауылшаруашылық, ауыр жә не электротехникалық машина жасау ө ндірістері. Бұ лар «Қ азақ сельмаш», Павлодар трактор зауыты, Алматының «Поршень» зауыты, «Ақ тө бесельмаш», «Манкентживмаш», АЗАМ (АЗТМ), Қ арағ андының машина жасау зауыты, Ө скеменнің конденсатор, Кентаудың трансформатор, Шымкенттің «Электроаппарат», «Семейкабель», Алматының тө менгі вольт аспаптар, Ү штө бенің жө ндеу-механика, Солтү стік Қ азақ стан облысындағ ы Булаев тә жірибе-сынау зауыттары. Осылармен қ атар қ ұ рал-жабдық жасайтын «Ақ тө берентген», Ө скемен мен Кө кшетаудағ ы зауыттарды, қ ұ рылыс, жол жә не коммунальдық машиналар жасайтын, Кентаудың экскаватор, Тараздың қ ұ ю-механика зауыттарын атауғ а болады.
Республика халық шаруашылығ ының мұ қ тажын ө теу ү шін жан-жақ ты дамығ ан машина жасау кешенін қ ұ рғ ан жө н, себебі қ азір негізгі қ ажетті машиналарды, жабдық тарды, механизмдер мен қ осалқ ы бө лшекткрді сырт елдерден тасымалдап халық тың талап-мү дделерін қ амтамасыз етеміз.
|
|
|
