 |
501-тапсырма. Берілген сөз тіркестерін мәтіннен тауып, сөйлемдерді аударыңыздар.
|
|
|
|
501-тапсырма. Берілген сө з тіркестерін мә тіннен тауып, сө йлемдерді аударың ыздар.
Адамзат алдында, жыл сайын, қ озғ алысқ а дейін, 40 жыл ішінде, жер бетінде, жер астында, мұ ның сыртында, жарияланғ ан мә лімет, ө кінішке орай, басты бағ дар, қ алдық қ а кететіні.
502-тапсырма. Термин сө здерді жаттап, мағ ынасын есте сақ таң ыздар.
Аймақ тық -ә леуметтік экожү йе – региональная социоэкосистема
Азайып бара жатқ ан тү р – сокращающийся вид
Адамның экологиялық қ ажеттігі – экологическая потребность человека
Адамның экологиялық қ ұ қ ығ ы – экологическое право человека
Апаттық тө гінді – аварийный сброс
Атырау – дельта
Ауа ағ ыны – сток воздуха
Ауа алабы – воздушный бассейн
Ауа ластануын ү лгілеу – моделирование загрязнения воздуха
Ауа тозаң ы – аэрозоль
Ауасыз тұ ншығ у – асфиксия
503-тапсырма. Нақ ыл сө здердің мағ ынасына назар аударып, мә нерлеп оқ ың ыздар.
Су мен жер туралы ой – бұ л тү птеп келгенде адамның ө зі туралы ой.
* * * * *
Адам рухани дү ниесін сыртқ ы табиғ ат қ ұ былысын тану арқ ылы қ алыптастырды да, ө зін жалпы жаратылыстың бір пұ шпағ ы ретінде сезіне білді.
* * * * *
... Экологиялық проблемалар – ең маң ызды ө мірлік проблемалардың бірі ғ ой, ө йткені ә ң гіме адамның ө мір сү ретін ортасы туралы, болашақ ұ рпақ тардың ө мірі туралы болып отыр.
|
|
|
* * * * *
Табиғ атты қ орғ ау мә селелерінде ведомстволық кө зқ арасқ а, ө ткінші тиімділікке тө зуге тіпті де болмайды.
(Шың ғ ыс Айтматов)
14-апта. 41-тә жірибелік сабақ
504-тапсырма. Мә тінді оқ ып, мағ ынасын мең герің іздер.
505-тапсырма. Мә тінді екі мағ ыналық бө ліктерге бө ліп, ә рқ айсысына тақ ырып қ ойып, тақ ырып бойынша ә ң гімелеп берің іздер.
506-тапсырма. Мә тіндегі тү сініксіз сө здердің сө здігін жасаң ыздар.
507-тапсырма. Мә тіннен термин сө здерді теріп жазып, оларғ а тү сініктеме берің іздер.
508-тапсырма. Мә тіннің мазмұ нын ө з тараптарың ыздан толық тырың ыздар.
Дү ние жү зіндегі жә не Қ азақ стандағ ы
қ азіргі экологиялық мә селелер
Ең басты мә селенің бірі – жер шарындағ ы халық санының артуы. Жер шарындағ ы халық ты азық -тү лікпен, жылу энергиясымен, киім-кешекпен, т. б. материалдық жағ дайлармен қ амтамасыз ету ү шін қ аншама табиғ ат ресурстары қ ажет. Ғ ылыми-техникалық прогрестің дамуы қ оршағ ан орта жағ дайын нашарлатып, адамдардың денсаулығ ына орасан зор зиян келтіруде.
Ә лемдік экологиялық мә селелердің ішіндегі ең қ ауіптілерінің бірі - биосфераның ластануы. Адамның табиғ атты ө згертуге байланысты іс-ә рекеттері ғ аламшардағ ы тіршілік ү шін қ ауіп тудыратын ө згерістерді тудыратын дең гейге жақ ындады. Апатты қ ұ былыстар бү кіл ғ аламшардың ырғ ақ ты тепе-тең дігін бұ зып, дү ниежү зілік климаттың ө згеру қ аупін туғ ызуда. Мысалы, адам Қ арабұ ғ азкө лді Каспий тең ізінен топырақ қ амалы арқ ылы бө ліп, тең із дең гейінің тө мендеуін тоқ татқ ысы келді. Кейіннен, 25-30 жыл ө ткен соң Каспий тең ізі дең гейінің тө мендеуі шығ анақ пен байланысты еместігі, оның жердің эволюциялық даму заң ына тә уелді екені айқ ындалды.
|
|
|
Қ азақ станда соң ғ ы жылдары Каспий тең ізі дең гейінің кө терілуі жә не Арал тең ізі мен Балқ аш кө лі дең гейінің тө мендеуі жалпы ауа райына, фауна мен флораның қ алыпты тіршілігіне зиян келтіруде.
1970 жылы Балқ аш кө ліне қ ұ ятын Іле ө зенінің орта ағ ысы тұ сынан Қ апшағ ай су электр станциясының салынуы Іле – Балқ аш су алабының экологиялық жағ дайын шиеленістіріп жіберді. Қ апшағ ай су қ оймасы ө зінің ауқ ымын кең ейтіп, мың дағ ан гектар табиғ и жайылымдар мен тоғ айлар су астында қ алды. «Қ ызыл кітапқ а» енген ағ аштар жойылып, кө птеген аң дар мен ә нші қ ұ стар саны азайып кетті.
Қ азақ станның экологиялық жағ дайы табиғ атты тиімді пайдалану, кө ркейту жә не қ орғ ау мен қ айта қ алпына келтіру жұ мыстарын жү йелі ә рі ғ ылыми негізде, кешенді тұ рғ ыда жү ргізуді қ ажет етеді.
509-тапсырма. Тө мендегі сө здердің мағ ыналарын тү сіндірің іздер.
Арту, қ амтамасыз ету, зиян келтіру, ластану, қ ауіптілерінің бірі, тә уелді болу, шиеленістіру, тиімді пайдалану.
510-тапсырма. Екі топқ а бө лініп, Қ азақ стандағ ы қ азіргі экологиялық мә селелердің бү гіні мен ертең і жайлы пікірталас ұ йымдастырың ыздар.
511-тапсырма. Мә тіндегі сө здердің синонимдерін табың ыздар.
1. Мә селе 3. Кө ркейту 5. Ә лемдік 7. Ластану
2. Қ ауіпті 4. Дең гей 6. Тіршілік
512-тапсырма. Мә тін бойынша берілген бақ ылау сұ рақ тарына жауап
|
|
|
дайындаң ыздар.
1. Дү ниежү зілік экологиялық мә селелерге не жатады? 2. Экологиялық
мә селелердің туындау себебі неде? 3. Каспий, Арал тең іздерінің мә селелері туралы не білесіздер? 4. Экологиялық мә селелерді шешудің қ андай жолдары бар?
513-тапсырма. Мә тіндегі негізгі ой тү йінін тауып, сұ рақ дайындап, ө зара пікір алмасың ыздар.
Табиғ ат – тә ң ірдің сыйы
Табиғ атқ а саяхат кезінде кө пшілігіміз орман саясына барып демалып, тынығ атынымыз белгілі. Бізді орман алқ абына тартатын қ андай кү ш? Ол –орман ауасының тазалығ ы, ондағ ы сайрағ ан қ ұ стар ү ні, алуан тү рлі ағ аштар, жемістер мен жидектер, жұ пар иісті шө птер мен гү лдер, ондағ ы сылдырап ақ қ ан ө зен суының жарастығ ы жә не тағ ы басқ а тіршілік. Орман саясына келгенде біз ө зімізді ерекше сезінетінбіз, ұ зақ жұ мыс кү ндері мен оқ удан қ ажығ ан кездерімізден лезде-ақ арылатынымыз аян. Біз орманғ а келгенде ө зімізді тек қ онақ ретінде ғ ана емес, орманның қ ожасы, мә пелеп кү туші иесі ретінде сезінгеніміз жө н. Сонда ғ ана біз орманның бар игілігін тиімді пайдалана аламыз, оның келешекте де біздің саялы ормандарымыздың бірі болып қ ала беруіне мү мкіндік жасаймыз. Ө кінішке орай, қ азір де жастардың тынығ ып қ айтқ ан жерлерінде кездесетін сынғ ан ағ аш бұ тақ тары, ағ аш қ абығ ына ойып жазылғ ан ә ріптер, ү йілген қ ағ аз, қ албыр, тағ ам қ алдық тары, шыны-шө лмектер орманды жақ сарту мен жасартуғ а бағ ытталғ ан шаралар болмаса керек. Мұ ндай тұ тынушылық ә деттен мү лде арылмайынша, біз орманның берерін, оның эстетикалық лә ззаттын барынша пайдалана алмаймыз. Сондық тан да, жас дос орман алқ аптарында ө ткізетін сенің ә р кү нің, ә р сағ атың бұ л байлық қ а қ амқ орлық пен қ арап, оның бар игілігін ө зің жә не басқ алар да кө ретіндей мақ сатқ а жұ мсалғ аны жө н.
|
|
|
