 |
486-тапсырма. Мәтін бойынша берілген бақылау сұрақтарына жауап беріңіздер.
|
|
|
|
486-тапсырма. Мә тін бойынша берілген бақ ылау сұ рақ тарына жауап берің іздер.
1. Экология ғ ылымы нені зерттейді? 2. Экологияның басқ а ғ ылымдармен қ андай байланысы бар? 3. Экология ғ ылымының қ алыптасу кезең дері туралы не білесіздер? 4. Экология ғ ылымының қ андай салалары бар?
487-тапсырма. Мә тінді оқ ығ аннан кейін экология туралы қ андай мә ліметтер алдың ыздар? Баяндап берің іздер.
488-тапсырма. Мә тіннен зат есімдерді теріп жазып, олармен сө йлемдер қ ұ растырың ыздар.
489-тапсырма. Сө здікті жаттап, есте сақ таң ыздар.
ғ ылым – наука ә лемдік – мировой отрасль – сала ғ арыш – космос направление – бағ ыт шикізат – сырье адамзат – человечество ө неркә сіп – промышленность
қ оршағ ан орта – окружающая среда
|
|
|
490-тапсырма. Мә тіннің мазмұ нына сұ рақ -жауап қ ұ растырың ыздар.
491-тапсырма. Мә тінмен мұ қ ият танысып, мағ ынасын мең герің іздер.
Экологиялық шаралар
Елімізде экологиялық шаралар ә р бағ ытта жү ргізіліп, ө з орнын табуда. Қ азіргі уақ ытта Арал тағ дыры елдің тағ дыры болып отыр. Арал тең ізінің суы азайып, оның жағ алауындағ ы тұ з жел арқ ылы кө птеген елдерге таралып, олардың ауасын, топырағ ын, суын ластауда. Осығ ан орай Қ азақ станда, Ө збекстанда жә не дү ние жү зінде ғ ылыми зерттеулер жү ргізіліп жатыр. Сондай-ақ Балқ аш кө лінің суы тартылып, ластанып кетті. Ол да халық тың денсаулығ ына зиянын тигізіп отыр.
Семей облысындағ ы жерасты ядролық жарылыстардың адам денсаулығ ына ө лшеусіз зардап тигізгені белгілі. Арал мә селесін кө терген ақ ын М. Шаханов болса, Семей полигонын жабуғ а ат салысқ ан жазушы О. Сү лейменов болды.
Жер бетінде ауасыз тіршілік жоқ. Адам бір рет тыныс алғ анда 500 мл ауа жұ тады. Бір тә улікте 11 мың л ауаны, ал адам 70 жыл ө мір сү рсе, онда ол ө мір бойы 280 миллион литрден артық ауаны тыныс алу мү шелерінен ө ткізеді екен. Ауаның таза болуы ү шін ө сімдіктердің маң ызы зор.
1980 жылы ауаның тазалығ ын сақ тау туралы арнайы заң қ абылданды. Бұ л заң бойынша ө ндірістерде ауаны тазартқ ыштар жә не улы газдарды ұ стап қ алатын арнаулы қ ұ ралдар орнату кө зделді. Қ оршағ ан ортаны, табиғ атты қ орғ ау жә не оның байлығ ын тиімді пайдалану - ә рбір адамның борышы.
492-тапсырма. Тө мендегі сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.
|
|
|
1. Елімізде қ андай экологиялық шаралар жү ргізіліп жатыр? 2. Арал тең ізі жағ алауындағ ы тұ з қ андай ә сер беріп жатыр? 3. Қ ай елдерде осығ ан байланысты ғ ылыми зерттеулер жү ргізіліп жатыр? 4. Арал мә селесін кө терген ақ ын кім? 5. Ауа адамғ а қ алай барады? 6. Ауаның тазалығ ын сақ тау туралы заң қ ашан қ абылданды?
493-тапсырма. Мә тіннен етістіктерді теріп жазып, олардың қ ай шақ та тұ рғ анын анық таң ыздар.
494-тапсырма. Сө здерді жаттап, аудармасын есте сақ таң ыздар.
табиғ и қ ор – природный ресурс тиімді – выгодный
су тартылу – уменьшение водных ресурсов қ ұ рлық – материк
борышы – обязанность ө ткізеді – пропускает
ө лшеусіз – безмерный жарылыстар – взрывы
тазартқ ыштар – фильтры шаруашылық – хозяйство
495-тапсырма. Жұ мбақ тарды шешің іздер.
Тарсылдап тү седі, Қ анаты жоқ ұ шады,
Жер бетіне жетеді. Аяғ ы жоқ жү реді.
Жер бетіне жеткен соң, Аузы жоқ ұ лиды
Жоқ болып кетеді.
Бір ағ аштың он екі бұ тағ ы бар,
Ә р бұ тағ ында отыздан жапырағ ы бар.
Жапырақ тарының бір жағ ы ақ,
Бір жағ ы қ ара.
496-тапсырма. Мә тінді мә нерлеп оқ ып, мазмұ ндаң ыздар.
497-тапсырма. Мә тіннің бірінші абзацын орыс тіліне аударың ыздар.
498-тапсырма. Мә тіннен тү сініксіз сө здерді теріп жазып, олардың сө здігін жасаң ыздар.
499-тапсырма. Мә тіннің мазмұ нын ө здерің із білетін мә ліметтермен толық тырың ыздар.
Мен ү шін қ азақ жерінің,
Жаманы жә не жаты жоқ.
Мен ү шін қ азақ жерінің
|
|
|
«Анадан» басқ а аты жоқ.
(Жұ бан Молдағ алиев)
Табиғ ат – тә ң ірдің сыйы – суды пайдалану, ү немдеу, тазалығ ын қ орғ ау мә селесі – адамзат алдындағ ы, халық аралық ұ йымдар алдындағ ы жә не БҰ Ұ -ның алдындағ ы ең маң ызды мә селе. Біріккен Ұ лттар ұ йымы жыл сайын ә лем халқ ын қ оршағ ан ортаны қ орғ ау кү нін атап ө туге шақ ырады. Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау кү ні – 1972 жылдан бастап мерекеленуде, себебі біз қ азіргі таң да Жер-Ананы емдеу проблемасына тірелдік.
Жер-Ана дә л қ азір емге зә ру. Нақ ты дә лелдер келтіретін болсақ: Біз Чернобыль атом электр станциясының ғ ана зардаптарын білеміз. Ал, Семей сынақ алаң ының зардабына Невада-Семей қ озғ алысына дейін аудардық па? Жоқ. Семейде алғ ашқ ы жарылыс 1949 жылдың 29 тамызында жасалыпты. Ал соң ғ ысы 1989 жылдың 19 қ ыркү йегінде болды. Осы қ ырық жыл ішінде 470 ядролық жарылыс жасалғ ан. Олардың 90-ы ә уеде, 26-сы жер бетінде, қ алғ аны жер астында ө ткізілген. Мұ ның сыртында 175 химиялық қ ару сынағ ы ө ткізілген. Бір ғ ана Абыралы аймағ ы қ аншама зардап шеккен. Бұ л бұ л ма, «Капустин Яр», «Азғ ыр» сынақ алаң дарын қ айда қ оясыз? Қ азақ станның бү кіл денесі жаралы. Ойлап қ арасаң ыз, Байқ оң ыр да сынақ алаң ы. Бұ ларғ а Аралдың қ асіретін қ осың ыз. Сонымен қ атар, еліміздің барлық аймақ тарында кейінгі жылдары ө ндіріс орындарының қ оршағ ан ортағ а шығ арғ ан зиянды заттарының кесірінен ауаның ластануы жоғ арылап кетті. Қ азақ стан Республикасы Табиғ и ресурстары жә не қ оршағ ан ортаны қ орғ ау министрлігінің 1997 жылы жариялағ ан бір мә ліметіне сенсек, елімізде жыл сайын жан басына шақ қ анда 50 тонна табиғ и ө німдер ө ндіріледі. Ө кінішке орай, олардың 95 пайызы қ алдық қ а кететін кө рінеді. Ендеше, ірі ө ндіріс орындарының алдымен материалдық ресурстарды тиімді пайдалануды басты бағ дар етіп алуы тиіс.
|
|
|
Жалпы, Қ азақ станның барлық аймағ ы кө мекке зә ру. Бұ л дегенің із Жер атты мекенге кө мек керек деген сө з. Сондық тан ХХІ ғ асыр Жерді емдеу ғ асыры болмақ.
500-тапсырма. Тө мендегі сө з тіркестерімен сө йлемдер қ ұ растырың ыздар.
Оның зардаптары, ү немдеп пайдалану, қ озғ алыстың тиімділігі, халық аралық мә селе, кө ң іл аудару, жарылыстың зардабы, зиянды заттар, қ алдық ө німдер.
|
|
|
