Өмірге ғашық болу! "Логотерапия"

       2008-2009 жылдары Шымкентте тұ рып жаттым. Ү лкен ұ л сонда орта мектепте оқ итын. Мектептегі ата-аналар жиналысына жиі шақ ыратын. Балалардың тә рбиесіне жауапты, жасы 50-лер шамасындағ ы Ақ марал есімді маман болды. Жиналыста біраз проблеманы бірге талқ ылап, жиі кө рісіп тұ рдық. Бір кү ні сол мектепте бір оқ ушы суицидтен қ айтыс болды. ГорОНО дү р сілкінді. Ақ марал апай мені мектепке шақ ырып: Бізді жан-жақ тан қ ысып жатыр. Суицидпен кү ресуге кө мектессең із. Менің ше, сіз осы салада біраз нә рсе білетін сияқ тысыз. Бір баланың ө мірін болса да қ ұ тқ арып қ алуғ а кө мектесің із, - деді.
Мен келістім. Расында да сол кезде Виктор Франклдың кітаптарын оқ ып жү ргем. Бұ л-Ұ лы Мә нге ұ мтылу арқ ылы, адам ө міріне рухани мағ ына беріп, тіршілікке деген қ ұ марлық ты оятатын ғ ажап ілім еді.
— Жақ сы мен лекция оқ ып берейін. Бірақ шартым бар.

— Айтың ыз.
— Лекцияғ а 14 -15 жас аралығ ындағ ы оқ ушыларды ғ ана жинайсыз. Ү лкен сыныптың оқ ушыларын қ оя тұ расыз.
— Неге?
— Кейін айтам. Мен ә зірше осы лекциялардың қ аншалық ты жемісті боларын тексеріп кө ргім келеді.
— Қ алауың ыз болсын. Бірақ, болашақ та жоғ арғ ы сыныптарды да бір қ амтып ө тсең із.
— Келістік.
Келіскен кү ні мектепке келдім. Залғ а сегізінші сыныптың тө ртеуін бір-ақ қ амады. У-шу. 14-15 арасында ойнақ шып тұ рғ ан жасө спірімдер. Мені ертіп жү рген мұ ғ aлім де лекцияның сә тті боларына кү мә нданып, балаларғ а бұ йыра сө йлеп, тыныштандырып жатты. (Шыны керек- кө біне лекцияғ а кедергі жасайтын оқ ушылар емес, бақ ырауық ұ стаздар еді. ) Oл: бұ ларғ а сіздің тақ ырып ауыр емес пе? Бұ лар ә лі тым бала ғ ой? -деп алаң дап тұ рды. Балалар тар жерге тығ ылып, кө бейіп алғ ан соң бізді басынып, қ алай болса солай сө йлеп, шулап жатты. Балалардың назарын бірден аудару ү шін мен: «1939 жылы Австрияның Вена қ аласында мынадай қ ызық оқ иғ а болады» деп зор дауыспен бастап кеттім. Залдың жартысы бірден елең ете қ алды. Ары қ арай ә ң гімені қ ыздыра тү сіп, Виктор Франклдың Освенцум тү рмесіне қ алай тү сіп, концлагердің тозағ ынан қ алай аман шық қ анын барынша шынайы бейнелеп айта бердім. Ол тү рмеде жатып, ө мірден ә бден тү ң ілген, ертең гі кү нге деген иненің жасауындай да ү міті қ алмағ ан адамдарды суицидке жібермей алып қ алғ ан сә ттерін ерекше ық ыласпен айттым. 10 минуттан соң -ақ зал сілтедей тынды. Олар фашистер кезіндегі концлагердегі сұ мдық оқ иғ аларды қ ұ марта тың дағ анымен сө здің тү йіні қ ай жақ қ а қ арай бара жатқ анын аң дай алмай отырды.
Мен концлагер тозағ ын аяқ тамай жатып, Франклдың ең кө п қ оятын сұ рағ ын оларғ а қ ойдым:
— Балалар, сендер не ү шін ө мір сү ресің дер?
Олар ү нсіз отырып қ алды. Біреуі: - Қ алай не ү шін? Ө зіміз ү шін, — деді. Мен сұ рақ ты жең ілдетіп:
-Сендерді ертең ге ө мірге қ ұ мар етіп, еліктіріп тұ ратын не зат? Кеш батқ анда ертең гі таң ның атуын не ү шін аң сап жатасың? -дедім.
— Онша ұ қ падық, - деді біреуі.
«Мысалы былай: Адамды ө мірге ғ ашық ететін заттың тұ рақ сыз екенін бірінші рет 9 жасымда байқ адым. Ол кезде оғ ан мә н беріп, терең іне бойлағ ам жоқ. Себебі, келесі қ ызық мені ілестіріп ала жө нелді. Алты жасымда асық қ а сұ мдық қ ұ мар болдым. Сақ аны шиіріп атқ анда 5-6 метр жердегі асық тар «шарт» етіп ұ шып тү сетін. Сол кезде менің ө мірге ғ ашық болғ аным-ай! Сақ аның «сарт» етіп соғ ысатын сә тін қ айталау ү шін бү кіл кү шімді сарқ а жұ мсаушы едім. Барлық сақ ағ а адамша ат қ ойылды. Қ ос қ алтаны асық қ а толтырып, арғ ы ауылдың балаларымен «омпы» ойнау- ө з алдына бө лек ә ң гіме. Ұ тқ ан асығ ың ды қ айда тығ арың ды білмей ә бігерге тү сесің. Сол кезде менің ең жек кө ретін сә тім — кү ннің бататын кезі еді. Кө з байланып, асық тар кө рінбей бастағ анда кө ң іл-кү йім жер болатын. Амал жоқ, ү йің е қ айтасың. Шаршап кеп қ ұ лағ ан соң, кө зім ілінгенше ертең гі таң ды атыра алмай жатам. Егер менен сол кезде біреу: «Балақ ай, сен не ү шін ө мір сү ресің? Ө мірдің мә ні не? » деп сұ раса, мен ол сұ рақ қ а ойланбай жауап берер едім.
«Қ алай не ү шін? Сондай да сұ рақ бола ма? Асық ү шін! Ө мірдің қ ызығ ы асық та. Біз асық ойнау ү шін жаралғ анбыз» дер едім. Мен тө ртінші сыныпқ а ө ткенде қ ызық сезімді бастан кештім. Мені ө мірге ынтық қ ылғ ан асық тар ү йде шашылып жатты. Жү ректі ө ртеп тұ ратын баяғ ы сақ а да сү йкімсіз сү йектей кө рінді. Алып ойнауғ а биттей де қ ұ лқ ым болмады. Іштей ө зіме ө зім таң қ алдым. Бірақ, ә рине ө мірден тү ң іліп, ө зіме қ ол салғ ам жоқ. Оның орнын футбол басты. Онымен ауырмағ ан бала жоқ шығ ар. Сабақ та қ оң ырау соғ ылса далағ а атып шығ ып, допты бір-екі рет теуіп барып, сабақ қ а қ айта кірмесек ө мір тоқ тап қ алатындай сезілетін. Ол кезде де менің ең жек кө ретін сә тім-кү н бататын кез болды. Ә бден қ араң ғ ы батып, доп кө рінбей қ алғ анша далақ тап жү гіре беруші едік. Тө секеке қ ұ лай сала бірінші ойлайтының: «Қ ашан таң атады? Ертең қ ашан болады? Ертең кү шті гол соғ ам». Сө йтіп жатып ұ йық тап кетесің.

1986 жылғ ы Мексикадағ ы ә лем чемпионатын біткенше тү німен ұ йық тамай кө ріп шық тым. СССР сол жылы Бельгиядан 3-4 боп ұ тылғ анда қ айғ ырғ аным-ай! Ө мірден мә н кетіп, ештең еге кө ң ілім соқ пай тө сек тартып жатып та қ алдым. Бельгияғ а болысқ ан Фредриксон деген судьяның атын жаттап алып, ә бден қ арғ адым. Ол кезде де мен «Ө мірдің мә ні не? Не ү шін ө мірге ғ ашық сың? » десе жауабын ойланбай беруге дайын едім. «Біз футбол ойнау ү шін бұ л дү ниеге келдік». (Сонда футболды қ атырып та ойнамаймын! ).

Амал нешік, табиғ аттың қ алауы болды. Жас 15-тен асқ ан соң біз физиологиялық тұ рғ ыда пісіп жетіле бастадық. Футболдан да мә н кетті. Ә лбетте, ө мірден ешкім тү ң ілген жоқ. Кластағ ы жігіттер бастары қ осылса қ ыздар жайлы ғ ана айтатын заман басталды. Бұ рындары ақ ша жинап, жарыс ұ йымдастыратын лидерлер, енді отырыс пен туғ ан кү н ұ йымдастыратын болды. Светті ө шіріп, қ ыздармен вальс билеу ө мірдің мә ніне айналды. Барлық жігіттер сол сә тті бастан кешу ү шін ертең гі ө мірге сұ мдық ғ ашық еді. Ауылдың бұ л қ ызығ ы да артта қ алып, студенттік шақ басталды. Шын ғ ашық ты іздейтін кезең енді келді. Кезікті де. Есі-дертің — сол қ ыз. Сол ү шін ғ ана ө мір сү ресің. Кө рінген жерге соның атын ғ ана ойып жазғ ың кеп, ө зің ді- ө зің билей алмай жү ргенің. Ө мірдің ең соң ғ ы мә ні осы деп ойладым. «Арман бар ма жігітте, сү йгенді алғ ан» деп ө лең детіп те қ оясың. Кү н сайын ұ йық тау- азап. Ертең гі кү нді болдыра алмай шыдамың таусылып ө ле жаздайсың. Бұ л жаста да біреу «Ө мірдің мә ні не? Не ү шін ө мір сү ргің келеді? Неге ертең ді болдыра алмай жатырсың? » деп сұ раса жауабын ойланбастан берер едім. Ғ ашық кезің де ө лім туралы ой миғ а кіріп те шық пайды. Себебі, ө мірге ынтық етіп тұ рғ ан адамың бар. Соғ ан қ олың жеткенше бір сә тке де босаң суғ а болмайды. Ақ ыры, бұ л қ уанышқ а да қ ол жетті. Бала-шағ а да кө п кү ттірмеді. Қ ысқ асы, жасым 32-ге жетпей менде атақ та, ү й де, кө лік те, абырой да, жұ мыс та-бә рі болды. Бірақ ө мір сү руге деген қ ұ марлық керісінше солғ ын тартты. Бірінші рет 9 жасымда асық тан суығ ан сә тім еске тү сті. Сол кезде де тап осындай кү й кешіп едім. Сырттан қ арағ ан адамғ а қ ызығ атындай-ақ тіршілігім бар. Бірақ, ары қ арай не ү шін жанымды салып, мұ рнымнан қ ан кеткенше ең бектену керектігін тү сінбедім. Осығ ан дейін ө мірге ғ ашық еткен факторлардың бә рі ү йреншікті нә рсеге айналды. Жұ мыстан шаршап кеп, тө секке қ ұ лайсың. Бірақ баяғ ыдай «қ ашан таң атады? » деген дегбір жоқ. Керісінше, «ертең гі кү н болмаса екен. Кү н барынша кешігіп шық са екен. Тү н кетпей тұ рып алсай ғ ой» деп тілейсің. Бірінші рет кешті сағ ынатын кү й кештім. Бү гінгі кү н бітті-ау ақ ыры! Жұ мыстың біткені рас па ө тірік пе? — дейсің таусылып. Тіршілік тоқ тап қ алғ андай, ө мір бар қ ызығ ын сарқ ып тауысқ андай сезіліп тұ рады. Мұ ндай сұ рық сыз, мә н-мағ ынасыз тіршілікпен 70-80 жасқ а бару деген азап боп кө рінді. Бірінші рет ө лім туралы ойлар позитивке айналды. «Мен ө ліп қ алсам не болады? » деп ойлайсың. «Ештең е де болмайды. Тірі қ алғ андар жанталасып тіршілігін қ иындық пен болсын жалғ ап кете береді» деген жауап аласың. Айта кетейін- «Бала шағ аң ү шін ө мір сү р. Оларды ө сіріп қ ызығ ын кө ресің. Ә лі немере бағ асың. Немере баладан да тә тті болады» деген сың айдағ ы кең тарағ ан кө зқ арас мағ ан шабыт берген жоқ. Онсыз да мен ондай қ ызық тың ортасында армансыз жү ріп жаттым. Той-томалақ, барыс-келіс, аралас-бә рі де болды. Бә рібір, олар уақ ытша еді. Ондай қ ызық тар «лап» етеді де, артынша қ айта басылады. Кө п ұ замай естен шығ ып кетеді. Ө се келе ұ лдың ұ яғ а, қ ыздың қ ияғ а кететіні де кө рініп тұ рды. Карл Густав Юнгтің тілімен айтқ анда жан шіркін " Ғ арыштық мағ ынасы бар" бір затты аң сады да тұ рды

       Рухани ізденіс отыздан асқ ан соң ерекше ү деді. Дү кеннен «Духовный мир человека» деген кітап сатып алдым. Асық пай парақ тап отырып: «Человек в поисках смысла» деген бө лімді кө зім шалды. Кө ктен іздегенім жерден табылды. Виктор Франкл мен оның қ алыптастырғ ан «Логотерапия» ғ ылымы туралы тұ ң ғ ыш рет таныстым. Ертесіне оның бір кітабын интернеттен тауып алып, бас алмай оқ ып шық тым. Жағ дай жақ сарып, бә рі де орнына келе бастады. Ә лбетті, періште боп кеткен жоқ пын. Пендешілік қ ателіктерді жасап, ә ртү рлі жағ ымсыз жанжалдарғ а килігіп жү рдім. Бірақ ондай оқ иғ аларды ө мірдің заң ды бө лігі деп қ абылдадым. Есесіне есті тез жинап, ең сені тез тіктеп алатын шеберлік пайда болды. Бірінші рет ертең гі кү нді асығ а кү тетін хә лімді ақ ыры таптым. Енді Қ ұ дай 100 жыл ғ ұ мыр берсе де қ орық паймын деп ойладым».

       Осы кезде залдағ ы балалар: - Ағ ай айтың ыз. Ол не нә рсе? Біз де тапқ ымыз келеді Ұ лы Мә нді. Ө лгенше ө мірге ғ ашық қ ылатын қ андай зат? Франклдың берген жауабын айтсаң ызшы, - деп шулай жө нелді. Қ асымдағ ы бақ ылаушы мұ ғ алім таң қ алды. 14 жасар балалардың «Ө мірдің мә ні» деген ауыр тақ ырыпты тү сінгені былай тұ рсын, МӘ Нді табуғ а деген талпынысы оны есінен тандырды. Лекция біткен соң да жап-жас балалар мені қ оршап алып, сұ рақ тарды жаудырып жатты.
Бұ л лекция оқ ушыларғ а емес — жасы ү лкен мұ ғ алімдерге арналғ андай ә сер қ алдырды. Ол ұ стаздар бө лмесіне жеткенше: — Біздің ө мірде не мағ ына бар? Алатының елу мың айлық. Оны да анағ ан-мынағ ан жинап, ырың -жырың қ ылады. Ө зімізше ұ лымыз бен қ ызымызғ а ақ ыл айтып ұ рсамыз. Бізді тың дайтын бала да кө рінбейді. Ә йтеуір, «жоқ тан жақ сы ғ ой» деп мектепке салпылдап келіп, сү йретіліп қ айтамыз» деп ө зімен ө зі сө йлесіп келе жатты.