 |
2. 2. Гипоталамус-гипофиз патологиясымен сырҚаттанҒан науҚастарды зерттеу Әдістері
|
|
|
|
2. 2. ГИПОТАЛАМУС-ГИПОФИЗ ПАТОЛОГИЯСЫМЕН СЫРҚ АТТАНҒ АН НАУҚ АСТАРДЫ ЗЕРТТЕУ Ә ДІСТЕРІ
2. 2. 1. Физикалық зерттеу ә дістері
Гипоталамус-гипофиз патологиясының клиникалық кө рінісі ө зінің алуан тү рлілігімен ерекшеленеді, сондық тан бұ л патологиямен сырқ аттанғ ан науқ астарғ а арнайы физикалық зерттеу ә дістері қ олданылмайды. Соғ ан қ арамастан, диагноз қ ою ү шін клиникалық кө рініс жө ніндегі мә ліметтердің маң ызы зор.
2. 2. 2. Зертханалық зерттеу ә дістері
Гипофизарлы гормондар ө ндірілуінің бұ зылыстарын диагностикалау мақ сатында жиі гормондардың базальды дең гейін анық тайды, сирек жағ дайда функционалдық сынақ тар қ олданылады (2. 1 кесте). Қ азіргі таң да гипоталамус гормондарының дең гейін зерттеудің ешқ андай клиникалық маң ызы жоқ.
2. 1 кесте. Гипоталамус-гипофиз ауруларының зертханалық диагностикасы
|
Гормон |
Ө німділігін бағ алау | |
| Тапшылық | Артық бө ліну | |
| Ө Г | Инсулинді гипогликемиямен сынама. Таң ертең ашқ арынғ а глюкозаның, Ө Г жә не кортизолдың базальды дең гейі бағ аланады. Кө ктамырғ а қ ысқ а ә серлі инсулин енгізіледі (0, 1–0, 2 БР/кг). Гликемияның даму кө рінісінде (< 2, 2 ммоль/л) қ алыпты жағ дайда Ө Г мө лшері 5 мкг/л, кортизол – 500 нмоль/л жоғ ары болады | ИТФ-1* дең гейін анық тау Ө Г-нің базальды дең гейін анық таумен салыстырғ анда ақ паратты. Оральды глюкозатолерантты сынама (ОГТС): таң ертең ашқ арынғ а 75 г глюкоза беріледі, Ө Г мө лшері 30-минуттық интервалмен 150 минут бойы бағ аланады, қ алыпты жағ дайда ол 0, 5 мкг/аса тө мендейді |
| ТТГ | ТТГ мен Т4 гормондарының базальды дең гейлерінің бірдей тө мендеуі | Казуистикалық сирек кездесетін патология (ТТГ↑, Т4↑ ) |
| ЛГ, ФСГ | ЛГ, ФСГ жә не жыныс гормондарының базальды дең гейлері тө мендейді | Казуистикалық сирек кездесетін патология |
| АКТГ | Инсулинді гипогликемиямен сынақ (жоғ арығ а жә не 4 бө лімді қ араң ыз) | Ү лкен жә не кіші дексаметазон сынақ тары (4 бө лімді қ араң ыз) |
| Пролактин | Кө п жағ дайларда патологиялық маң ызды емес | Пролактиннің базальды дең гейі жоғ арылайды |
|
|
|
*ИТФ-1 – инсулинтә різді ө су факторы
2. 2. 3. Аспаптық зерттеу ә дістері
Гипоталамус-гипофиз аймағ ын визуализациялау мақ сатында қ олданылатын аспаптық ә дістерге рентгенокраниография, компьютерлі томография (КТ) жә не магнитті-резонансты томография (МРТ) жатады. Қ осымша зерттеу ә дістеріне кө ру алаң дарын анық тау (периметрия) жатады, бұ л зерттеу ә дісі гипофиздің макроаденомасымен сырқ аттанғ ан науқ астарғ а, сонымен қ атар кө ру қ ызметі бұ зылып, жабыспалармен асқ ынғ ан нейрохирургиялық араласудан кейінгі науқ астарғ а тағ айындалады.
Гипофиздің интраселлярлы ісіктерінің рентгендиагностикасы тү рік ершігінің ө лшемдерін анық тауғ а негізделеді. Қ алыпты жағ дайда тү рік ершігінің ө лшемдері тең: сагиттальды — 12–15 мм, вертикальды— 8–9 мм (2. 2 сурет).
| Сурет 2. 2. Клиновидная пазуха- Сына тә різді қ уыс Гипофизарная ямка-Гипофиз шұ ң қ ыры Спинка седла- Ершік жотасы Задневерхняя стенка носовой полости- Мұ рын қ уысының артқ ы жоғ арғ ы қ абырғ асы Бугорок седла- Ершік тө мпешігі Глазодвигательный нерв- Кө з қ имылдатқ ыш нерв Задний наклонный отросток- Артқ ы ең кейген ө сінді Передний наклонный отросток- Алдың ғ ы ең кейген ө сінді Зрительный перекрест- Кө ру қ иылысы |
|
|
|
2. 2 сурет. Рентгенкраниография:
а — тү рік ершігінің рентгенографиялық бағ дарлары;
б — қ алыпты жағ дайдағ ы тү рік ершігінің рентгенограммасы
Гипофиздің ү лкен аденомалары тү рік ершігі ө лшемдерінің ү лғ аюына, кіреберісінің кең еюіне, сына тә різді сү йек ө сінділерінің жің ішкеріп, қ ысқ аруына, тү бінің терең деуіне, ершік арқ асының бұ зылуына, екі контурлы болуына (бір немесе екі кескіннің нақ ты болмауы) ә келеді, дегенмен бұ л ешқ андай диагностикалық қ иындық тар тудырмайды (2. 3 сурет). Тү рік ершігінің шекарасынан аспайтын гипофиз микроаденомаларының рентгенограммаларында ешқ андай ө згерістер анық талмайды.
Гипофизді визуализациялаудың аса қ ымбат емес жә не ақ паратты ә дістерінің бірі - КТ. Дегенмен, КТ қ олдануына кескіннің жазық ты сипаты, сү йектік қ ұ рылымдардан тарайтын кедергілер, рентгенологиялық тығ ыздығ ы цереброспинальды сұ йық тық қ а немесе қ алыпты ми тініне жақ ын шағ ын патологиялық тү зілістерді ажырату кезіндегі қ иындық тар кедергі келтіреді.
Гипофиз бен гипоталамусты визуализациялау ә дісі ретінде, сонымен қ атар гипоталамус-гипофизарлы аймақ тағ ы тү зілістердің топикалық диагностикасы мақ сатында МРТ қ олданылады (2. 4сурет). МРТ гипофизде дамығ ан азғ антай ө згерістердің ө зін, ісіктердің, кисталардың, қ ан қ ұ йылулардың кистозды компоненттерін анық тауғ а мү мкіндік береді. МРТ-да сү йек тіндері мен тү рлі тұ здардың шө гуі анық талмайды.
Сурет 2. 3. Гипофиз макроаденомасы кезіндегі бассү йек рентгенограммасы
Сурет 2. 4. Гипоталамус-гипофиз аймағ ының магнитті-резонансты томографиясы
|
|
|
а — қ алыпты жағ дайда (сагиттальды проекция);
б — гипофиз макроаденомасы (сагиттальды проекция)
Контрасты заттарды қ олдану МРТ-ның диагностикалық мү мкіндіктерін арттырады. МРТ-ның негізгі артық шылығ ы- сә улелік жү ктеменің болмауы, яғ ни науқ асты бірнеше рет динамикалық бақ ылау мү мкіндігінің болуында.
|
|
|
