 |
7.5. ҚАНТТЫ ДИАБЕТТІҢ 1 ТИПІ
|
|
|
|
7. 5. Қ АНТТЫ ДИАБЕТТІҢ 1 ТИПІ
Қ Д-1 — инсулиннің абсолютті тапшылығ ымен кө рінетін, ұ йқ ыбездің инсулин ө ндіруші β -жасушаларының деструкциясына ә келетін органоспецификалық аутоиммунды ауру. Бірқ атар жағ дайларда айқ ын Қ Д-1-мен сырқ аттанғ ан науқ астарда β -жасушалардың аутоиммунды зақ ымдалуының маркерлері анық талмайды (идиопатиялық Қ Д-1).
Этиологиясы
Қ Д-1 тұ қ ым қ уалауғ а бейімділігі бар ауру, бірақ оның аурудың дамуына тигізетін ү лесі ү лкен емес (шамамен 1/3). Біржұ мыртқ алы егіздерде Қ Д-1 конкорданттылығ ы 36%-ды қ ұ райды. Нә рестеде Қ Д-1-мен анасы ауырғ анда кө рініс беру жиілігі 1–2%, ә кесі ауырса — 3–6%, ал бауырларында болса— 6%. Ұ йқ ыбездің β -жасушаларының аутоиммунды зақ ымдалуын кө рсететін бір немесе бірнеше гуморальды маркерлер науқ астардың 85–90%-да анық талады. Оларғ а ұ йқ ыбез аралшық тарына қ арсыденелер, глутамат-декарбоксилазағ а (GAD65) қ арсы денелер, тирозин-фосфотазағ а (IA-2 и IA-2. ) қ арсы денелер жатады. Дегенмен, β -жасушалардың бү лінуіне ә келетін басты себептер жасушалық иммунитет факторлары болып есептеледі. Қ Д-1 HLA, DQA жә не DQB секілді гаплотиптермен байланысты болады, бұ л кезде бір аллелдер HLA-DR/DQ сырқ аттың дамуына ық пал ететін болса, ал кейбіреулері протективті қ асиетке ие. Жоғ ары жиілікте Қ Д-1 басқ а аутоиммунды эндокринді (аутоиммунды тиреоидит, Аддисон ауруы) жә не алопеция, витилиго, Крон ауруы, ревматикалық аурулар секілді эндокринді емес аурулармен тіркесіп кө рініс береді (7. 5 кесте).
|
|
|
Патогенезі
Қ Д-1 β -жасушалардың 80–90%-ы аутоиммунды ү рдіспен зақ ымданғ анда басталады. Аталғ ан ү рдістің жылдамдығ ы мен интенсивтілігі ауытқ ып отырады. Балалар мен жастарда сырқ аттың типті ағ ымында бұ л ү рдіс жоғ ары жылдамдық пен дамып, тез манифестацияғ а ауысады, нә тижесінде қ ант диабетінің алғ ашқ ы клиникалық кө ріністерінен кетоацидоздың дамуының арасында бірнеше апта ғ ана ө туі мү мкін (тіпті кетоацидозды комағ а дейін).
Кесте 7. 5. Қ антты диабеттің 1 типі
| Этиологиясы | Ұ йқ ыбез аралшық тарының β -жасушаларының Т-жасушалық аутоиммунды деструкциясы. Науқ астардың 90%-да HLA-DR3 жә не/немесе HLA-DR4 генотиптері, сонымен қ атар ұ йқ ыбез аралшық тарына қ арсыденелер, глутамат-декарбоксилаза (GAD65) жә не тирозин-фосфатазағ а қ арсыденелер (IA-2 и IA-2. ) анық талады |
| Патогенезі | Иинсулиннің абсолютті тапшылығ ы гипергликемияғ а, липолиздің жылдамдауына, протеолиз бен кетон денелерінің тү зілуіне ә келеді. Нә тижесінде сусыздану, кетоацидоз жә не электролитті бұ зылыстар дамиды |
| Эпидемиологиясы | Барлық диабеттің 1, 5–2%-ын қ ұ райды. Популяцияда таралу жиілігі Европада 0, 2%-дан Африкада 0, 02%-ғ а дейін. Сырқ ат ең кө п Финляндияда (жылына 30–35 жағ дай 100 000 адамғ а), ең аз Жапония, Қ ытай жә не Кореяда (0, 5–2, 0 жағ дай). Жасқ а байланысты жиі — 10–13 жас; кө птеген жағ дайларда 40 жасқ а дейін басталады |
| Басты клиникалық кө ріністері | Кө п жағ дайларда балалар мен жастарда бірнеше айда аурудың манифестті дамуы: полидипсия, полиурия, салмақ тың тө мендеуі, жалпы жә не бұ лшық еттік ә лсіздік, аузынан ацетон иісінің шығ уы, естің ү демелі бұ зылуы. Салыстырмалы сирек жағ дайда Қ Д-1-мен сырқ аттанғ ан 40 жастан асқ ан ересек адамдарда бірнеше жылдарғ а созылғ ан инсулиннің абсолютті тапшылығ ы кө ріністерімен шамалы клиникалық белгілер тә н (ересектердің латентті аутоиммунды диабеті). Адекватты емес компенсациядан кейін бірнеше жылдардан соң қ ант диабетінің кеш асқ ынулары кө рініс бере бастайды (нефропатия, ретинопатия, нейропатия, диабеттік табан синдромы, макроангиопатия) |
| Диагностикасы | Гипергликемия (ә детте, айқ ын), кетонурия, жас кезде айқ ын манифестация; С-пептид дең гейінің тө мен болуы, жиі — метаболикалық ацидоз |
| Салыстырмалы диагностикасы | Қ Д басқ а тү рлері, дене массасының айқ ын тө мендеуімен жү ретін аурулар |
| Емі | Инсулиндік терапия (оң тайлы - гликемия дең гейіне, тағ амда кө мірсулардың мө лшері мен физикалық жү ктемеге байланысты инсулин мө лшерін таң дауғ а болатын қ арқ ынды вариант) |
| Болжамы | Инсулинмен ем жү ргізілмегенде — кетоацидотикалық комадан болатын ө лім. Адекватты емес инсулиндік терапия кезінде (созылмалы декомпенсация) кеш асқ ынулар дамиды, ең алдымен микроангиопатия (нефропатия, ретинопатия) жә не нейропатиялар (диабеттік табан синдромы) кө рініс береді |
|
|
|
Басқ а сирек жағ дайларда Қ Д-1-мен сырқ аттанғ ан 40 жастан асқ ан ересектерде ауру лантентті ө теді (ересектердегі латентті аутоиммунды диабет— LADA), бұ л кезде сырқ аттың дебютінде жиі мұ ндай науқ астарғ а Қ Д-2 диагнозы қ ойылады жә не Қ Д-нің компенсациясына бірнеше жылдар бойы сульфонилмочевина дә рілерін тағ айындау арқ ылы қ ол жеткізуге болады. Шамамен 3 жылдан кейін абсолютті инсулин тапшылығ ының белгілері дамиды (таблеткалы қ ант дең гейін тө мендететін дә рілерді қ абылдауғ а қ арамастан арық тау, кетонурия, айқ ын гипергликемия дамуы).
Қ Д-1 патогенезі негізінде инсулиннің абсолютті тапшылығ ы жатыр. Инсулин тә уелді тіндерге (май тіні жә не бұ лшық ет) глюкозаның ене алмауы энергия тапшылығ ына ә келіп, липолиз бен протеолизді кү шейтеді, нә тижесінде дене массасы тө мендейді. Гликемия дең гейінің жоғ арылауы гиперосмолярлық қ а ә келеді, ол ө з кезегінде осмостық диурезбен жә не айқ ын сусызданумен ұ штасады. Инсулин тапшылығ ы мен энергетикалық жеткіліксіздік жағ дайында контринсулярлы гормондардың ө ндірілуі тежелістен шығ ып (глюкагон, кортизол, ө су гормоны), нә тижесінде гликемияның жоғ ары болуына қ арамастан, глюконеогенезді белсендіреді. Май тіндерінде липолиздің кү шеюі бос май қ ышқ ылдарының артуына ә келеді. Инсулин тапшылығ ы кезінде бауырдың липосинтездік қ ызметі тежеліп, бос май қ ышқ ылдары кетогенезге қ атыса бастайды. Кетон денелерінің жиналуы алдымен диабеттік кетозғ а, кейін кетоацидоздың дамуына ә келеді. Сусызданудың ә рі қ арай ө ршуі мен ацидоз ә серінен коматозды жағ дайдың дамуына ә келеді, егер дер кезінде инсулиндік терапия жә не регидратация жү ргізілмесе ө ліммен аяқ талады (7. 7. 1 бө лімді қ араң ыз).
|
|
|
|
|
|
