 |
7.6. ҚАНТТЫ ДИАБЕТТІҢ 2 ТИПІ
|
|
|
|
Болжамы
Инсулиндік терапияны қ абылдамағ ан Қ Д-1-мен сырқ аттанғ ан науқ ас кетоацидоздық комадан қ айтыс болады. Адекватты емес инсулиндік терапия нә тижесінде, Қ Д компенсациясы критерийлеріне қ ол жетпесе, науқ ас ү немі созылмалы гипергликемия жағ дайында жү ріп (7. 3 кесте), диабеттің кеш асқ ынулары дамып, ү дей бастайды (7. 8 бө лім). Қ Д-1 кезінде диабеттік микроангиопатиямен (нефропатия, ретинопатия) жә не нейропатия (диабеттік табан синдромы) аса клиникалық маң ыздылық қ а ие. Макроангиопатия Қ Д-1 барысында маң ыздылығ ы бойынша бірінші орынғ а сирек жағ дайларда ғ ана шығ ады.
7. 6. Қ АНТТЫ ДИАБЕТТІҢ 2 ТИПІ
Қ антты диабеттің 2 типі — инсулинрезистенттілік жә не β -жасушалардың секреторлы дисфункциясы ә серінен гипергликемияның дамуымен, липидті алмасудың бұ зылуы нә тижесінде атеросклероздың дамуымен сипатталатын кө мірсу алмасуының бұ зылуымен кө рінетін созылмалы ауру. Науқ астардың ө лімі мен мү гедектігіне ә келетін басты себептердің бірі жү йелік атеросклероздың асқ ынулары болып табылады. Кейде Қ Д-2-ні жү рек-қ антамыр жү йесінің ауруы деп те атайды.
7. 8 кесте. Қ антты диабеттің 2 типі
| Этиологиясы | Тұ қ ымқ уалаушы бейімділік (бір жұ мыртқ алы егіздерде конкорданттылық 100 %) сыртқ ы орта тү рткілерінің кө рінісінде (семіздік, урбанизацияланғ ан ө мір сү ру салты, рафинирленген майлар мен кө мірсулардың тағ амда шектен тыс болуы) |
| Патогенезі | Инсулинрезистенттілік, β -жасушалардың секреторлы дисфнкциясы (инсулин секрециясының 1-ші жылдам сатысының тү сіп қ алуы), бауырмен глюкозаның артық ө ндірілуі |
| Эпидемиологиясы | Жалпы популяцияның шашамен 5–6%, ересектердің 10%, Батыс елдері мен Ресейде 65 жастан асқ ан адамдардың 20% кө рініс береді. Арнайы этникалық топтарда салыстырмалы тү рде жиілігі жоғ ары болады (Пима ү нділерінің 50%-да). Сырқ аттану ә рбір 15–20 жылда екі еселенеді |
| Басты клиникалық кө рінісі | Орташа полиурия жә не полидипсия, метаболикалық синдром компоненттері (11. 2 бө лім). 50%-дан астам жағ дайларда симптомсыз ө теді. Кө п жағ дайларда диагностикалау барысында тү рлі дә режедегі кеш асқ ынулар анық талады (7. 8 бө лім) |
| Диагностикасы | Қ Д симптомдары кө рініс бергенде жә не/немесе қ ауіп-қ атер тобында гликемия дең гейін скринингті анық тау |
| Салыстырмалы диагностикасы | Қ Д-1, симптоматикалық (Кушинг синдромы, акромегалия жә не т. б) жә не Қ Д сирек тү рлері (MODY жә не т. б. ). |
| Емі | Гипокалориялы емдә м, физикалық жү ктемені арттыру, науқ астарды оқ ыту, таблетка тү ріндегі қ ант дең гейін тө мендететін дә рілер (метформин, сульфонилмочевина, тиазолидиндиондар, глинидтер, α -гликозидаза ингибиторлары). Кеш асқ ынулардың алдын алу жә не емдеу (7. 8 бө лім) |
| Болжамы | Мү гедектік пен ө лім жиілігі кеш асқ ынулармен анық талады, ә детте макроангиопатиялық асқ ынулармен |
|
|
|
Этиологиясы
Қ Д-2 кө п факторлы тұ қ ымқ уалаушы бейімділікпен сипатталатын сырқ ат. Бір жұ мыртқ алы егіздерде Қ Д-2 конкорданттылығ ы 80%-дан асады. Қ Д-2-мен сырқ аттанғ ан науқ астардың туыстарында да Қ Д-2 ауыратындығ ы анық талады; ата-ананың біреуінде Қ Д-2 дамыса, оның ұ рпағ ында сырқ аттың дамуы қ аупі ө мір бойында 40%-ды қ ұ райды. Қ Д-2 дамуына бейім полиморфизмді анық тайтын қ андайда бір ген осы кү нге дейін анық талмағ ан. Қ Д-2-ге тұ қ ымқ уалаушы бейімділік кө рінісінде сырқ аттың дамуына сыртқ ы орта тү рткілері, ең алдымен ө мір сү ру салты ә сер етеді. Қ Д-2 даму қ аупін туғ ызатын себептерге жатады:
|
|
|
— семіздік, ә сіресе висцеральды (11. 2 бө лімді қ араң ыз);
— этникалық тиесілік (ә сіресе, дә стү рлі ө мір салтын батыстық ө мір сү ру салтына ауыстырғ анда);
— жақ ын туыстарында дамығ ан Қ Д-2;
— аз қ озғ алатын адамдардың ө мір салты;
— емдә м ерекшеліктері (қ ұ рамында рафинирлі кө мірсулар кө п жә не аз мө лшерде торшалар бар тағ амдарды қ абылдау;
— артериальды гипертензия.
Патогенезі
Қ Д-2 патогенетикалық зат алмасу бұ зылыстарының гетерогенді тобы болып табылады, сондық тан бұ л сырқ аттың айқ ын клиникалық біркелкі еместігін кө рсетеді. Оның патогенезінің негізінде β -жасушаларының секреторлы дисфункциясы кө рінісінде дамитын инсулинрезистенттілік жатыр (инсулин ә серінен тіндермен глюкоза утилизациясының тө мендеуі). Осылайша, инсулинге сезімталдық тың ө згеруі мен инсулин секрециясы арасындағ ы тепе-тең дік бұ зылады. β -жасушалардың секреторлы дисфункциясы қ анда глюкоза дең гейінің жоғ арылауына жауап ретінде инсулиннің «ерте» секреторлы бө лінуінің бұ зылысымен тү сіндіріледі. Секрецияның бірінші фазасы (жылдам), яғ ни инсулинге толы везикуланың босауы, шын мә нінде болмайды; 2-ші (баяу) секреция фазасы тұ рақ танғ ан гипергликемияғ а жауап ретінде ү немі тоникалық тә ртіпте бө лінеді, бірақ инсулиннің артық бө лінуіне қ арамастан, инсулинорезистенттілік кө рінісінде гликемия дә режесі қ алпына келе алмайды (сурет 7. 8).
Гиперинсулинемия нә тижесінде инсулин рецепторларының сезімталдығ ы мен саны тө мендеп, инсулин ә серінен ынталанатын пострецепторлы механизмдердің тежелуіне (инсулинорезистенттілік) ә келеді. Бұ лшық ет жә не май жасушаларында глюкозаның басты транспортері (GLUT-4) мө лшері висцеральді семіздік кө рініс берген науқ астарда 40%-ғ а жә не Қ Д-2-мен сырқ аттанғ ан науқ астарда 80%-ғ а тө мендейді. Гепатоциттердің инсулинрезистенттілігі мен портальды гиперинсулинемия нә тижесінде бауырмен глюкозаның артық ө ндірілуінен, Қ Д-2-мен сырқ аттанғ ан науқ астардың басым бө лігінде, кейде аурудың бастапқ ы сатыларында дамитын ашқ арынғ а гипергликемия анық талады.
|
|
|
Гипергликемия ө з кезегінде β -жасушалардың секреторлы белсенділігінің дә режесі мен сипатына кері ә серін тигізеді (глюкозаның уытты ә сері). Ұ зақ жылдар бойы дамығ ан гипергликемия ақ ыр соң ында β -жасушалардан инсулин ө ндірілуінің азаюына (таусылуына) жә не науқ астарда инсулин тапшылығ ы симптомдарының дамуына (дене салмағ ының тө мендеуі, инфекциялық аурулармен ұ штасатын кетоз) ә келеді. Дегенмен, кетоацидоз дамуының алдын алатын қ алдық ты инсулин ө ндірілуі Қ Д-2 кезінде ү немі сақ талады.
|
|
|
