 |
30-сурет. Тромбтың дәнекертінденуі
|
|
|
|
30-сурет. Тромбтың дә некертінденуі
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
бү тақ тарының тромбоэмболиясы кенеттен ө лім себебі бола алады немесе ө кпе инфарктымен асқ ынады. Сепсис жағ дайында немесе қ ан тамырларының қ абырғ алары қ абынғ аң ца (тромбофлебит, тром-боартерыит) ірің ді бактериялар тромбғ а ө тіп сепсистік тромбозеа айналады.
Тромбоздың маң ызы қ ай жерде орналасқ анына, қ аншалық ты таралғ анына жө не пайда болу жылдамдығ ына байланысты. Егер тромб біртіндеп пайда болса, тіпті ең ү лкен қ ан тамырларындагы, мысалы, қ олқ адағ ы тромбтың ө зі де, қ ан айналу ү рдісін бү за ал-майды. Себебі, бү л аралық та коллатеральды жолдар тығ ында-лып қ алғ ан қ ан тамырының жү мысын ө з мойнына алып ү лгереді де, қ ан айналымын қ айта қ алпына келтіреді.
Вена тамырларындағ ы тромбтар кө пке дейін клиникалық белгі бермейді. Ал артерияның тромбозы аса қ ауіпті, ол тез арада ин-фарктқ а немесе гангренағ а соқ тырады (мысалы, жү рек, ө кпе, ми инфаркты; ішек, қ ол-аяқ гангренасы).
Тромбоз жергілікті, жү йелі, удемелі, сепсыстік болып бө лінеді. Ө те ү лкен қ ауіп, қ ан тамыры қ абырғ асымен байланыспағ ан (ак-сиальды) тромбтардан тө неді. Олар кө бінесе вена жү йесі ү шін тә н болып кейбір жағ дайларда тромбэмболияның кө зі бола алады. И. В. Давыдовский кө рсеткеніндей бү л тромбтардың пайда болуы қ анның ү ю ү рдісінің, ә сіресе фибрин ретракциясы бү зылғ анының белгісі. Бү лар ө те болбыр ү демелі тү рде осуші, организмде ірің ошақ тары болғ анда тез ірің деп еритін (сепсистік аутолиз) " ауру" тромбтар қ атарына жатады.
|
|
|
Қ ШҮ - СИНДРОМЫ ЖӨ НІНДЕ ТҮ СІНІК
Қ ШҮ (қ анның шашыранды ү юы) синдромы деп, қ анның қ ан тамырлары ішінде шашыранды ү юын атайды. Бү л ү рдістің тром-боздан айырмашьшығ ы, ү йығ ан қ ан тромбқ а айналмай-ақ ө з-ө зінен ыдырап жоқ болып кетуі мү мкін. Мысалы, операциядан кейін қ ан ү ю ү рдісі кө птеген ауруларда кездеседі, ал нағ ыз тромб жеке бір жағ дайларда ғ ана пайда болады. Бү л синдром шокта, дене кү йген-де, сепсисте, ө ткір вирусты инфекцияларда, лейкозда, қ атерлі ісіктерде, тобы сә йкес келмейтін қ ан қ ү йылғ анда, ү рық ана жаты-рында ө ліп қ алғ анда, ауыр хирургиялық операциялардан кейін, аутоиммундық жә не аллергиялық ауруларда жә не т. б. жағ дайлар-да кездеседі. Қ ШҮ — синдромында қ анда фазалы ө згерістер бай-қ алады. Бірінші гиперкоагуляция фазасында қ андағ ы шашыранды ү йындылар микроциркуляция арнасының қ ан тамырларын тығ ын-дап тастайды. Олар организмнің фибринді ьщыратушы жү йесінің
3 бө лім. Қ ан жә не лимфа айналымының бузылуы
ә серінен еріп кетсе, бү л ү рдіс тоқ тайды. Егер де ү рдіс кең жайы-лып кетіп, фибриноген жө не қ анды ү йытушы факторлар тапшы-лық қ ылса, екінші — гипокоагуляция фазасы дамиды. Бү л кезең де тромбоциттердің саны азайып, фибриноген мө лшері тө мендейді, себебі, фибриногеннің басым бө лігі фибрин тү зілуіне жү мсалып кетеді.
Соның нә тижесінде кө птеген тамырлардан қ ан ағ а бастайды, ал кейбір қ ан тамырларында тромбтар пайда болады (тромбоге-моррагиялық синдром).
|
|
|
Ү шінші — фибринолиздің кушеюі кезең інде, алғ ашқ ы пайда болтан тромбтар еріп кетеді. Бү л фазада қ ан ағ у ү рдісі қ айтадан кү шейеді.
Патологиялық анатомиясы. Қ ШҮ -синдромының негізгі мор-фологиялық белгілеріне микроциркуляция арнасьщдағ ы тамырлар-дың тромбозы, геморрагиялық диатез белгілері жө не қ ан айналы-сының бү зылуына байланысты дамитын некроздар жатады.
Қ ІПҮ синдромына тө н морфологиялық ө згерістерге фибринді тромбтар жатады. Бү дан басқ а майда қ ан тамырларында тромбо-циттерден, лейкоциттерден, эритроциттерден қ ү ралғ ан, гиалиндік немесе аралас тромбты, қ ан элементтерінің қ оспаларын (агрегация) кө руге болады.
Геморрагиялық диатездің дамуы Қ ШҮ -синдромының жедел дамитын тү ріне тө н. Қ ан қ ү йылу ошақ тары теріде, ' сірлі қ абық -тарда, бү йрек қ абының астында, бү йрекү сті бездерінде, бауырда, асқ азан-ішек шырышты қ абаттарьшда кө рінеді.
Микротромбоздар нә тижесінде кө птеген ішкі ағ заларда некроз ошақ тары пайда болады. Бү йректердің қ ыртысты қ абатындагы тоталды некроз, бү йрекү сті бездерінің аумақ ты некрозы ауру ө лімінің тікелей себебі бола алады. Бауырдағ ы центролобулярлық некроз ошақ тары, ошақ ты панкреонекроз, гипофиздің алдың ғ ы бө лігіндегі, мидағ ы майда некроздар да қ ан тамырларындағ ы мик-ротромбозбен байланысты. Кө рсетілген патологиялық ү рдістер нә тижесінде клиникада бү йрек, бауыр, бү йрекү сті бездерінің жедел жетіспеушіліктері дамуы мү мкін.
ЭМБОЛИЯ
Эмболия деп қ ан тамырында, қ алыпты жағ дайда кездеспейтін ө р тү рлі заттардың кө шіп жү руін жө не олардың қ ан тамырларын тыгындап қ оюын атайды. Қ анмен келген бү л заттарды эмбол дейді.
Эмболияның тү рлеріне мыналар жатады: тромбоэмболия — тромбтар алгашқ ы орнынан ү зіліп немесе бө лшектеніп кеткенде пайда болады, ол эмболияның басым бө лігін қ ү райды. Тромбо-
|
|
|
118 Ж. Лхметов. Патологаялық анатомия
3 бө лім. Қ ан жә не лимфа айналымының бузылуы
эмболияньщ негізгі себептерінің бірі веналық тромбтардың тез ө су жағ дайында қ ан тамыры қ абырғ асымен байланысын жоғ алтып алуы, яғ ни акциалдық тромбтардың тү зілуі. Сондық тан, ө сіресе операциядан кейінгі кезең це, сө л эсер нә тижесінде (жө телу, дефекация) тромб орнынан жылжып кетіп, ө кпе артериясының тромбозы белгілері пайда болады. Ғ ылыми мә ліметтерге қ арағ анда тром-боэмболдардың 60% ірі веналарда табылады.
Артерия жү йесіндеіі тромбоэмболдар кө бінесе қ олқ а атероск-лерозымен, ревматизмдік аурулармен, жү рек инфарктының асқ ы-нуымен байланысты. Артериялық тромбоэмболң ялар жү рек инфаркты, мидың ишемиялық инсульты, ішек, аяқ гангреналары тү рінде кө рініс береді. Бү л асқ ынулардың ә рқ айсысы ауру ө лімінің себебі бола алады.
Май эмболиясы жіліктер сынғ ан кезде, теріасты майлары езілгенде, дене кү йгенде, кейде қ ү рамында май бар дө рілерді қ анғ а кездейсоқ дарытқ анда немесе қ анның физикалық -химиялық қ асиетгерінің ө згеруі нә тижесінде оның қ ү рамында & ай тамшы-ларының тү зілуіне байланысты пайда болады. Май тамшылары бірінші кезекте ө кпе капиллярларын тығ ындап қ ояды. Ө кпе ка-пиллярларының 75% маймен толғ анда қ анньщ ө кпеден жү рекке ө ту мү мкіншілігі болмай жедел асфиксия (ауа жетіспеушілігі) да-мьш, ауру тез ө ліп қ алады. Кейде май тамшылары ө кпе капилляр-лары арқ ылы немесе арте-рия-веналық анастомоздардан ө тіп ми капиллярларына жетуі мү мкін. Бү л жағ дайда қ ан тамырлары ай-наласында қ ан қ ү йылу, неқ роз ошақ тары кө рінеді. Сирек жағ дай-ларда май эмболиясьшың кө зі бауырдағ ы май басу болады.
|
|
|
Ауа эмболиясы жү рекке жақ ын қ ан тамырлары, мысалы, мой-ын веналары жарақ аттанғ анда дамиды. Қ анғ а ауаның сорылуы тыныс алу кезінде кө кірек қ уысында теріс қ ысым пайда болуына байланысты. Қ ан қ ү ю кезінде, дә рі жібергенде мү қ ият болмаса ауа қ ан қ ү ятын жү йелер арқ ылы қ анғ а ө туі мү мкін. Қ анмен ара-, ласқ ан ауа кө біктеніп, кө лемі ү лғ айып қ ан жү ректің оң қ арынша-сынан ө кпеге ө туін қ иындатады, соның нә тижесінде сол қ арын-шағ а қ ан бармай ол ө з жү мысын тоқ татып, науқ ас адам бірнеше минут ішінде ө леді. Бү л ө лімнің себебі ө кпе-жү рек рефлексі бо-луы мү мкін. Ол ө кпе қ ан тамырларындағ ы баро-механорецептор-лардың аса тітіркенуімен, осығ ан байланысты ө кпе артериясы мен оң қ арыншадағ ы қ ысымның кө терілуімен, ү лкен қ ан айналу шең берінде қ ан қ ысымының рефлекторлы тү рде тө мендеуімен, қ анның минуттық кө лемінің азаюымен тү сіндіріледі. Ө кпедегі ар-терия-веналық анастомоздардың ашылуы ауа кө піршіктерінің ү лкен қ анайналым жү йесіне (ми, бү йрек, жү рек, қ ан тамырларына жә не т. б. ) ө туіне мү мкіндік береді.
Газ эмболиясы атмосфера қ ысымы жоғ ары жағ дайда жү мыс істейтін (кессон жү мыстары) адамдарда кездеседі. Осы жү мысшы-ларды кейбір тө тенше жағ дайда су астындағ ы жоғ ары қ ысымнан тез су бетіне, яғ ни қ алыпты қ ысымғ а шығ арғ анда қ андағ ы еріген азот, кө мір-қ ышқ ылы, оттегі газ кү йінде бө лініп шығ ып, қ ан та-мырларын тығ ындап тастайды. Ү шқ ыштарда дамитын газ эмболиясы ө те биікке жылдам кө терілгенде ө кпе альвеоласындағ ы ауаның кө п мө лшерде капилляр жү йесіне ө туіне байланысты. Ми жә не жү лын тамырларының эмболиясы организм ү шін аса қ атерлі қ ан қ ү йылу, некроз ошақ тарымен асқ ынады. Олар ауру ө лімінің тікелей себебі бола алады. Сирек жағ дайларда газ эмболиясы ана-эробты гангрена нә тижесінде дамуы мү мкін.
Тін эмболиясы кө бінесе жаң а туылган балаларда, туылу кезінде тіндердің эр тү рлі себептерге байланысты езіліп-жаншьшып қ анғ а ө ткенінде дамиды. Қ анга ү рық айналасындагы сү йық тың немесе хорион бү рлерінің қ атерлі ісік жасушаларының тү суі де тін эмбо-лиясына жатады (32-сурет).
Соң гы жағ дай организмде қ атерлі ісіктердің таралуьшьщ негізгі кө зі болып есептелінеді. Майда тамырларда кідіріп қ алган ісік жасушалары ө ніп-ө сіп жаң а ісік ошагына (метастазга) айналады.
|
|
|
|
|
|
32-сурет. Ө кпе қ ан тамырларындағ ы рак эмболиясы |
Бө где зат эмболиясы. Қ анга оқ тың, снарядтың жарқ ыншақ та-ры, киім болшектері, тү скенде пайда болады. Бү л заттар оз сал-
|
|
|
