 |
Ж.Ахметов. Патологаялық анатомия
|
|
|
|
Ж. Ахметов. Патологаялық анатомия
қ ана қ оймай, қ андағ ы фибринолиз (фибрин ү йың цысының еруі) ү рдісін тө мендетіп тромбтың пайда болуына жагдай тудырады.
Сонымен қ атар, тромбоз ү рдісіне жоғ арыда аталғ ан қ ан сапа-сының ө згеруі де себеп болады. Аталғ ан факторлар тромб дамуы-ның жалпы жағ дайлары болып есептелсе, ал тромбтың орны жергілікті факторларғ а байланысты. Оларғ а қ ан тамырларының кемеріндегі ө згерістер, қ ан ағ ымының баяулауы т. б. кіреді. Мыса-лы қ ан тамырларының аневризмасы, қ ан тамыры кемерінің қ абы-нуы сол жерде тромб пайда болуына ә келіп соқ тырады. Қ азіргі деректер бойынша қ анның ү ю ү рдісі тө мендегі 4 кезең нен тү рады.
1) Белсенді тромбопластиннің пайда болуы;
2) Тромбопластин кальций ә серінде протромбиннен (про-ферменттен) тромбиннің пайда болуы;
3) Тромбин ә серінде фибриногеннің фибрин-мономерге ай-налуы;
4) Фибрин-мономердің фибринді белсендіретін заттардың ә рекетімен фибрин-полимерге айналуы.
Белсенді тромбопластин ішкі қ ан ү ю жү йесінде тромбоциттер зақ ымданганда, сыртқ ы қ ан ү ю жү йесінде тіндік факторлардан жасушалар мен тіндердің зақ ымдануына байланысты бө лініп шы-ғ ады. Ал, протромбин гепатоциттерде витамин К-нің бақ ылауында синтезделеді. Тромбин болса протромбиннен протромбиназа ә серінде тү зіледі. Тромбиннің негізгі қ ызметі фибриногеннен фиб-ринопептидтер А жә не В-ны ажыратып алу, соның нә тижесінде фибрин ү йындысы пайда болады.
Тромбтың морфологаясы
|
|
|
Тромбтың тү рі, кө лемі, пайда болу мехаң измдері ә р тү рлі. Кейде оның ү зындығ ы ондағ ан сантиметрге дейін жететін болса, кейде оны тек микроскоппен ғ ана кө ре аламыз.
Сыртқ ы кө рінісіне, тү сіне жө не қ ү рамына қ арап тромбтың тө рт тү рін ажыратады: 1) қ ызыл тромб; 2) ақ тромб; 3) аралас тромб; 4) гиалиндік тромб.
Қ ызыл тромб кө бінесе вена тамырларында кездеседі. Оның тез пайда болуына байланысты фибрин жіпшелері коагуляция фаза-сында ағ ып жатқ ан қ анның бү кіл элементтерін ө з қ ү рамына қ осып алады. Сондық танда қ ызыл тромб қ ү рамы қ алыпты жагдайдағ ы қ ан қ ү рамына сә йкес келеді, ягни ол эритроцит, лейкоцит жә не тромбоциттерден тү зілген.
Ақ тромб фибрин, лейкоцит жә не тромбоциттерден тү зіліп, негізінен артерия тамырларында кездеседі. Артерияда қ ан ө те жыл-дам ақ қ андытқ ан фибрин торларына тамырды шеттей ағ атын
29-сурет. Жаң а пайда болғ ан (аралас) тромб
қ анның ең жең іл элементтері тромбоцит пен лейкоцит қ ана ілінеді, сондық тан ақ тромбтың кө лемі ү лкен болмайды.
Аралас тромб. Оның қ ү рамында ақ жә не қ ызыл тромб элементтері араласа орналасқ андық тан тү сі шү бар болады (29-сурет). Аралас тромбтың бас жагы ақ тромбтан, орта шені нағ ыз аралас тромбтан, ал аяқ жагы қ ызыл тромбтан тү зілген.
Тромбтың басы ә детте қ ан тамырларының кемеріне тыгыз жабысқ ан. Тромб бірнеше сагат ө ткен соң ретракция (сығ ылуы) нә тижесінде қ ү рамындагы сү йық тардан арылып қ атты қ ү ргақ за-тқ а айналады. Микроскоппен қ араганда микроциркуляция арна-сындағ ы майда қ ан тамырларда жә не капиллярларда гиалиндік, фибриндік, тромбоциттік, эритроциттік, лейкоциттік жә не аралас тромбтарды кө реміз (Д. Д. Зербино). Тек қ ана лейкоциттерден (лей-козда), эритроциттерден (стаздан кейін), фибриннен тү зілген тром-бтар болуы мү мкіндігін И. В. Давьщовский да айтып кеткен.
|
|
|
Гиалинді тромб ең майда тамырларда, микроциркуляция арна-сында кездеседі. Ол біртектес, қ атты, эозинофилді массалардан тү зіліп, тамыр ішінде бос жатады. Гиалинді тромбтың тү зілу механизмдері жә не қ ү рамы ө те кү рделі. Оның қ ү рамында бір-бірімен ө те тыгыз байланысқ ан тромбоцит, лейкоцит, фибрин бар. Гиалинді тромб стаз салдарынан бір-бірімен жабысып қ алган эритроциттердің ыдырауынан да, кейде плазма белогінің шө гіндісінен де пайда болуы мү мкін.
8-437
114 Ж. Ахметов. Патологаялық анатомия
3 бө лім. Қ ан жә не лимфа айналымының бү зылуы
Қ ШҮ сиң цромында таза фибрин жіптерінен немесе фибрин мен қ анның ақ тү йіршіктерінің қ оспаларынан тү ратын фибрынді тромбтар тү зіледі.
Тромбтың пайда болуы ө те кү рделі, ақ ырына дейін анық тал-мағ ан ү рдіс. Тромбтың пайда болу жө ніндегі Р. Вирховтың ө ткен ғ асырда айтып кеткен болжамдары ө з кү шін осы кү нге дейін жой-ғ ан жоқ. Олар: қ ан тамырының бү тіндігінің бү зылуы, қ ан ағ ымы-ның баяулауы немесе ө згеруі жә не қ ан элементтері арасындағ ы тепе-тендігінің бү зылуы (Вирхов триадасы).
Қ ан тамыры бү тіндігінің бү зылуы қ ан ү ю ү рдісінің алғ ашқ ы сатысы болып, тромбтың пайда болу орнын белгілейді.
Қ ан тамырлары бойындағ ы кедергілер мысалы, аневризма, қ ан ағ ысының бә сендеуіне жә не осы жерде қ анның ү йіріле ағ уына байланысты дилятациялық тромбтың тү зілуіне соқ тырады. Ө кпенің, жү ректің созылмалы ауруларында вена тамырларында қ анның баяу ағ уына байланысты тромбоз ү рдісі жиі кездеседі.
Тромбоздың жә не бір себебі қ анның (кө птен жү қ палы ауру-лар кезінде, қ атерлі ісіктің ьщырауына байланысты, операциадан кейін) физикалық қ асиеттері мен химиялық қ ү рамының ө згеруі. Бү л кезде қ ан тамырларының эндотелий қ абаты зақ ымдальш плазма қ ү рамында фибрин мө лшері кө бейеді, қ ан элементтерінің электрлік зарады ө згеріп, қ ан ү юына қ арсы жү йе қ ызметі ә лсірейді. Осы
|
|
|
ө згерістердің барлығ ы қ ан тамырларында тромб пайда болуына себеп болады. Қ ан тамырлары кемерінің қ абынуы (тромбофлебит, тромбоартериит) да тромбозбен асқ ынады.
Тромбоздың ақ ыры. Тромбоз ә детте, физиологиялық қ ү былыс есебінде жарақ аттанғ ан қ ан тамырларынан қ анның ағ уын тоқ та-тады. Майда тромбтар фибринді ерітуші факторлар ә серінде ыды-рап, жойылады (асептикалық аутолыз). Ірі қ ан тамырлар кенересінде жайғ асқ ан тромб дә некертінденіп (организация) қ атты фиброзды табақ шағ а айналып қ алады (30-сурет). Қ ан тамырларын тығ ындап тастаушы тромбтың " сығ ылуы" (ретракциясы) нә тижесінде жарық -тар пайда болып, олар эндотелиймен астарланып, тромб ө зектенеді (канализация), бірте-бірте осы ө зектер арқ ылы қ ан айналымы қ айта қ алпына келеді. Оны тромбтың тамырлануы (васкуляризациясы) дейді (31-сурет). Кейде тромбқ а кальций тү здары шө гіп калып, ол тасқ а (флеболит) айналады.
Жоғ арыда кө рсетілген ү рдістерді тромбтың организм ү шін қ олайлы ө згерістері деуге болады.
Тромбтың ү демелі тү рде ө суі (ү демелі тромбоз), тамыр кемірімен ә лсіз байланысқ ан (аксиальды) тромбтардың тү зілуі тромбоэмболия қ аупіне байланысты аса зілді, организм ү шін қ олайсыз ө згерістерге соқ тыруы мү мкін. Тромбтың жайгасу орнынан ү зіліп тү сіп тромбоэмболеа айналуы артериялық, тіпті веналық инфарк-тың пайда болуымен аяқ талады. Мысалы, ө кпе артериясы оның
|
|
|
|
|
