 |
Сёз ве эджа башында е, ё, ю, я арифлери эки сесни
|
|
|
|
бильдире:
ем — [йэ]м, ёл — [йо]л, юрт — [йу]рт, юзь — [йÿ]зь,ягъ –[йа]гъ.
80-мешгъулиет. Берильген сёзлерни эджаларгъа болип, дефтеринъизге язынъыз.
Япракълы, юзьбез, енъмек, ёлдаш, юк, ёрулды,
якъын, етмиш.
(у.з.)
Е, ё, ю, я арифлерининъ астыны сызынъыз. Олар сёз
ве эджа башында къач сесни ифаделей?
81-мешгъулиет. Аталар сёзлерини окъунъыз. Маналарыны
анълатынъыз.
Догъругъа ёл эр ерде ачыкъ.
Йигит — юртнынъ тереги.
Яхшы киши яман сёз айтмаз.
Бильгенинъни сёйле, бильмегенинъни
динъле.
Адамнынъ сёзюне дегиль, ишине бакъ.
Аз сёйле де, чокъ динъле.
Е, ё, ю, я арифлери олгъан сёзлерни эджаларгъа болип,
дефтеринъизге язынъыз. Бу арифлер къач сес бильдергенини айтынъыз.
Эв иши.
82-мешгъулиет.Сёзлерни дикъкъатнен окъунъыз.
Елькен, тюй, дерья, ай, сайгъы, Мерзие, юкъу, ёргъан, къаймакъ, ялы.
(у.з)
Къайсы сёзлерде [й] сеси сакълангъан?
Мерзие, ёргъан, къаймакъ, ялы сёзлеринен джумлелер уйдурып язынъыз.
Инджи дерс
11-§. ЯНЪГЪЫРАВУКЪ ВЕ САГЪЫР ТУТУКЪЛАР
83 -мешгъулиет. Ресимде нелерни коресинъиз? Адларыны
айтынъыз.
(рис.со стр.34,упр.69)
Оларны насыл бир умумий сёзнен адландырмакъ
мумкюн? Бу сёзнинъ биринджи сесини теляффуз
этинъиз: сес сербест чыкъамы?
Ресимдеки махсулларнынъ биринджи сеслерини
айтынъыз. Олар созукъ я да тутукъ сеслерми?
Сёзлерде къач созукъ ве къач тутукъ сес олгъаныны айтынъыз.
Буны билинъиз:
Къырымтатар элифбесинде тутукъ сеслерни
Ифаделеген 25 ариф бар: б, в, г, гъ, д, ж, з, й, к, къ,
Л, м, н, нъ, п, р, с, т, ф, х, ц, ч, дж, ш, щ.
84-мешгъулиет. Шиирни ашыкъмайып, ифадели окъунъыз.
Багъчаларда, багъларда алтын япракълар,
Табиаткъа боюн эгер, тёкюлир.
|
|
|
Терекли ерлерде саба сокъакълар
Макъат тёшегендай олып корюнир.
Э.Ибраим
(у.з)
Бу шиирде насыл мевсим тасвирлене?
Табиаткъа боюн эгер, тёкюлир сатырынынъ манасыны насыл анълайсынъыз?
Макъат сёзюне манаджа якъын олгъан сёзни тюшюнип тапынъыз.
Шиирни дефтеринъизге язып алынъыз. Тутукъ сеслерни
ифаделеген арифлернинъ астыны сызынъыз. Ургъулы
созукъны бельгиленъиз.
85-мешгъулиет. Сеслерни айтынъыз. Оларнынъ теляффузына дикъкъат этинъиз.
[г] — [к] [д] — [т] [ж] — [ш]
[гъ] — [къ] [дж] — [ч [з] — [с]
(у.з) Къайсы сеслер давушнен, къайсылары исе шувултынен
айтыла?
Буны билинъиз:
Давушнен айтылгъан тутукълар — янъгъыравукъ
Тутукълар.
Шувултынен айтылгъан тутукълар — сагъыр
Тутукълар.
86-мешгъулиет. Янъгъыравукъ ве сагъыр тутукъларны
догъру теляффуз этинъиз.
Чифтли тутукълар:
янъгъыравукъ сагъыр
б п
в ф
г к
гъ къ
д т
ж ш
з с
дж ч
Чифтсиз тутукълар:
янъгъыравукъ сагъыр
л x
м ц
н щ
нъ
р
й
(у.з)
Имля лугъатынен файдаланып в, ф, дж, ч тутукъларынен башлангъан бир къач сёз язынъыз.
Бу не демектир? (рис.ёж)
сагъыр
сес
адам
87-мешгъулиет. Ресим ве ашагъыдаки ярдымджы сёзлерден
файдаланып, манаджа уйгъун сёз бирикмелери тизинъиз.
(рис.со стр.36,упр.74)
Ярдымджы сёзлер: къара, сары, дюльбер,
къырмызы.
Нумюне: Сары лимон, ….
Сёзлерде янъгъыравукъ тутукъларнынъ тюбюни
сызынъыз.
Эв иши
88-мешгъулиет. Метинни окъунъыз.
Алие бита Сарабуз коюнде яшай. Почтаджы онъа
Эльмаз торнундан мектюп кетирди. Алие бита мектюпке пек къуванды. Торунчыгъы сагъ-селямет, мектепте яхшы окъуй экен. Эльмаз битасыны пек
сагъынгъан, оны мусафирликке чагъыра.
(у.з) Къайд этильген сёзлерде тутукъларны нумюне боюнджа талиль этинъиз.
Нумюн е:
Бита
б — [б] сеси, тутукъ, янъгъыравукъ, сагъыр чифти — [п]
т — [т] сеси, тутукъ, сагъыр, янъгъыравукъ чифти — [д]
|
|
|
(у.з. иджадий вазифе)
Сизинъ битанъыз не ерде яшай? Сиз онъа насыл мектюп язар эдинъиз? Мектюпни дефтеринъизге язынъыз.
Нджы дерс
89- мешгъулиет. Окъунъыз.
Сарардылар багъ-багъчалар,
Учып кетти турналар.
Бизнен къалды бозторгъайлар,
Чавкелер ве къаргъалар.
Ф. Самединов
(у.з.)
Сизинъ фикринъиздже, шиирде кузь мевсимининъ къайсы айы
тасвирленген?
Шиирни дефтеринъизге язып алынъыз. Сагъыр
тутукъларнынъ астыны сызынъыз.
(у.з. иджадий вазифе)
Шиирде анъылгъан къушларнынъ ресимлерини япынъыз.
90-мешгъулиет. Ресимге бакъынъыз. Суаллерге ве ярдымджы сёзлерге эсасланып, икяе уйдурынъыз.
(нарисовать: экскурсия Салгир, мост, дети с учительницей, кто-то собирает листья, кто-то наблюдает за белкой, носящей что-то в дупло,
Ярдымджы сёзлер: кезинти, кузь, сары
япракълар, джыялар, тереклер, сансар,къувуш,
къушлар, авелене, сувда, козетелер
91-мешгъулиет. Чифтни тешкиль эткен янъгъыравукъ ве
сагъыр тутукъларны сечип язынъыз.
Янъгъыравукъ:
б, …
Сагъыр:
п, …
б, в, г, гъ, д, ж, з, й, к, къ, л, м, н, нъ, п, р, с, т, ф, х, ц, ч,
дж, ш, щ.
92-мешгъулиет. Джумлелерни окъунъыз. Нокъталар ерине келишкен тутукъны язынъыз.
1.Айва..ларнынъ чокъусы юваларда я..айлар. 2. Чёльде бо..еклер чокъ ола. 3. Кир..ининъ отькюр инелери оны ду..мандан къор..алай.4. Осюм..иклер гедже-кунь..юз бутюн мучелеринен нефес алалар.
(у.з)
Къайд этильген сёзлерде тутукъларны нумюне боюнджа талиль этинъиз.
отькю́р
Нумюне:
Чокъусы
ч — [ч] сеси, тутукъ, сагъыр, янъгъыравукъ чифти — [дж]
Эв иши.
93-мешгъулиет. Тапмаджаларны окъунъыз.
Къышта къарара,
Язда ешере.
(терек)
Къышта ве язда
Бир тюсте ола.
(чам)
(у.з.) Дефтеринъизге язып алынъыз. Сагъыр тутукъларнынъ астыны бир сызыкънен, янъгъыравукъ тутукъларнынъ астыны исе эки сызыкънен сызынъыз. Терек,чам сёзлерине схемалар япынъыз.
Нджи дерс
11-§. ГЪ, КЪ АРИФЛЕРИ
94-мешгъулиет. Сёзлерни окъунъыз.
Гъагъа
гъурур
агъыр
гъалебе
къараман
къуветли
къыйыкъ
къолайлы
(у.з.) Гъ, къ арифлери насыл созукъларнен къошулып
келелер? Къалын я да инджеми?
|
|
|
