 |
№6 билет. № 7 емтихан билеті
|
|
|
|
№6 билет
1. Мұ найгаз салалық сортаментті болаттардың классификациясы. Болат (сталь). Болат деп қ ұ рамында 2, 14%-ке дейін кө міртегі болатын темір (Fe) мен кө міртегінің (C) қ орытпасын айтады. Болаттар басқ а материалдармен салыстырғ анда жоғ ары беріктік пен пластикалық тық қ а ие, сонымен қ атар термикалық, химика-термикалық жә не механикалық ө ң деуге жақ сы. Болаттар бір қ атар белгілері, яғ ни химикалық қ ұ рамы, металдың сапасы, қ ызметті, структура-фазалық қ ұ рамы бойынша классификацияланады.
Болаттың химикалық қ ұ рамы кө міртегі жә не легирлеуші қ оспалар элементтері қ осындысының шоғ ырлану (кө міртегіден басқ а) мө лшері бойынша регламенттенеді.
Кө міртегінің мө лшері бойынша:
- тө мен кө міртекті болаттарғ а – кө міртектің мө лшері 0, 025%-тен 0, 25%-ке дейін;
- орта кө міртекті болаттарғ а – кө міртектің мө лшері 0, 25%-тен 0, 55%-ке дейін;
- жоғ ары кө міртекті болаттарғ а – кө міртектің мө лшері 0, 55%-тен астам ажыратады.
Кө міртекті болаттарда арнайы енгізілген легирлеуші элементтердің болмауы жә не механикалық қ асиеттері негізінде кө міртегінің мө лшеріне байланысты. Оның шоғ ырлануының ө суімен болаттың беріктік қ асиетті артта тү суімен бір уақ ытта пластикалық қ асиетін жоғ алтады жә не тұ тқ ырлығ ы тө мендейді.
Қ азіргі кезең де ө неркә сіпте пайдаланылатын болаттардың механикалық, физикалық, жә не химикалық қ асиеттерін кең інен кешенді жасауда болаттардың структурасы мен қ асиеттін ө згертуде оғ ан ә р тү рлі легирлеуші элементтерді қ осу арқ асында болуы мү мкін.
|
|
|
Легирлеуші элементтердің қ осынды қ ұ рамы бойыша болаттарды:
- тө мен легирленгенге – легирлеуші элементтер 2, 5 %-ке дейін;
- орта легирленгенге – легирлеуші элементтер 2, 5 %-тен 10 %-ке дейін;
- жоғ ары легирленгенге – легирлеуші элементтер 10 %-тен астам бө леді.
Егер легирлеуші компонеттер темірге қ арағ анда кө п жә не темірдің қ ұ рамы 50%-тен кем болса, онда болаттарды қ орытпа деп атайды (жаропрочные, корризионно-стойкие и т. п. ).
Болатты сапасы бойынша классификациялау негізінде зиянды қ оспалардың бар болуы жә не қ ұ рамы жатады. Зиянды қ оспаларғ а кү кірт (сера), фосфор (фосфор) жә не оттегі (кислород) кіреді.
Зиянды қ оспалар шектік мү кіндік мө лшері бойынша болаттарды:
- жай сапалы болатқ а;
- сапалығ а;
- жоғ ары сапалығ а;
- аса жоғ ары сапалығ а ажыратады.
Қ ызметті бойынша болаттарды мына топтарғ а бө леді:
- жай сапалы;
- конструкциялық (конструкционный);
- аспаптық (инструментальный);
- ерекше қ асиетті болаттар
2. Бұ рғ ылау сораптары кинематикасы. Бұ рғ ылау сораптары жуу сұ йығ ын бұ рғ ылау қ ұ бырлар тізбегі арқ ылы ұ ң ғ ығ а қ ашауды суыту жә не бұ рғ ыланғ ан жыныстарды шығ ару ү шін, қ ашауды айналдыру ү шін қ озғ алтқ ышқ а қ осымша энергия береді. Бұ рғ ылау терең дігінің артуымен бұ рғ ылау сораптарының қ уаты да артады. Екіжақ ты ә рекетті екі поршенді сораптар кең таралғ ан, қ азір олардың орнына біржақ ты ә рекетті ү ш поршенді сораптар қ олданылады. Бұ рылау сораптарына қ ойылатын негізгі талаптар:
|
|
|
- сораптың берілісі ұ ң ғ ыны тиімді жуумен қ амтамасыз ететіндей шекте реттелген болуы керек;
- сораптың қ уаты ұ ң ғ ыны жә не тү пкі гидравликалық қ озғ алтқ ыштың жетегін жууғ а жеткілікті болуы керек;
- жуу сұ йығ ының сораптан шығ у жылдамдығ ы бұ рғ ылауда қ иындық тар тудыратын, қ осымша энергетикалық шығ ындар мен қ ажу салдарынан бұ зылатын инерционды кү штер мен қ ысым бү лкілін жою ү шін тепе-тең дікті ұ стауы керек;
- сораптар қ ұ рамында абразивті майлары бар тоттануғ а бейім ә ртү рлі тығ ыздық тағ ы жуу ерітінділерімен жұ мыс істеуге жабдық талғ ан болуы керек;
- жуу ерітіндісімен жанасатын тораптары мен бө лшектерінің ұ зақ мерзімділігі жеткілікті жә не істен шық қ ан жағ дайда оң ай жә не тез ауыстыру мү мкіндігіне ие болуы керек;
- ірі габаритті тораптары мен бө лшектері жө ндеу жә не техникалық қ ызмет кө рсету кезінде сенімді қ арпуғ а жә не орын ауыстыруғ а арналғ ан жабдық тармен жабдық талғ ан болуы керек;
- жетекті бө лігінің тораптары мен бө лшектері жуу ерітіндісінен қ орғ алғ ан болуы жә не тексеру мен техникалық қ ызмет кө рсетуге қ олайлы болуы керек;
- сораптар жинақ ты кү йде алыс жә не жақ ын қ ашық тық тарғ а тасымалдауғ а мү мкіндік беруі керек;
- сорап конструкциясы сорапты агрегаттың қ озғ алтқ ышының оң жә не сол жағ ына орналасу мү мкіндігіне ие болуы керек;
- сораптардың сенімділігі мен ұ зақ мерзімділігі олардың экономдығ ы мен пайдалану қ ауіпсіздігімен сә йкес болуы керек. Бұ рғ ылау сорабы рамада орнатылғ ан гидравликалық жә не жетектік блоктардан тұ рады. Жетектік блок станинада отырғ ызылғ ан трансмиссиялық, тү птік біліктен жә не шатундық механизмнен тұ рады. Трансмиссиялық білік айналдыру моментін сораптың тү птік білігіне беру ү шін арналғ ан жә не ұ штары сораптың жетегінде таң далғ ан беріліске байланысты сыналы-белбеулі шкив немесе шынжырлы дө ң гелекті орнатуғ а арналғ ан шығ ару білігі-тістегеріш тү рінде орындалғ ан. Бұ рғ ылау сораптарының гидравликалық блоктары тұ рық тық жә не ауыстырмалы бө лшектерден тұ рады. Корпустық бө лшектерге гидроқ ораптар жә не олардың қ ақ пақ тары, қ абылдау жә не айдау коллекторлары, ал ауыстырылатынғ а цилиндрлік тө лкелер мен поршендер, клапан тә релкесі мен ершігі, жылжымалы жә не жылжымайтын тығ ыздауыштары жатады.
|
|
|
3. Ұ ң ғ ыларды бағ ыттап жә не кө лденең бұ рғ ылауғ а қ олданылатын машиналар мен жабдық тар. Бұ рғ ылау қ ондырғ ысы - бұ л бұ рғ ылау орнында жинақ талғ ан жә не бұ рғ ылау аспабының кө мегімен технологиялық операцияларды ө здігінен орындауды қ амтамасыз ететін бұ рғ ылау машиналарының механизмдерінің жә не жабдық тардың кешені. МЕСТ 16293-82 СЭВ ұ сынуы бойынша бұ рғ ылау қ ондырғ ысының 11 класы енгізілген, олардың негізгі параметрлері болып ілмектегі рұ қ сат етілген жү ктеме жә не бұ рғ ылау терең дігінің шартты диапозоны табылады. Бұ рғ ылау қ ашауы – тау жыныстарының жарылуын жә не ұ ң ғ ыманың тү бі мен қ абырғ аларын бұ рғ ылау кезінде қ ұ рауды қ амтамасыз ететін қ ұ рал. Ұ ң ғ ы тү бінде тау жыныстарын бұ зу сипаттамаларына байланысты бұ рғ ы ұ штары мен қ ашаулары: шарошкалы, қ алақ шалы, алмазды бұ рғ ылау қ ашаулары жә не ИСМ қ ашаулары болып бө лінеді. Шарошкалы қ ашаулар кең інен таралғ ан. МЕСТ 20692-75 бойынша шарошкалы қ ашаулар ү ш тү рде жасалады: біршарошкалы, екішарошкалы, ү шшарошкалы.
№ 7 емтихан билеті
1. Болаттардың статикалық жә не айнымалы жү ктеме кезіндегі механикалық қ асиеттері.
Статикалық жү ктемелер берілу нү ктесі мен бағ ыты жә не мө лшері тұ рақ тылығ ымен немемсе ө згерісі азғ антай болуымен сипатталады, сондық тан конструкцияны есептеу кезінде инерция кү штері ескерілмейді. Ө з кезегінде олар тұ рақ ты жә не уақ ытша болып бө лінеді.
|
|
|
Тұ рақ ты жү ктемелерге мө лшері берілген конструкция ү шін ө згермейтін жү ктемелер қ абылданады. Статикалық тұ рақ ты жү ктеме мысалы ретінде конструкцияның ө з салмағ ын атауғ а болады.
Ал болаттардың механикалық қ асиеттері менің ойымша мысалы болат майсады дефармацияғ а ұ шырайды созылады, илемденеді, қ асыммен нагрузка болғ анда болаттың тығ ыздығ ы жоғ арлап престеледі, яғ ни ішкі кернеуі артады т. с. с процестер механикалық қ асиетіне жатады деп ойлаймын. Ой білдіруші Елгельды Абдил)))
Динамикалық жү ктемелер конструкция элементтерінде біраз инерция кү штерін туындатып, берілетін нү ктеге шамасы мен бағ ытының тез ө згеруімен сипатталады. Динамикалық жү ктемелердің пайда болу себебі жұ мыс процессінің бірқ алыпты еместігі, іске қ осу кезіндегі ү деуі, тежелу жә не реверсті берілістер; тез айналатын бө лшектердің тепе-тең дігі болмауы; тісті жә не шынжырлы берілістердің қ атты тозып кетуі; жылжымалы байланыстардағ ы саң ылау ж т. б. Жұ мыс процессінің бірқ алыпты еместігінен пайда болатын динамикалық жү ктемелер поршенді машиналарғ а ә сіресе соқ қ ылық жә не вибрациялық машиналарғ а тә н (балғ алар, коперлар, бұ рғ ылау қ ашаулары, виброелек жә не басқ а).
2. Қ азіргі заманғ ы БҚ бұ рғ ылау шығ ырлары ерекшеліктері. Бұ рғ ылау шығ ыры – бұ рғ ылау қ ондырғ ысының кө теріп–тү сіру кешенінің негізгі агрегаты. Ол негізінен тә л арқ анының жетекші тармағ ының жү ктелген жә не тежеу ә рекеттері кезінде қ олданылады. Шығ ыр бұ рғ ылау тізбегін кө теру жә не тү сіру, шегендеу тізбегін тү сіру, жылжымайтын тізбекті ұ стап тұ ру немесе ұ ң ғ ыны бұ рғ ылау немесе кең ейту ү шін қ ашауғ а айналыс берілген кезде, бұ рғ ылау тізбегін баяу тү сіруге қ ажет. Шығ ырды орнатудың екі ә дісі бар: бұ рғ ылау еденінің ү стіне немесе астына. Бұ л ә дістердің ө зінің артық шылық тары мен кемшіліктері де бар. Еден ү стіне орнату кезінде шығ ыр тү йіндеріне қ ызмет кө рсету мен жө ндеу оң ай жү ргізіледі. Катушкалы біліктің қ ол жетім жерде орналасуы, қ осымша шығ ырдың қ ажеттілігін жояды. Шығ ырдан ротор жетегінің жү йесі қ ұ рылымдалады. Еден астына орнату кезінде қ ұ растырылатын бө ліктің орналастыру биіктігі едә уір тө мендейді, монтаждау мен демонтаждаудың жұ мыс кө лемі азайып, бұ рғ ылау қ ондырғ ысын қ ұ рылымдау мерзімі тездетіледі.
|
|
|
Бұ ғ ылау шығ ыры кө теруші біліктен, катушкалы, трансмиссиялық, тербеткіш біліктерден тұ рады жә не олар пісірілген қ атты металл қ орапқ а бекітілген. Барлық біліктер ө зара шынжырлы беріліспен кинематикалық байланысқ ан. Турлері:
ЛБУ22-720 ОАО «Уралмаш» зауыты. ВЗБТ зауыты шығ ыры Б7. 02. 00. 000. Бұ рғ ылау шығ ырларының негізгі параметрлері: қ уаты, кө теру жылдамдығ ы, жү ккө тергіштігі, шығ ыр барабанының диаметрі мен ұ зындығ ы. Шығ ырдың ө німділігі, экономикалық тиімділігі кө рсетілген параметрлерді дұ рыс таң дауғ а байланысты, салмағ ы мен ө лшемдері бұ рғ ылаудың тиімділігіне, тасымалданғ ыштығ ына жә не монтаждалу жең ілдігіне ү лкен ә сер етеді.
3. Ұ ң ғ ыларды бағ ыттап жә не кө лденең бұ рғ ылау технологиясы ерекшеліктері 
. 
|
|
|
